Louis Hugo

Ds. Hugo was van regstreekse Hugenote-afkoms. Die stamvader van die familie, wat so 'n betekenisvolle rol op kerklike sowel as maatskaplike gebied in Suid-Afrika gespeel het, was Daniel Hugo, oorspronklik Hugot of Hugod. Hy het voor 1690 voel aan wal in die Kaap gesit. Daar word gesê dat hy 'n smid van ambag was en niks hoër as vier voet vier duim (133 cm) in sy skoene gestaan het nie. Daniel was nietemin 'n begaafde man en hy, sowel as sy seuns, het kort daarna 'n belangrike rol in die kerklike lewe van die pasgestigte gemeente van Drakenstein (die latere NG gemeente Paarl) gespeel en hul in wynbou onderskei. Vryheidsliewend soos die Hugenote dan ook was, is dit geen wonder nie dat verskeie van hul afstammelinge (bv. Piet Retief, Sarel Cilliers en ander) hulle later met die Groot Trek vereenselwig het. Ook Hugo's het aan die trek deelgeneem, want onder die name van die manne wat saam met Piet Retief deur Dingaan laat vermoor is, was dié van Jacques Hugo.

Ds. Hugo het sy voorbereidende sowel as sy teologiese onderwys op Stellenbosch ontvang. Daar is hy in die Kweekskool onderrig deur proff. Nicolaas Hofmeyr en John Murray, en is hy op 10 Maart 1871 tot die evangeliebediening toegelaat in sy 25ste lewensjaar.

Kort hierna is prop. Hugo na Ladybrand beroep. Hy aanvaar die beroep en word die eerste predikant van die jong gemeente wat pas die jaar vantevore gestig is op grondgebied wat die wapens van die Vrystaatse Boere kort tevore van die Basoeto's verower het. Hier het die jong predikant baanbrekerswerk gedoen en die grondslag vir die nuwe gemeente gelê. Toe hy daar aangeland het, was daar net 'n noodkerk, maar geen pastorie nie. Hy het later 'n doelmatige predikantshuis laat oprig.

Ná die swaar afskeid wat die NG gemeente Beaufort-Wes van ds. W.P. de Villiers in Augustus 1875 moes neem, was die gemeente sowat agt lank maande vakant en is ds. A.A. Louw van Murraysburg as konsulent aangestel in die plek van ds. W.A. Krige, wat die gemeente baie jare lank as konsulent gedurende meer as een lang vakature gedien het. Die derde beroep wat op 29 November dieselfde jaar uitgebring is op ds. Hugo, het geslaag. In die beroepsbrief is daar na die destydse ou pastorie verwys as "een wel ingerigte woning op een wel beplante water Erf gebouwd". Ds. Hugo sou egter eers in April die volgende jaar aankom.

Die kerkraad moes reëlings tref vir sy vervoer uit die Vrystaat na die hart van die Groot-Karoo, 'n afstand van etlike honderde kilometer. Daar was toe nog geen treinspoor nie (die eerste trein sou Beaufort-Wes eers in 1880 bereik) en die kerkraad het 'n ruk lank kop gekrap. Toe daar geen vrywilligers uit die gemeente na vore tree nie, het hulle uiteindelik maar 'n span esels gehuur om die leraar en sy gesin op Ladybrand te gaan haal teen 'n koste van £100. (Toe ds. Hugo en ouderling J.F. Pienaar (oom Kootjie) 'n paar maande later na Kaapstad vervoer moes word vir die Sinodesitting, was die kerkraad verplig om 'n wa teen £50 te koop en ses esels te huur.) Op Saterdagmiddag 8 April 1876 het die gemeente met 'n menigte perdekarre uitgery om die nuwe leraar, wat deur oorvol riviere verhinder is om vroeër te kom, 'n hele ent buitekant die dorp te gaan ontmoet. Om vieruur is ds. Hugo by die pastorie verwelkom, waar oud-ouderling P.J. Weeber hom 'n adres namens die kerkraad en gemeente aangebied en die Sondagskoolkinders hom 'n welkomslied toegesing het. Dieselfde aand is hy bevestig. Behalwe die konsulent, ds. A.A. Louw, was net een ander predikant teenwoordig, ds. George Murray, die jongste van ds. Andrew Murray sr. se vyf seuns wat almal predikant geword het, van die naburige gemeente Willowmore. Die ander ringspredikante is waarskynlik deur die oorvol riviere ná die swaar reëns verhoed om teenwoordig te wees. Die volgende dag het die pasbevestigte leraar sy intreepreek gelewer.

