Marco Polo

Marco Polo is gebore as Marco Pilicin (later verander na Polo) in Italië. Beide sy vader Niccolo en sy oom Mafeo was algemene handelaars wat in Konstantinopel handel gedryf het voor hulle op hulle reis na China vertrek het.

(1260- 1269) In 1260, die jaar waarin Koeblai aan die bewind gekom het, het twee Venesiaanse koopmanne, Niccoló Polo en sy broer Maffeo, van 'n Venesiaanse handelspos op die Krim-skiereiland op 'n reis na Oezbekistan (in die suide van die huidige Sowjetunie) vertrek. In 1265 het hulle Boekhara, 'n groot stad in Sentraal-Asië ongeveer 5 000 km van Venesië af, bereik.

Die Polo-broers het drie jaar aan die hof van die plaaslike khan in Boekhara vertoef. Die boonste bestuurslaag van die Mongoolse Ryk het 'n internasionale samestelling gehad. Die nomadiese Mongole se kultuur het nie voorsiening gemaak vir die kennis en die middele om groot landbousamelewings te bestuur nie. Om die ryk wat hulle verower het te bestuur, moes hulle dus die nodige kennis en ervaring uit alle hoeke van die wêreld leen.

Die Polo-broers het goed ingepas by die kosmopolitiese wêreld van die Mongoolse Ryk en het selfs op versoek van die Groot Khan aan sy hof in Noord-China besoek afgelê. Koeblai het nog nooit Europeërs gesien nie en het die Polo-broers baie vriendelik ontvang. Hy het groot belangstelling in die Europees-Christelike beskawing getoon. In 1269 het hy die Polo-broers met 'n boodskap aan die pous na Europa teruggestuur. Hy het versoek dat die pous 100 monnike na sy ryk stuur sodat hulle hom kon oortuig van die waarheid van die Christelike geloof en sy onderdane daarna kon kersten.

In 1269 het die twee koopmanne die Christenstad Acre (Akko) in Sirië bereik. Daar het hulle verneem dat pous Clemens IV die vorige jaar oorlede is en dat 'n nuwe pous nog nie verkies is nie. Hulle het teruggekeer na Venesië, waar Niccoló sy seun, Marco, wat in ongeveer 1254 gebore is, vir die eerste keer gesien het.

(1271-1295) In 1271 het die Polo- broers weer na die Ooste vertrek. Hulle was vergesel van die 17-jarige Marco. In Sirië het hulle die tyding ontvang dat 'n nuwe pous, Gregorius X, uiteindelik gekies is. Die pous het 'n brief aan die Groot Khan geskryf, maar het slegs 2 Dominikaanse priesters saam met die Polo's gestuur.

Die priesters het egter spoedig omgedraai. Die Polo's het van Sirië deur Persië na Afganistan gereis, noordwaarts met die Oxusvallei langs oor die Pamirgebergte en langs die sogenaamde "syroete" deur die Gobiwoestyn tot in Noord-China. Die gebied waardeur hulle in Sentraal-Asië gereis het, was tot in die 19e eeu onbekend aan ander Europeërs. In die boek wat hy in later jare geskryf het, het Marco Polo van die Gobiwoestyn geskryf as "'n plek van huilende geeste".

Die vreemde geluide wat hulle snags gehoor het en wat hulle aan geeste laat dink het, is veroorsaak deur die vinnige afkoeling van die klippe. Die bergbokke “met horings so lank soos 6 handpalms" wat Marco in die Pamirhooglande gesien het, is eeue lank in Europa as 'n mite beskou, maar is deur moderne wetenskaplikes geïdentifiseer as Ovis poli, wat vandag in museums gesien kan word. Die khan het 'n ekspedisie gestuur am die Polo's op die laaste skat van hut reis te vergesel en in 1275 het hulle die keiser se somerstad, Sjangtoe, bereik.

