M.I. Murray

Marguerite Isabel Murray is op 3 Januarie 1899 op Robertson gebore as een van nege kinders van ds. John Murray en Susanna Maria Murray. Die dramaturg Susie Mey Viljoen is een van haar susters. Sy matrikuleer aan die hoërskool op Robertson en studeer dan vanaf 1918 aan die Victoria Kollege, wat later die Universiteit van Stellenbosch word. Hier is sy stigterslid en eerste voorsitster van die Vrouestudentebond en dien ook op die studenteraad. Na kwalifikasie begin sy skoolhou op Kakamas, daarna vir vier jaar aan Hoër Meisieskool Bloemhof op Stellenbosch en dan vir ses jaar aan die Hoërskool Jan van Riebeeck in Kaapstad, waar sy saam met die skryfster Essie Malan die eerste twee onderwyseresse was. Na tien jaar as onderwyseres word sy lektrise in Afrikaans in die Departement van Opvoedkunde aan die Universiteit van Kaapstad, ’n pos wat sy tot met haar aftrede in 1960 beklee. Aanvanklik is N.P. van Wyk Louw ’n kollega van haar in hierdie departement. Na haar aftrede bly sy in Azaleahof in Stellenbosch. Sy versamel van vroeg af kunswerke van Suid-Afrikaanse kunstenaars soos Gregoire Boonzaier, Elise Bodley, Maggie Laubser, Pierneef, Stanley Pinker, Enslin du Plessis, J.A. Smith, Irma Stern, Paul du Toit, Jean Welz en Appie van Wyk. Hierdie kunswerke laat sy na haar dood aan die Kunsgalery van die Universiteit van Stellenbosch.

Marguerite is in 1934 mede-stigterslid en later ook voorsitter van die Kaapstadse Afrikaanse Toneelvereniging en in hierdie hoedanigheid doen sy baie om die Afrikaanse toneel te bevorder. Sy beywer haar onder andere vir ’n toneelbiblioteek en ’n teater wat in Kaapstad opgerig is. As regisseur is sy verantwoordelik vir die opvoering van talle toneelstukke, soos  die blyspel “Mademoiselle”, “Hantie kom huis-toe” van P.W.S. Schumann by die Oranjeklub in Kaapstad op 2 Desember 1933, haar eie drama “Die bron” in 1935, Sacha Guitry se “Huis te koop” en Maurice Maeterlinck se “Die indringer”. Onder haar regie word “Fritsie” van Hermann Südermann in 1935 vir die Universiteit van Kaapstad tak van die Afrikaanse Nasionale Studentebond en “Gebroke drade” van J.R.L. van Bruggen vir die Kaapstadse Amateur Toneelvereniging in 1936 opgevoer. In 1937 word sy ’n spesialis–lid van die kortstondige Toneelburo van die Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigings. Sy onderneem in 1947 onderneem ’n studiereis deur Europa waar sy ’n studie maak van die toneel, met besondere verwysing na nasionale, staat- en stadteaters. Op 25 Julie 1983 is sy op Stellenbosch oorlede.

