Mao Zedong

In 1911 het ʼn nasionale revolusie die eeue-oue Chinese keiserryk tot 'n val gebring. Mao het hom met groot entoesiasme by die revolusionêre leër aangesluit en was verheug oor Sun Yat-sen (1866- 1925), die vader van Chinese nasionalisme, se aanstelling as president van die Chinese Republiek.

Soos talle ander Chinese was Mao met haat vervul jeens die Westerse imperialisme, waarvan China toe jare lank 'n slagoffer was. Omdat dit gelyk het asof die revolusie geslaag was, het Mao teruggekeer na Tsjangsja, waar hy 'n tyd lank aan die provinsiale biblioteek verbonde was. Hy het kennis gemaak met die groot name in die wêreldgeskiedenis en ook met die werke van onder andere Rousseau, Montesquieu en Darwin.

Hy het in boeke die sleutel probeer vind vir die vernedering wat China ten spyte van die revolusie van 1911 nog voortdurend moes smaak. In 1916 het die blad van die Chinese intelligentsia, die Nuwe Jeug (Sin Tsing-nien), 'n artikel van Mao geplaas waarin hy voorstelle aan die hand gedoen het om die Chinese volk liggaamlik sowel as geestelik sterk te maak vir die stryd teen vyande van binne en van buite.

Hy het klem geplaas op wilskrag as 'n deurslaggewende element om doelwitte te bereik. Hy het voluntarisme (voluntas = "wil") prakties toegepas deur elke dag 'n yskoue bad te neem om sy liggaam te staal. In hierdie tyd het sy leierseienskappe ook na vore getree. Aan sy instituut het hy die Verbond vir Studenteselfbestuur gestig (1915) en die orgaan gebruik om kritiek uit te spreek teen die Konfusiaanse onderwys.

Daarbenewens was hy die leier van studentebetogings teen die Japannese, wat in 1915 met hul 21 eise 'n kolonie van China probeer maak het, en teen die sogenaamde warlords (plaaslike Chinese heersers), wat die volk probeer uitbuit en onderling oorlog gevoer het. Ten einde die volk op te hef, het hy aandkursusse vir boere en arbeiders aangebied en in 1918 die Studiegenootskap van die Nuwe Volk gestig.

In 1918 het Mao biblioteekassistent aan die Universiteit van Beijing geword. Sy onmiddellike hoof was professor Li Ta-tsjao, wat as China se eerste Marxis beskou word. Hy het die jong boereseun op die welslae van die Russiese Revolusie van 1917 attent gemaak en gewys op die historiese roeping van die Chinese boere bevolking. Sy leuse was: Bevry die boere, dan is die volk bevry.

Mao het ook by Chen Duxiu (1879- 1942) baie omtrent Marxisme geleer. Na die Beweging van 4 Mei in 1919 (studente-opstand in Beijing teen Japan, wat ook na ander stede versprei het), het Mao na Hunan teruggekeer met die doel om nasionale verset daar te organiseer. Hy het 'n nuwe tydskrif, die Hsiang-rivier-revue, gestig. Die idees waarmee hy in Beijing in aanraking gekom het, het hy verwerk in ʼn artikel "Die groot eenheid van die volksmassa".

Mao was onherroeplik tot die Marxisme bekeer en het onmiddellik tot aksie oorgegaan. In 1920 het hy in sy geboortestad die eerste afdeling van die "Kommunistiese Party-in-wording" van China gestig. Op 1 Julie 1921 was hy, as afgevaardigde van Hunan, teenwoordig by die stigting van die Chinese Kommunistiese Party (die Zhōngguó Gòngchǎndǎng) in Sjanghai.

In 1921 is Mao getroud met Yang Kaihui. Twee seuns is uit die huwelik gebore. In 1930 is Yang deur regse terroriste vermoor. In 1938 is Mao van sy tweede vrou, He Zizhen, geskei, waarna hy met Jiang Qing (geb. 1913) getroud is. Aanvanklik het Mao in die skadu van die vroeë Kommunistiese leiers gebly.

Sedert 1915 was sy belangstelling veral op die boeremassa gerig en in 1917 het sy Verslag oor ʼn ondersoek na die boerebeweging in Hunan verskyn. Die verslag het later beroemd geword en was ʼn weerspieëling van Mao se eie idees en werksaamhede onder die boere. Die amptelike strategie van die partyvoorsitter Li Li-san het, in navolging van die Russiese Revolusie, veel meer steun van die stedelike proletariaat verwag.