Vir die daaropvolgende 17 jaar was die Polo's in diens van die khan. Veral die jong Marco het met sy intelligensie en skerp waarnemingsvermoë ʼn gunstige indruk gemaak en verskeie belangrike paste in diens van die khan beklee. Hy het die amptelike tale van die Mongoolse Ryk geleer en is as gesant van die khan na die mees afgeleë provinsies van die ryk gestuur. Hy was ook in onder meer Noord-Birma en Suid-Indië. Die Chinese beskawing waarmee Marco Polo in aanraking gekom het, was die van Europa honderde jare vooruit.

erskynsels wat deur hom as nuut en wonderlik beskou is, was onder meer die gebruik van papiergeld, breë, geplaveide strate wat snags deur polisie gepatrolleer is, openbare vervoer, rioolstelsels, sypaadjies met bome beplant, brûe wat so hoog was dat hoëmasskepe onder hulle kon deurvaar en die aanwending van buskruit vir wapens en vuurwerke.

In 1292 was Koeblai amper 80 jaar oud en die Polo's was gretig om na Venesië terug te keer voordat die Groot Khan sterf. Die moontlikheid het bestaan dat hulle nie die guns van sy opvolger sou geniet nie en onbeskermd sou wees. Die khan het egter keer op keer hul versoek am terug te keer, geweier. In 1286 het die gunstelingvrou van die khan van Persië, 'n kleinneef van Koeblai, gesterf en haar laaste wens was dat haar plek gevul moes word deur 'n meisie uit haar eie Mongoolse stam.

'n Afvaardiging van Persië het Peking met die versoek besoek en 'n 17-jarige prinses, Koekasjien, is as bruid vir die khan gekies. Omdat die Polo's as ervare reisigers bekend was, het die Persiese ambassadeurs by Koeblai gepleit am hulle toe te laat om die bruid op haar gevaarlike reis te vergesel. Koeblai het ingestem en die Polo's by hul vertrek met skatte oorlaai. In 1292 het die Polo's met 13 skepe uit die hawe van Amoy in Foekien vertrek. Die reis na Java het 3 maande geduur.

By Sumatra en Ceylon is hulle maande lank deur stormwinde vertraag en hulle het hul bestemming, Hormoez in die Persiese Golf, eers in 1294 bereik. Die khan van Persië is intussen oorlede, maar Koekasjien is as "eerste vrou" aan die seun van sy opvolger (sy broer) gegee. Die Polo's het oor land via Sirië en Konstantinopel na Venesië terug gekeer (1295). Terug in Venesië het die Polo's groot moeite ondervind am hul identiteit te bewys.

Die verhale wat hulle oor hul verblyf in die Ooste vertel het, is meestal deur hul landgenote as versinsels beskou. Oor die res van Marco Polo se lewe is weinig bekend. Hy was getroud met 'n vrou genaamd Donata en het drie dogters gehad. Hy is in 1324 oorlede. Volgens oorlewering het hy op sy sterfbed geweier om, soos die priester versoek het, te erken dat sy verhale leuens was en het bygevoeg dat hy die helfte van sy ervarings nie vertel het nie.

Drie jaar na Marco Polo se terugkeer het hy as bevelvoerder van sy eie skip deelgeneem aan 'n see-oorlog tussen Venesië en Genua. By die Slag van Curloza is hy gevange geneem en in 'n Genuese tronk geplaas, maar is in 1299 vrygelaat. Een van sy medegevangenes was Rusticiano (of Rustichello) van Pisa, 'n bekende skrywer van onder meer ridderverhale. Om die tyd te verwyl, het Marco die verhaal van sy reise en verblyf in die Ooste aan Rusticiano gedikteer.

Die boek wat so ontstaan het, is geskryf in 'n mengtaal van Italiaans en Frans, wat destyds gewild was. Danksy die gewildheid van die boek het sowat 140 eksemplare daarvan in verskillende tale tot vandag toe behoue gebly. Min van Marco Polo se tydgenote het ingesien dat die boek ʼn realistiese reisverhaal was waarmee hy die Europeërs oor Asië wou inlig. Hulle het dit as fantasie beskou. Die Italiaanse titel van die boek, II Milione, ("Die opskepper") is moontlik 'n erfenis van die 13e eeuse opinie dat Marco 'n goeie verteller van versinsels was. In sy boek het hy steenkool beskryf as "swart klippe wat langer en beter as hout brand" en asbes as "klip waaruit wol gespin kan word wat nie brand nie".

