Materialisme
Die term materialisme verwys na die lewensbeskouings en filosofiese rigtings wat die wêreld, soos 'n mens dit kan waarneem, vanuit 'n suiwer materiële, nie-geestelike perspektief probeer beskryf.
Praktiese materialisme
Die praktiese materialisme is 'n leefwyse wat uiterlike sake en sinnelike genot as sy dryfkrag het.
Teoretiese materialisme
Die teoretiese materialisme is 'n filosofiese rigting, wat die wêreld en alle natuurlike verskynsels as die enige en ewige sfeer beskou wat bestaan. Materie, insluitende die massa van byvoorbeeld die menslike liggaam, is dus die grondslag van die heelal, terwyl die geestelike en sielkundige wêreld nie onafhanklik van die materiële bestaan nie, maar ondergeskik is aan die stoflike wêreld. Die hoofsaaklike voordenkers van hierdie filosofiese rigting is die Duitse filosowe Ludwig Büchner (1824-1899), Ludwig Feuerbach (1804-1872) en Ernst Haeckel (1834-1919); die Engelse filosoof Thomas Hobbes (1588-1679); en die Franse filosoof Julien Offray de Lamettrie (1709-1751, Die mens - 'n masjien).
Die filosowe van die idealisme beskryf die wêreld vanuit die teenoorgestelde sienswyse.
Psigologiese materialisme
Die psigologiese materialisme beweer dat geestelike en sielkundige verskynsels stoflik van aard is of ten minste as die gevolge van materiële ontwikkelinge beskou moet word.
Historiese materialisme
Die historiese materialisme beskryf die geestelike en maatskaplike ontwikkeling van die mens vanuit sy materiële en ekonomiese lewensomstandighede. As gevolg van hierdie sienswyse kan die geskiedenis vanuit 'n suiwer ekonomiese perspektief ontleed word. Die belangrikste rigting is die dialektiese materialisme ("diamat") van Karl Marx (1818-1883). Karl Marx, wat sy filosofie gedeeltelik uit die werk en die dialektiese metode van Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) ontwikkel, erken dat die maatskaplike teenstellings moet omslaan na 'n rewolusionêre vryheidsstryd.
In sy werk Zur Kritik der politischen Ökonomie (1859) verklaar Karl Marx die geskiedenis as 'n proses wat volgens presiese wette afloop (determinisme). Daar is 'n maatskaplike en ekonomiese fundering van sowel die mens asook die geskiedenis, waarvan die ideologiese bowebou of die bewussyn afhanklik is. Kuns, wetenskap, die bedeling van 'n staat, godsdiens en reg kan dus nie geskei word van die ekonomie en sosiale werklikheid nie, en die lewenshouding of bewussyn van die mens word deur hierdie basis bepaal.
Binne die ekonomiese en maatskaplike basis word die produktiewe faktore van 'n maatskappy ontwikkel (werktuie, tegnologie, arbeidskrag en opleiding), maar ook die omstandighede waaronder produksie plaasvind. Die konsepte van private eiendom en werkverdeling is enersyds noodsaaklik vir die ekonomiese en tegnologiese vooruitgang, hulle lei andersyds tot die ontvreemding van die mens, wat hom nie meer met sy werk en homself kan vereenselwig nie. Die klasse, wat in hierdie maatskaplike en ekonomiese stelsel uitgebuit word, strewe na 'n verandering of selfs omwenteling, terwyl die besittersklas hom reaksionêr gedra en die ou toestand wil bewaar.
Dit is dus net klassestryd, wat vooruitgang in die verloop van die geskiedenis kan teweegbring, en dit lei noodsaaklik tot rewolusies, wat die teenstellings van die sosiale en ekonomiese basis kan oplos, die bowebou verander en 'n nuwe historiese tydperk met beter lewensomstandighede vir almal inlei. Volgens Marx is daar 'n historiese ontwikkeling, wat uitgaan van die anvanklike oerkommunisme en uiteindelik uitmond in 'n moderne kommunisme sonder klasverskille.
Godsdiens en owerhede
Die materialisme is sterk gekant teen die ou maatskaplike orde, wat deur die godsdiens en outeritêre owerhede aan die mens opgedwing word, en dien as die ideologiese wapen van die vooruitstrewende klasse. Karl Marx ontmasker byvoorbeeld radikaal die poging van godsdienstige instellings om die ou orde te steun deur gelykheid via die konstruk van 'n onsterflike siel eers vir 'n latere "hiernamaals" te belowe ("Religion ist Opium für das Volk" - "Godsdiens is opium vir die volk"). Die historiese materialisme dien as grondslag vir die marxisme en marxisme-leninisme, wat - net soos die Christelike geloof - as 'n soort heilsleer kan beskou word, waarby die idealistiese opvatting van 'n paradys deur 'n meer realistiese konsep van 'n kommunistiese maatskappy vervang word.
Sekere invloede van die materialisme kan ook in die Protestants-Christelike ideologie van die calvinisme aangewys word. Alhoewel hier geen werklike uiteensetting met die materialisme plaasvind nie, word 'n veranderende ekonomiese basis - veral die konsep van private eiendom - geskik by die Christelike tradisie aangepas.
Vulgêre materialisme
Die belangrikste voorstander van die 19de eeuse vulgêre materialisme is Karl Vogt (1817-1895), wat sy sienswyse met die leuse "Die mens is wat hy eet" ("Der Mensch ist, was er isst") opsom.