Die stand punt het amper die ondergang van die Party beteken: Rooi leërs wat aanvalle op stede gewaag het, is teruggedryf en agtervolg deur die nasionalistiese magte van Chiang Kai-shek, wat anti-kommunisties was. Eers na die beroemde "lang mars" van ongeveer 130 000 Kommuniste na die noordelike steunpunt Shenshi (1934/ 35) het die Kommuniste 'n blaaskans gekry.

In 1935, op die konferensie van Tsoeni tydens die lang mars, is Mao tot partyleier verkies en sy strategie aanvaar. Daarna het hy voortdurend daarna gestreef om die Marxisme by sy eie Maoïsme aan te pas. In Maoïsme word die klem geplaas op die rol van die boere (mans en vroue) in die klassestryd en word gepoog om die tradisionele Chinees te omvorm tot 'n "nuwe mens", wat bereid sal wees om eiebelang op te offer.

Om Mao as persoon te verstaan, is dit in hierdie verband belangrik om te besef dat hy van 1935 af 'n ambivalente houding teen oor intellektueles, kunstenaars en partyleiers ingeneem het. Hy het hulle as onmisbaar beskou om die massa bewus te maak, maar aan die ander kant het hy hulle gesien as potensiële reaksionêre wat van die volk vervreem sou raak en 'n eie elite sou vorm.

Die hoeksteen van Maoïsme is "permanente revolusie". Die massa moet voortdurend teen verstarring en teen elitevorming in opstand kom. Wanneer so 'n aksie voltooi is (byvoorbeeld die Kulturele Revolusie van 1966 tot 1969), is daar weer ruimte vir politieke vormingswerk, vrye meningsvorming, kuns, ensovoorts. Mao sê dit so: "Sonder afbreek geen opbou, sonder opdamming geen stroming en sonder versperring geen beweging nie". Die eerste rektifikasiebeweging in die sin van inkorting van vryhede het in 1939/40 plaasgevind en is bevestig deur 'n belangrike geskrif van Mao in 1942: Riglyne vir die eenvormigmaking van kuns en literatuur.

Reeds in 1945, by die sewende party kongres, is die Denke van voorsitter Mao tot absolute maatstaf van politieke handeling verhef. Die eerste program van die Volksrepubliek China was weerspieëlend van Mao se riglyn oor die demokratiese diktatuur van die volk (Julie 1949), waarin vir die Chinese bourgeoisie ook nog ruimte gelaat is.

As gevolg van die groeiende teenstelling tussen China en die Sowjetunie het Mao teen die einde van die vyftigerjare met 'n nuwe leuse voor die dag gekom: Die oostewind seëvier oor die westewind. Terselfdertyd het hy die idee van permanente revolusie in die praktyk probeer toepas deur die Groot Sprong Voorwaarts, 'n grotendeels mislukte ekonomiese plan waarin hy, net soos in sy jeug, die klem laat val het op die wilskrag van die volk wat alle struikelblokke, insluitende probleme, moet oorwin. Die stelselmatige indoktrinasie - sommige praat van breinspoeling - van die Chinese volk volgens die denke van Mao het in 1962 begin toe die sogenaamde Rooi Boekie, waarin van Mao se uitsprake en aanhalings uit sy geskrifte vervat is, in die leër versprei is.

Opvoeding in die denke van Mao is ook die basis van byvoorbeeld die gevangenisstelsel In China is daar geen massavernietiging van teenstanders nie, maar wel massa-indoktrinasie deur laogai (hervorming deur arbeid) en laojiao (heropvoeding deur arbeid). Die arbeidskampe lewer ook 'n "nuttige en goedkoop" bydrae tot die Chinese ekonomie. Na 1970 het Mao selde in die openbaar verskyn. Dit is onduidelik in hoeverre hy deel gehad het aan nuwe volksbewegings, soos byvoorbeeld die uitroeiing van Konfusiaanse denke in 1975. In 1976 het hy waarskynlik nog self die aanstelling van Hua Guofeng (geb. 1922) as premier van die Volksrepubliek bewerkstellig.

Vroeg in 1976 het die eerste revolusionêre leiers van China, insluitende Zhou Enlai, gesterf. Mao self is op 9 September 1976 oorlede. Hua Guofeng het die nuwe partyvoorsitter geword en die radikale vleuel onder leiding van Mao se weduwee, Jiang Qing, is buite aksie gestel.

• Aanhalings van Voorsitter Mao Zedong

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 40

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Mao Zedong.