Hy het ook vertel van fonteine in die Kaukasus "waaruit olie in plaas van water vloei". Vir die Middeleeuse Europeërs het dit alles na suiwer fantasie geklink. Marco Polo se boek is eers in die 14e eeu ernstig opgeneem as ʼn bron van inligting oor Asië.

Columbus het ook later met groot belangstelling daarvan kennis geneem: die beskrywing van die groot oseaan aan die oostekant van China het hom gesterk in sy geloof dat die aarde rond is. Die bekoring van die boek is daarin geleë dat die skrywer daarvan 'n nie-geleerde was wat sander die vooroordele van die meeste geleerdes van sy tyd en sonder enige voorbeeld ʼn beskrywing gegee het van alles wat hy gesien en beleef het in 'n wêreld wat nie een van sy lesers ooit gesien het nie.

Marco Polo se reise na die Ooste

Volgens Marco Polo het hy China bereik en was hy vir 17 jaar in diens van Kublai Khan (Djengis Khan se kleinseun). Dit is egter hoogs onwaarskynlik aangesien die Chinese goeie rekordhouers was en hulle die ontmoeting waarskynlik sou aangeteken het. Meeste geskiedkundiges vandag aanvaar dat Marco wel die Ooste bereik het, maar glo dat hy die meeste van sy sogenaamde ervarings by ander reisigers gekry het. Al het Marco nie die Groot Muur of Chinese skryfkuns gedokumenteer nie, het hy wel opmerkings gemaak oor papiergeld en wilde diere, soos tiere.

In die Middeleeue het die mense van Europa baie min van die lande van die Ooste geweet. Snaakse stories van eienaardige diere, plante en mense het die ronde gedoen, maar daar was geen sekerheid oor wat in die Ooste aangaan nie aangesien niemand nog daar was nie. Die handelaars wat met die Asiate handel gedryf het, het in hul hawens gesit en wag vir die kameelkaravane om van die binneland te kom.

Toe die mense van Europa verneem dat Djengis Khan feitlik die hele Asië verower het, het pous Innocentius IV 'n paar monnike na die hof van hierdie veroweraar by Karakorum gestuur in die hoop om die Tartare te kersten. Een van hierdie monnike, wat in 1245 Mongolië bereik het nadat hy Rusland en Turkestan deurreis het, het 'n verslag geskryf oor die mense wat in daardie streek woon. Die Tartare het later met die Kruisvaarders in aanraking gekom en byna hul bondgenote teen die Mohammedane geword.

Gedurende die winter het die Tartare op die vlaktes gewoon, waar hulle genoeg gras vir hulle vee kon vind. In die somer het hulle na die berge of na waterryke valleie getrek. Wanneer hulle trek, het hulle hul houthuise uitmekaar gehaal en saam met hulle geneem. Hulle het karre met 'n kappe van swart, waterdigte materiaal gebruik.

Dit is deur osse en kamele getrek. In hierdie karre het die vrouens en kinders gery. Die Tartare se wapens was boe en swaarde en kieries, maar die boog was die belangrikste wapen, en die Tartare was uitstekende skutters. Die inwoners van hierdie gebiede was ook uiters taai en kon tot tien dae lank in die saal bly. In noodgevalle het hulle aan die lewe gebly deur hul perde se bloed te drink. Die Tartare het ook 'n eienaardige manier gehad om oorlog te maak: hulle het so beweeg dat dit gelyk het asof hulle op die vlug slaan. So in die galop het hulle hul perde dan skielik omgeruk en hul aanvallers onder die pyle gesteek. Sodoende het hulle hul aanvallers totaal verras.

• Marco Polo (speletjie)

• KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 2, bl. 315
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 44
• (en) Stephen Fry, The Book of General Ignorance, Faber and Faber, 2006.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Marco Polo.