Marda Vanne

Margaretha Wilhelmina (noemnaam Scrappy) van Hulsteyn is op 27 September 1896 in Johannesburg of Pretoria gebore. Sy was die dogter van sir Willem van Hulsteijn, 'n Nederlandse immigrant, en sy eerste vrou Margaretha Pronk. Willem was aanvanklik boekhouer en later prokureur in die ZAR, regsadviseur vir lord Alfred Milner en Corner House en nog later politikus in die Unie van Suid-Afrika. Margaretha Pronk was die dogter van 'n Nederlandse dokter in Transvaal. Scrappy het haar koppigheid van albei haar ouers geërf. As kind was sy getuie van ernstige gesinsgeweld en dit het 'n invloed op haar karakter gehad. Ná die soveelste voorval is haar ma aan 'n rolstoel gekluister; daarom was Scrappy jare lank van haar vader vervreem. Sy was mooi en talentvol.

Isaac Rosenberg, 'n Engelse digter wat bekend geraak het om sy oorlogsgedigte, was in 1918 in Kaapstad en het op Scrappy verlief geraak. Hy het 'n bekende potloodskets van haar gemaak en sy was die inpsirasie vir van sy liefdesgedigte. Die bekendste daarvan is “If you are fire, and I am fire”. Ook was sy goed bevriend met Alec Waugh, die broer van die Engelse skrywer Evelyn Waugh en met die Britse akteur John Gielgud. Ná 'n kortstondige huwelik van slegs enkele maande in 1924 met J.G. Strijdom, Suid-Afrikaanse eerste minister van 1954 tot sy dood in 1958, het sy haar toneelloopbaan hervat. Hy is daarna getroud met Susan de Klerk, die dogter van 'n Gereformeerde predikant en tante van F.W. de Klerk, Suid-Afrika se staatspresident van 1989 tot 1994.

Scrappy het talle verhoudings met mans gehad, maar was gelukkiger in die geselskap van vroue. Van 1926 tot haar dood was haar lewensmaat die Britse aktrise Gwen Ffrangcon-Davies. Alhoewel sy op Davies verlief was, was haar aard promisku, en dit het nie net vir haarself probleme geskep nie, maar ook ontsteltenis by haar vriende en Davies. Scrappy was 'n toegewyde brief- en dagboekskrywer. In 1965 het sy Britse burgerskap aanvaar en is vyf jaar later, op 27 April 1970, aan kanker oorlede. Sy is begrawe in die Gunnersbury Cemetery in Londen.

As tiener het Scrappy al in toneelwerk belang. Waarskynlik as 'n uitvlugting van die situasie in haar ouerhuis. Teen haar ouers se sin word sy egter 'n aktrise. Tydens die Eerste Wêreldoorlog het sy in Kaapstad aan vermaaklikheidsprogramme vir die soldate deelgeneem. Aanvanklik tree sy op as Scrappy van Hulsteyn, maar in later jare van die oorlog as Margaretha van Hulsteyn. In 1917 volg sy in Londen klasse in spraak en drama.

In die twintig jaar tussen die wêreldoorloë studeer Scrappy van Hulsteyn aan die Central School of Dramatic Art in Londen. Hier het sy ook die verhoognaam Marda Vanne aangeneem. Haar eerste optrede was op 30 Mei 1921 in die Ambassador Teater in die stuk IF. Daarna ook in Easy Virtue, 'n stuk deur Noël Coward en geregisseer deur Basil Dean en opgevoer in Broadway (New York). In hierdie periode ontwikkel sy 'n suksesvolle loopbaan in West End (Londen) deur die verskeie hoof- en byrolle wat sy vertolk. 'n Bekende stuk waarin sy in 1939 optree, is Passion, Poison and Petrification. Strange Boarders was die eerste speelfilm waarin sy te sien was. In hierdie tydperk werk sy ook vir die BBC.

Tussen 1940 en 1946 is Marda Vanne en haar lewensmaat, Davies, in Suid-Afrika omdat die oorlogsomstandighede dit vir hulle moeilik gemaak het om in Londen te werk. In Pretoria snoer hulle die progressiewe kollegas saam vir produksies aangebied deur African Consolidated Theatres. Deur Vanne en Davies se onuitputlike inisiatief en energie vind daar 'n herlewing in die Suid-Afrikaanse teater plaas. Saam met Siegfried Mynhardt tree Vanne in 1941 op in die Afrikaanse vertaling van Madmoiselle. Vanne en Davies tree in 1945 in Kaapstad in The Merry Wives of Windsor op. Saam vorm Vanne en Davies 'n geselskap en tree in klassieke en moderne toneelstukke wyd in die platteland op. Vanne gee lesings, skryf artikels en beoordeel by kunswedstryde. Na verskeie optredes, o.a. in die Homeyr Teater in Kaapstad, en as regisseurs van ander stukke, keer beide Vanne en Davies na die oorlog na Engeland terug.

In hierdie periode tot haar dood werk Vanne in Engeland en Suid-Afrika. In Suid-Afrika doen sy meestal toneelwerk en in Londen werk sy meer aan films en aan TV-reekse, soos Vanity Fair, Middlemarch en Our Mutual Friend vir die BBC. Vanne en Davies help in Suid-Afrika met die stigting van die Nasionale Teaterorganisasie (NTO) en beide is lid van die eerste beheerraad en Vanne word as die NTO se artistieke adviseur aangestel. In 1949 regisseer Vanne die stuk Die Wewenaar se Vrou wat in die Volksteater in Pretoria opgevoer is. Die volgende jaar regisseer sy vir die NTO die stuk Oupa Brompie, 'n vertaling van Grumpy deur Horace Hodges en T.S. Wigmey. Tydens die van Riebeeck-fees in April 1952 was sy regisseuse van The dam deur Guy Butler, haar eerste produksie vir die NTO van 'n inheemse Engelse Suid-Afrikaanse toneelstuk. Haar laaste optrede in Suid-Afrika was in 1961 vir die NTO in A Touch of the Poet deur Eugene O'Neill. In 1965 tree sy nog vir oulaas in Londen op in G. Bernard Shaw se stuk Man and superman.

• Ensiklopedie van die Wêreld, deel 10. Stellenbosch: Albertyn-Uitgewery, 1993. ISBN 0-949948-24-1
• Heywood, Katherine: Cape Hills in Sunlight. Kaapstad: Human & Rousseau, 1964.
• Rose, Martial: Forever Juliet. The Life and Letters of Gwen Ffrangcon-Davies 1891–1902. Dereham: Larks Press, 2003. ISBN 1-904006-12-4
• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 11. Kaapstad: Nasou, 1975. ISBN 0-625-00327-6
• van Schoor, A.M.: Notes from my Diary. Pretoria: Makro Boeke, 1979. ISBN 0-909231-62-1
• www.geni.com
• www.imdb.com
• esat.sun.ac.za