Al het die Kerk deur die Ordonnansie van 1843 vryheid van bestuur gekry, sou die gemeentes nog lank daarna toelaes uit die staatskas kry waaruit onder andere 'n gedeelte van die leraar se salaris betaal moes word. Staatstoelaes vir die salaris van voorlesers, kosters en orreliste is reeds in 1845 beëindig. Beaufort het jaarliks £200 predikantsalaris van die staat ontvang. Die gemeente het self sowat £50 bygedra. Dit het vir die leraar 'n bestaanbare traktement van £350 per jaar verseker. In 1875 het albei Huise van die Kaapse Parlement egter 'n wetsontwerp, die sogenaamde "Voluntary Bill", aangeneem ingevolge waarvan die staatstoelae in die nabye toekoms gestaak sou word. Die wet het groot teenstand in kerklike kringe ontlok en het bepaal dat net die salaristoelaag van diensdoenende predikante nog betaal sou word tot hul aftrede of dood. Daarna moes die verskillende gemeentes self instaan vir die salaris van hul predikante en hul eie huishouding se finansies. So is die laaste band wat die Kerk nog enigsins aan die staat gebind het, ook verbreek.

Toe bogenoemde wetsontwerp aanvaar is, moes elke gemeente 'n fonds vir predikantsalaris stig. Beaufort het dit reeds in 1862 gedoen omdat dit geblyk het dat ds. Fraser se salaris ontoereikend was. So kon hulle sy salaris met £100 verhoog tot £350 per jaar. Met kollektes vir die fonds oral in die gemeente is so goed gevaar, dat met die beroep in April 1863 die salaris met 'n verder £50 verhoog kon word. Vanaf 1876 het die fonds bekendgestaan as die Predikants Sustentatie Fonds, wat toe reeds op byna £3 000 gestaan het. Ds. Hugo het hom uit die staanspoor beywer vir die stywing van die fonds sodat dit in 1880 reeds £4 000 bedra het. Teen 1945 was die fonds oor die £7 000 sterk.

Tydens ds. Hugo se dienstyd, in April 1879 en wel op voorstel van die diaken P.J. Weeber (latere ouderling en parlementslid), het die kerkraad besluit om nie meer die swart fluweelsakkies vir kollektes by die erediens te gebruik nie, maar met borde by die deure te kollekteer. In April 1892 besluit die kerkraad dat die gewone eredienskollekye nie meer by die deure ná die erediens sou wees nie, maar voor die sing van die slotgesang in die banke opgeneem sou word. 'n Ander ou gebruik, om Nagmaal op Kersdag uit te deel, is in Desember 1877 afgeskaf.

Die nuwe kerk se hoeksteenlegging was in Oktober 1892. Op die agtergrond is die ou kerk, wat die gemeente 63 jaar gedien het. Twee galerye van die ou kerk is deel gemaak van die nuwe kerk en is vandag (2012) nog in gebruik, 183 jaar nadat dit opgerig is.

Sedert die dae van lord Charles Somerset is talle Skotse predikante en Engelssprekende onderwysers na Suid-Afrika gestuur. So was die eerste twee predikante van Beaufort Skotte en die meeste van die onderwysers Engelssprekend. In die ou goewermentskole het Hollands so te sê geen plek gehad nie. By gebrek aan 'n plaaslike, Engelse of Skotse gemeente (voor 1850) het die plaaslike Engelssprekendes in baie gevalle oorgekom na die NG Kerk. Veral om hulle en ander ingesetenes tegemoet te kom, het ds. Fraser reeds begin met Engelse dienste een maal per maand (later meer male), meestal in saans wanneer daar nie Hollandse dienste was nie. So vroeg as April 1836 het die Engelse inwoners van die dorp reeds hul eie voorleser en koster aangestel vir hul dienste en vra hul die kerkraad om hul reglemente hiervoor goed te keer. Dié Engelse dienste is blykbaar nie in die kerkgebou gehou nie, want toe ds. Colin Fraser in Mei 1858 sy voorneme te kenne gee om Engels in die kerk te preek en die kerkraad om die gebruik van die kerk versoek, het die kerkraad egter besluit om die leraar die kerk vir dié doel te ontsê. Dis nie vandag duidelik waar die Engelse dienste toe wel gehou is nie. Die Sinode van die Kaapse Kerk het in 1834 al besluit dat, waar nodig, predikante in Engels mog preek, mits dit sonder nadeel van die Hollandse gemeente geskied en na voorafgaande verlof van die kerkraad vir die gebruik van die kerkgebou.

Mettertyd het Engelse dienste posgevat in baie gemeente van die Hollandse kerk. Selfs nadat die Engelse (Anglikaanse kerk, 1848) en die Skotte (Presbiteriaanse kerk, 1862) op Beaufort hul eie kerk en gemeente gekry het, het dié gebruik i die Hollandse gemeente op Beaufort voortgeduur en is gereeld in die kerk in Engels gepreek. Tydens die dienstyd van ds. Hugo, omstreeks 1868, het daar skerp meningsverskil in die gemeente oor die gebruik van Engels in die kerk ontstaan. Die Eerste Vryheidsoorlog (1880-'81), die Afrikaanse Taalbeweging (van 1875 af) en die Afrikanerbond het 'n nasionaliteitsgevoel en taalbewustheid by die Hollandssprekendes begin aanwakker. Vandaar die groeiende meningsverskil in die plaaslike gemeente. In 1886 is daar nie net dienste in Engels gehou nie, maar selfs in die Sondagskool het sekere kinders in Engels onderrig ontvang en party voornemende lidmate is selfs in dié taal gekatkiseer. In 'n lang brief aan die kerkraad het die ouderling M.F. Erasmus, sedert 1877 katkisasiemeester, ernstig beswaar gemaak teen bogenoemde gebruik van Engels, wat syns insiens gedreig het om 'n skeuring in die gemeente te veroorsaak. Hy dreig dan ook om te bedank as die gemeente nie van sy taalbeleid afsien nie. Die gevoelens op die kerkraadsvergadering in Junie 1886 was skerp verdeel en na 'n lang bespreking het die raad met 'n meerderheid van stemme besluit dat daar nes voorheen in Engels aangeneem sal word, maar dat die leraar en twee kerkraadslede vooraf sal ondersoek instel na die redes van diegene wat daarom vra. Katkisasiemeester Erasmus het dan ook by wyse van protes kort daarna bedank en ds. Hugo moet self vir die katkisasieklas instaan. (Hoewel die gemeente se oppervlakte toe reeds aansienlik kleiner was as in die beginjare van ds. Fraser se dienstyd, danksy die afstigting van Prins Albert, Victoria-Wes, Fraserburg en Carnarvon tussen 1842 en 1875, was sy werk nie noodwendig minder nie omdat die dorp en distrik se bevolking toe nog gedurig toegeneem het.)

Mettertyd kon die stroom ten gunste van Hollands nie meer gekeer word nie. Die kerkraadsnotule van Januarie 1889 maak melding van 'n lang bespreking in sake Engelse klasse in die Sondagskool en die besluit dat die gebruik van die Hollandse taal langsamerhand algemeen in die Sondagskool gemaak sou word. 'n Jaar later was daar nog net een Engelse klas in die Sondagskool en dit was vir die klein kinders. Die Engelse eredienste is ook mettertyd heeltemal afgeskaf, iets waarin die kerk op Beaufort-Wes die Bolandse en Kaapse gemeentes ver vooruit was. Die presiese datum is nie bekend nie, maar in die kerkraadsvergadering van Oktober 1900 (tydens die Anglo-Boereoorlog) is daar gedebatteer oor die herinvoer van Engelse dienste in die kerk. Die kerkraad het sonder besluit van die saak afgestap. In die daaropvolgende jare tot 1907 is daar meer as een maal versoekskrifte met tot 150 naamtekeninge ten gunste van Engelse dienste by die kerkraad ingedien, maar "met die oog op die wrywing wat daar bestaan", is dit telkens geweier. Genl. ds. Paul Roux was later jare gewillig om sodanige dienste te hou vir kerkgangers wat nie die Hollandse taal verstaan het nie, maar dan in 'n ander lokaal as die kerk. Hiervan het blykbaar ook niks tereggekom nie en nooit is Engels weer ingevoer nie.

Op dié foto van 1884 is die NG Sendingkerk heel links en net langsaan (regs) die stadshuis, ingewy in 1865. Onmiddellik regs daarvan is die NG kerk met sy skilderagtige vleuels en frontgewels, deur ds. Colin Fraser laat bou en ingewy, toe reeds 53 jaar vantevore.

In 1877 is die pastorie herstel en opgeknap. Teen dié tyd moes noodsaaklike opknapping van die kerkgebou gedoen word. Die gemeenskap het reeds noustrop getrek, maar 'n spesiale kollekte en buitengewone kerkbasaar het die kerkraad darem in staat gestel om die nodigste herstelwerk in 1880 aan die kerk te laat doen. Daar is ook ernstig daaraan gedink om 'n ystertraliewerk om die kerkgebou te bou sowel as lampe aan te koop om die slegte stand van die beligting in 'n sekere deel van die gebou te verbeter. Teen dié tyd het die kerk ook veels te klein vir die groot gemeente geword en so vroeg as 1879 is die vergroting van die kerkgebou in die vooruitsig gestel.

Maar geeneen van dié planne kon vereers uitgevoer word nie. Die droogtes en die "drukkende tye" van die middel tagtiger jare was die vernaamste remskoen. Dit het in 'n stadium so swaar gegaan dat die salaris van die koster, orrelis en orredrukker dit weer moes ontgeld. Ds. Hugo was grootmoedig genoeg om 'n deel van sy salaris af te staan sodat dié van die koster op die ou peil gehou kon word. In Oktober 1886 teken die skriba aan "dat daar geen geld in die kerkkas voorhande is nie". Tog het die kerkraad die geloofsmoed gehad om 'n kerkboufonds in die lewe te roep in 1887. Aan die begin van 1889 word daar ewenwel nog gekla oor die steeds voortdurende skaarsheid van geld. Eers in die loop van die volgende jaar het die tye enigsins verbeter en van toe af aan is daar erns gemaak met die insameling vir die bou van 'n nuwe kerk, 'n saak waarvoor ds. Hugo alles in die stryd gewerp het.

Die dienende ouderlinge lei in September 1894 die optog na die inwyding van Beaufort-Wes se nuwe NG kerkgebou.

Die kerkraadsnotule stel dit ongelukkig nie duidelik presies wanneer met die bou van die nuwe en teenswoordige kerk begin is nie. Die notule van 29 Februarie 1892 meld net terloops dat die bouwerk reeds aan die gang was. Die hoeksteen is reeds is Oktober van daardie jaar plegtig gelê. Op 'n foto wat tydens dié geleentheid geneem is, blyk die fondament van die nuwe gebou duidelik op die voorgrond, maar op die agtergrond is twee gewels en 'n gedeelte van die strooidak van die ou kerk nog sigbaar. Dié kerk is ruim 63 jaar lank as godshuis gebruik. Eers ná die hoeksteenlegging is die ou kerkgebou afgebreek en ook maar net ten dele, want twee galerye (onder andere die orrelgalery) is gelaat en later deel gemaak van die nuwe gebou en as sodanig word dit vandag nog gebruik. Nadat met die afbreek van die ou kerk begin is, het die kerkraad besluit om die eredienste in die plaaslike sendingkerk te hou. Van die Wesleyaanse gemeente is verlof verkry om met die Nagmaalsdienste van hul kerk gebruik te maak. Teen 15 Januarie 1894 het die nuwe kerk voltooiing genader en dra die kerkraad dit aan ds. Hugo op om dr. Andrew Murray van Wellington te vra om die wydingsrede met die inwyding te kom hou. Drie maande daarna is die nuwe kerkgebou verseker vir £8 000. Die formele inwyding het eers op 22 September 1894 plaasgevind.

De Kerkbode het op 28 September 1894 oor die inwyding van Beaufort se nuwe kerk berig: "Heden, 22 September, werd de nieuwe Kerk alhier ingewyd. Ds. A. Murray kwam reeds Dinsdag hier aan en had van Woensdagavond diensten. Later kwamen nog de predikanten van Victoria-West, Murraysburg en Prince Albert. Gisteren was een dag van groot gewoel, met het aankomen van al de leden der gemeente van buite, als mede van vele vreemdelingen. Heden te half tien ure werd de optocht gevormd van de deur van de pastorie, en trok men op naar de Kerk. Het gebouw met zyn toren van 150 voet hoog maakt een zeer aangenamen indruk, en is een sieraad voor het dorp. De deur werd ontsloten door Ds. A. Murray, die de Inwydingsrede hield. Eers werd het rapport der Bouw Commissie gelevert, waaruit bleek dat de kerk £13,500 gekost heeft en dat daarvan iets over de £5 000 werd afbetaald. Er rust dus een schuld van iets over £8 000 op het gebouw. Dit nog buiten £800 dat de zusters afsonderlyk besteed. De preekstoel en het orgel, die niet zoolang geleden geschonken werden aan de oude kerk, zyn in de nieuwe overgebracht en passen er zeer goed by. De Kerk bevat zowat 1 000 plaatsen, maar het getal menschen dat er in was, was zeker niet ver van 2 000. Er was een koor onder leiding van ds. Hugo, dat enige stukken van Prof. J. de Villiers uitvoerde."

Dr. Andrew Murray het 'n treffende rede uitgespreek na aanleiding van Lev. 10:2, 3: "Toen ging een vuur uit van het aangezicht des HEEREN, en verteerde hen; en zij stierven voor het aangezicht des HEEREN. En Mozes zeide tot Aäron: Dat is het, wat de HEERE gesproken heeft, zeggende: In degenen, die tot Mij naderen, zal Ik geheiligd worden, en voor het aangezicht van al het volk zal Ik verheerlijkt worden. Doch Aäron zweeg stil" (Statebybel). Tydens sowel as na afloop van die diens het die gemeente die mooi bedrag van £736 aan dankoffers gegee. