Maharero

Die Namakaptein van 1823 tot '61, Jonker Afrikaner, het Maharero hardhandig behandel tydens dié se verblyf by die Namas op Windhoek.

Maharero was die seun van Tjamuaha en sy vrou, Otjoruzumo. Tjamuaha was die seun Tjirwe, seun van Mutjise, seun van Mbunga, seun van Tjituka, seun van Kasupi, seun van Vatje, seun van Kengeza. Otjorozumo was die dogter van Ndomo, dogter van Peraa, dogter van Mbondo, dogter van Mukuejuva.[2] Maharero se naam beteken "die oertyd" en die voorvoegsel "ka-" wat soms gebruik word, is die verkleiningsvorm wat algemeen by Herero-voorname voorkom. Maharero trek in 1843 saam met sy vader uit die omgewing van Okahandja na Windhoek om nader aan hul bondgenoot Jonker Afrikaner te wees. Jonker gee Maharero 'n geweer en stel hom aan as voorman van sy afdeling Hererokrygsmanne, maar die behandeling wat Maharero origens van Jonker ontvang, is hardhandig. Wanneer "Tjamuaha se kalf" sy meester se toorn laat ontvlam, is hy gewoonlik aan 'n wawiel vasgebind waaraan hy soms verskeie dae en nagte moes deurbring. Tog was Maharero se verblyf by Jonker op Windhoek ook nie sonder voordele nie: Hy leer hoe om 'n geweer te hanteer, hy vermeerder sy aantal vee en hy leer die Nama van naby ken. Een van Maharero se jeugvriende was Jonker se seun, die latere kaptein Jan Jonker Afrikaner, sy volk se sesde en laaste hoofman.

Toe Maharero se vader op 18 Augustus 1861 enkele maande ná Jonker Afrikaner se heengaan ook sterf, volg Maharero hom op. As opvolger van Tjamuaha was hy een van 'n hele aantal kapteins wat oor afsonderlike groepe of stamme van die Hererovolk regeer het, maar omdat hy een van die weinige met 'n egte stamvuur was (Jonker Afrikaner het die ander versorgers van die heilige stamvuur uitgeroei), neem sy aansien by sy stamgenote steeds toe. Daarbenewens baan sy bereidwilligheid om die Herero van die Nama se oorheersing te bevry vir Maharero die weg na die opperhoofskap.

Ná die gevreesde Jonker Afrikaner se dood, skraap Maharero die moed bymekaar om sy volk uit die Nama se oorheersing te help ontworstel. Teenoor Christiaan Afrikaner, Jonker se opvolger, slaan hy 'n uitdagende houding aan en toe dié daarop met die hulp van Oasib en Hendrik Ses op 15 Junie 1863 Maharero by Otjimbingwe aanval, word die aanval afgeslaan, die vyand op die vlug gedrywe en ongeveer 200 Namas, onder wie Christiaan self, dood op die slagveld agtergelaat.

Carl Johan Carl Andersson (ook bekend as Charles John of Karl Johann), die Sweedse avonturier wat Maharero 'n oorwinning oor die Nama help behaal het.

Vir Maharero was dit 'n groot oorwinning, maar die Nama se mag is nog glad nie gebreek nie. Jan Jonker Afrikaner, Christiaan Jonker se opvolger, was nie van plan om so gou die Afrikaner-stam se baasskap oor die Herero te laat vaar nie. Die volgende sewe jaar (1863–'70) woed sporadiese gevegte tussen die Herero en die Afrikaner-Nama, wat samevattend ook die Herero se Sewejarige Vryheidstryd genoem word. Maharero toon egter weinig ondernemingsgees in die stryd teen die Afrikaner-Nama.

Sy passiewe houding, wat die oorlog onbepaald kon laat voortsloer, het tot gevolg gehad dat die handelaar C.J. Andersson hom inmeng om die oorlog, wat 'n belemmering vir die handel is, spoedig te probeer beëindig. Maharero en sy raadslede willig op voorstel van Andersson in om hom tot opperhoof oor die Herero te benoem en met hierdie volmag in sy hande gaan Andersson gevolglik daartoe oor om die Herero in 'n krygsmag te organiseer wat die Afrikaner-Nama tot oorgawe sou dwing. In Maart 1864 stuur Andersson 'n afdeling Herero onder die bevel van sy assistent, F.J. Green, teen die Afrikaner-Nama uit en sonder om een man te verloor, keer Green met al die vee van die Afrikaner-Nama na Otjimbingwe terug.

Enkele maande later trek Andersson, vergesel van Green en Maharero, aan die hoof van 3 000 Herero teen die vyand uit. Tussen Windhoek en Rehoboth vind daarop op 22 Junie 1864 die Andersson-veldslag plaas, waarin Jan Jonker Afrikaner se mag verslaan word, maar Andersson 'n lelike wond aan sy been opdoen.

Maharero se woning op Okahandja.

Maharero bou ná sy terugkeer van die Andersson-veldslag (die grootste geveg waaraan hy ooit deelgeneem het) vir hom 'n kliphuis op Otjimbingwe, maar in Januarie 1868 trek hy weer terug na Okahandja. Sonder die hulp van Andersson, wat intussen oorlede is, organiseer hy nog twee krygstogte teen die Nama: in November 1868 verslaan hy nie alleen die gekombineerde mag van Jan Jonker Afrikaner en Jakobus Boois by Omukaru ten weste van Okahandja nie, maar hy wis in die geveg ook Jakobus Boois se gevolg heeltemal uit; en in Julie 1869 stuur hy 'n krygsmag suidwaarts diep in Groot-Namakwaland in, maar met weinig sukses.

Moeg vir die langdurige oorlog, gaan daar van talle Namakapteins, onder wie ook Jan Jonker Afrikaner, 'n geroep op om vrede. Maharero, wat aan die wenkant is, is nie besonder gretig nie, maar tog ook nie onwillig nie. Hoofsaaklik danksy die bemiddeling van die sendeling C.H. Hahn word die Vrede van Okahandja op 23 September 1870 gesluit. Hiervolgens word Windhoek deur Maharero in pag gegee aan Jan Jonker Afrikaner, wat onderneem om hom nie te bemoei met die Herero en die blankes wat in sy omgewing woon nie.

Vol selfvertroue ná sy welslae in sewejarige stryd eien Maharero hom nou die titel "Maharero die beroemde, die ryk oppermagtige" toe. Benewens sy oorwinning oor die Nama berus sy dunk van homself voorts op die plek wat hy onder die Hererokapteins inneem. Uit 'n totale Hererobevolking van sowat 80 000 regeer hy vanuit Okahandja oor 23 000, terwyl sy naaste mededingers heelwat minder volgelinge gehad het: Zeraua van Otjimbingwe oor 20 500 en Kambazembi van die Waterberg oor 15 000. Maharero was toe, soos Jonker Afrikaner 10 jaar vantevore, die magtigste man tussen die Oranje en die Kunene.

In die geskiedenis van Namibië word na die dekade van 1870–'80 verwys as die tienjarige vrede omdat daar geen oorlog tussen die Herero en die Nama woed nie. Tydens hierdie vreedsame jare stroom steeds meer blanke handelaars, jagters, reisigers en sendelinge die land binne sodat botsings tussen die blankes en die Herero nie uitbly nie.

William Coates Palgrave, spesiale kommissaris in Suidwes-Afrika van 1876 tot '85.

Maharero het heelwat las met die geskille tussen die nuwe intrekkers en sy eie onderdane, maar wat hom veral ontstel het, was die gerugte sedert omstreeks 1874 dat talle Boere uit Transvaal in aantog is met die plan om hul permanent in SWA te vestig. Hierdie gerugte was dikwels oordrewe, maar nie heeltemal ongegrond nie. In April 1874 bring Apondo, kaptein van die Mbandero, Maharero die nuus dat waens van die Boere reeds op Rietfontein noordoos van Gobabis staan en nog in aantog is.

Maharero skryf vervolgens op 21 Junie 1874 'n brief aan die goewerneur van die Kaapkolonie, sir Henry Barkly, waarin hy teen die intog van Boere in sy land beswaar maak. Die Kaapse koloniale regering gee nie veel aandag aan die opperhoof se klagte nie, maar hoofsaaklik met die doel om die handel van SWA vir die Kaapkolonie in te palm, word besluit om W.C. Palgrave as spesiale kommissaris na SWA te stuur om ondersoek in te stel na die moontlikheid om die gebied onder die Kaapkolonie se gesag te bring. Palgrave kom in Mei 1876 by Maharero op Okahandja aan, enkele maande nadat Gert A.J. Alberts se trek deur die Kalahari, die eerste van die Dorslandtrekke, op Rietfontein aangekom het. In sy gesprekke met Maharero hamer sowel Palgrave as sy vriend Robert Lewis so op die gevaar wat die intrekkende Boere vir die Herero inhou, dat Maharero en sy medekapteins nie net inwillig dat die Kaapkolonie 'n amptenaar op Okahandja aanstel om oor hulle te regeer nie, maar ook 'n enorme landstreek – wat nie aan hom behoort nie – aan die Kaapkolonie afstaan.

Met hierdie ooreenkoms keer Palgrave na Kaapstad terug, maar hy moet tot sy teleurstelling uitvind dat die regering van die Kaapkolonie nie besonder begerig is om Suidwes-Afrika te annekseer nie, terwyl die Britse regering nog minder daartoe geneë voel. Tog bly die ooreenkoms tussen Maharero en Palgrave nie sonder gevolge nie: Palgrave is in Oktober 1877 terug op Okahandja om Maharero as spesiale kommissaris in die administrasie van sy land by te staan; en in Maart 1878 gaan die Kaapkolonie daartoe oor om Walvisbaai met 'n klein strokie omliggende land as Britse gebied te annekseer.

Toe Palgrave Okahandja in Januarie 1879 verlaat om na Kaapstad terug te keer, laat hy sy assistent Manning by Maharero as raadgewer agter en neem hy twee van Maharero se seuns, Willem Maharero en die latere opperhoof Samuel Maharero met hom saam. In Maart 1880 kom Palgrave op sy derde sending op Okahandja aan, waar hy B.D. Musgrave as Maharero se nuwe magistraat agterlaat om sy eie pligte as hoofmagistraat van SWA op Walvisbaai te gaan opneem.

Maharero in sy sterfjaar, 1890.

Maharero se kontak met Palgrave en die regering van die Kaapkolonie word in Augustus 1880 plotseling verbreek deur die uitbreek van 'n oorlog tussen die Herero en die Nama. Hoewel Maharero in 1870 met die vrede van Okahandja ingestem het om Windhoek in pag aan die Afrikaner-Nama te gee, laat hy nogtans sy vee nie net tot by Windhoek nie, maar selfs tot Rehoboth wei. Hierdie optrede van hom lok protes by Jan Jonker Afrikaner en ander Nama uit, maar hy steur hom nie aan die besware nie. In Augustus 1880 kom dit tot 'n botsing toe Namas Maharero se veepos by Gurumanas ten weste van Rehoboth aanval, sy veewagters dood en sy vee wegvoer.

Toe Maharero hiervan verneem, is hy woedend. Sonder dat hy enigiemand raadpleeg, beveel hy as vergeldingsmaatreël dat alle Namas binne die grense van sy land om die lewe gebring word. In die nag van 23 op 24 Augustus 1880 word sy bevel op Okahandja voltrek en in die daaropvolgende paar dae ook in die res van die land. Meer as 200 Namas word om die lewe gebring en een van die weinige wat ontkom, is Hendrik Witbooi, wat enkele jare later as Maharero se gedugte teenstander na vore tree.

Maharero se wrede optrede lei daartoe dat die verskillende Namastamme hul kragte teen die Herero verenig. Tydens 1880 en '81 word Maharero van verskillende kante aangeval, maar sy volgelinge slaag daarin om die meeste aanvalle met welslae af te weer. Hy verslaan hulle oortuigend tydens 'n groot slag by die sendingstasie Gross Barmen. Twee gewese sendelinge van die Rynse Sendinggenootskap, C.H. Hahn en J.G. Krönlein, word uit die Kaapkolonie gestuur om as bemiddelaars op te tree namens die Kaapse regering en die Rynse Genootskap. Hulle slaag daarin om vrede tussen Maharero en talle van sy vyande te bewerkstellig en hy sluit in die loop van 1882 afsonderlike vredesooreenkomste met die Basters van Rehoboth (Februarie), met Abraham Swartbooi (Maart) en met Jakobus Isak van Berseba, Manasse van Hoachanas, en Hendrik Windstaan van die Groot-Doden (Junie). Net Jan Jonker Afrikaner en Moses Witbooi weier om vrede te sluit, maar hulle is nie meer 'n ernstige bedreiging nie.

Samuel Maharero, Maharero se seun wat hom as Herero-opperhoof opgevolg het.

Om sy aanspraak op die gebied tussen Okahandja en Rehoboth te beklemtoon, trek Maharero aan die begin van 1883 met 'n deel van sy gevolg van Okahandja af suidwaarts en vertoef hy 'n tyd lank op plekke soos Windhoek, Aris, Onguheva en Gurumanas. Begin September 1884 is hy weer terug op Okahandja. Sedert 1884 verskyn vir Maharero 'n gedugte nuwe teenstander op die toneel: Hendrik Witbooi. wat intussen die kapteinskap van die Witboois begin oorneem het. Nadat hulle op 24 Junie 1884 by Onguheva in 'n skermutseling betrokke was, behaal Maharero op 15 Oktober 1885 'n algehele oorwinning oor Witbooi by Osona.

Witbooi was egter geensins van plan om dit daarby te laat nie en hy stel Maharero dienooreenkomstig in kennis. Nog voor Witbooi weer kon slaan, willig Maharero op 21 Oktober 1885 op aandrang van die Duitse kommissaris H.E. Göring in om hom onder die beskerming van die Duitse ryk te stel. Maharero se hoop dat die Duitsers hom teen aanvalle van die Nama sou beskerm, word egter nie verwesenlik nie. Witbooi begin, ná nog 'n nederlaag by Okahandja op 17 April 1886, aanhoudende strooptogte op Maharero se veeposte uitvoer, sonder dat die Duitsers iets daaraan kan doen.

Omdat Maharero nie beïndruk is met die "beskerming" wat hy van die Duitsers kry nie, begin hy weer met die regering van die Kaapkolonie en andere onderhandel. Op aandrang van Robert Lewis sê hy vervolgens op 30 Oktober 1888 die beskermingsverdrag met die Duitsers op. 'n Tyd lank is die Duitse gesag in SWA in die weegskaal, maar toe 'n klein afdeling Duitse troepe onder Curt von François in Junie 1889 by Walvisbaai aan land stap en Witbooi in Januarie 1890 weer die Herero met 'n nuwe aanval dreig, word Maharero meer inskiklik teenoor die Duitsers.

Toe Göring hom in Mei 1890 by Okahandja besoek, herbevestig hy die verdrag wat hy in 1885 met die Duitse ryk gesluit het. Enkele maande later sterf Maharero op Okahandja in die ouderdom van ongeveer 70 jaar. Hy lê daar langs sy vader, Tjamuaha, en sy seun Samuel Maharero (by sy vrou vierde vrou, Katare) begrawe.

Die gedenkteken vir Herero-hoofmanne op Okahandja. Die inskripsie (in Duits) lui: "Tjamuaha, oorl. 1859 en sy seuns. Maharero, oorl. 1 Okt. 1890. Samuel Maharero, oorl. 14 Maart 1923.

Onder sy vernaamste karaktertrekke moet gereken word sy tradisievastheid: Hy het byvoorbeeld nooit die Christelike geloof aanvaar nie; sy luiheid: hy leer byvoorbeeld, in teenstelling met sy kinders en ander kapteins van sy tyd, nooit sy naam skryf nie; en sy inhaligheid: hy laat nooit 'n kans verbygaan om sy aantal beeste te vermeerder nie. Hy het sendelinge en handelaars in sy land verwelkom, maar teenoor blankes wat wou boer, was hy vyandig. Maharero was 'n man van middelmatige lengte, goed gebou en swarter van huidskleur as die deursnee-Herero. Tydens die besoek van Palgrave in 1876 is 'n foto van Maharero geneem wat voorkom in die Palgrave-album, waarvan daar eksemplare is in die Suid-Afrikaanse Openbare Biblioteek en in die Parlementsbiblioteek, Kaapstad. Daar bestaan ook ’n portret en ’n pentekening van hom.

• (af) De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Pretoria: Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, Departement van Hoër Onderwys.
• (en) Potgieter, D.J. (hoofred.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (de) Vedder, dr. H. 1973. Das alte Südwestafrika. Südwestafrikas Geschichte bis zum Tode Mahareros 1890. Windhoek: SWA Wissenschaftliche Gesellschaft.