In haar skeppende werk lê sy haar oorwegend toe op die drama.[1] “Binnehof” beleef verskeie geslaagde opvoerings en word ook gepubliseer. Hierdie drama gee ’n beeld van ’n aantal woonstelbewoners wat elkeen op een of ander wyse deur die lewe geknou is. Op vernuftige wyse vleg die skrywer die uiteenlopende drade van hierdie eensame mense se lewens ineen op grond van hulle gesamentlike lewe in die woonstelgebou. ’n Man ontvlug met sy minnares en kind van sy regte vrou en hulle vind skuiling in die woonstel, waar hulle as gesin paradeer. Wanneer hy ontdekking vrees, laat hy sy minnares in die steek, wat dan selfmoord pleeg. “Die bron” is ’n eenakter met ’n lewenswyse ouma as hoofkarakter. Ten spyte van haar gestremdheid funksioneer sy steeds as die middelpunt van die huishouding, gee wyse raad en snoer die huisgesin in ’n eenheid saam. Hierdie eenbedryf word weer opgeneem in die eenbedryfbundel “So onder deur die maan”, saam met “Die stem van die see”, “Helgaard Weber”, “Sneeu op die ewenaar” en “So onder deur die maan”. “Helgaard Weber” word in 1947 tydens die toneelfees opgevoer en die ongepubliseerde drama “Walburgis en Bertrane”, word ook met sukses opgevoer. “Op pad na Bethlehem” is ’n Kersspel.[2] “Poppeteater” bevat die eerste oorspronklik Afrikaanse poppeteaterspele wat in druk verskyn. Die spele in hierdie bundel is “Loekie”, “Net duskant Bremen”, “Tatsie”, “Wolf en Jakkals”, “Tokkelôsi en die Kleingoed” en “Hasie-kebasie”. Sy vertaal August Strindberg se drama “Paastyd” en voer hierdie drama dan op. Ina Boudier-Bakker se “Het hoogste recht” verwerk sy in Afrikaans as “Die hoogste reg” en hierdie drama word in 1946 opgevoer deur die Kaapse Amateurtoneelgeselskap.

Sy maak ook ’n belangrike bydrae op prosagebied. “Die gerf” bevat kortverhale wat beïndruk met die sober styl daarvan in ’n tyd toe sierskryf mode was, waarin die lief en leed van gewone mense uitgebeeld word. Die inleidende “Idille” is ’n mooi stemmingstuk wat die ervarings beskryf van twee mense wat op ’n boottog op ’n rivier ’n geestelike ervaring het. “Ontwaking” beskryf ou oom Gideon wat dertien myl stap om die Voortrekker-fakkelloop op ’n eensame pad te sien verbygaan om so ook deel te hê aan die opkomende jeug se meelewing van die verlede en die wekroep om koers te hou. In die aangrypende “Twee laastes” word die straatmusikant Johannes Gagiano se mislukte dag opgebeur deur die barmhartigheid van ’n straatvrou. “Karolien” tref met gevoelige karakteruitbeelding, terwyl “Kwartet” ’n paar mense uitbeeld wat deur die noodlot na dieselfde einde geneem word. Van haar kortverhale word in versamelbundels opgeneem, waaronder “Verleigeeste en die Nuwejaarsbok” in “Uit die kontreie vandaan” onder redaksie van Abraham H. de Vries en uittreksels uit “Witwater se mense” in “Borde borde boordevol” saamgestel deur Hennie Aucamp. Saam met G.G. Cillié skryf sy ook die woorde van die wiegelied “Slaap nou my prinsie” (ook bekend as die “Mozart-wiegelied”). Sy verwerk haar moeder se dagboek en verskaf ’n inleiding en aantekeninge daartoe, wat gepubliseer word as “Uit die dagboek van ’n predikantsvrou: 16 Mei 1900 – 12 Januarie 1906”.

Reeds klassiek in Afrikaans en heelwaarskynlik haar grootste letterkundige bydrae is die kontreikuns en herinneringswerk[3] “Witwater se mense”, waarin deur die oog van ’n sentrale verteller [4] die leefwyse van ’n hele bruin gemeenskap in die Sederberge teen die einde van die negentiende eeu opgeteken is.[5] Op besondere wyse word hierdie kontreikuns verdiep deur op die geloof, bygeloof, mites en folklore van hierdie mense en hulle eenvoudige siening van en verhouding met die grond en die gemeenskap,[6] asook hulle geloofslewe en houding teenoor God en demoon, te konsentreer. Die boek word nie in die vorm van ’n verhaal aangebied nie, maar bevat losstaande episodes waaruit daar tog ’n struktuur spreek van die opeenvolging van seisoene en die klein seremonies eie aan hierdie gemeenskap. Hierdie vertellings is gebaseer op die jeugherinneringe van Anne (Poon) Meyers. Alwyn Swart verwerk hierdie boek ook tot ’n vollengte drama.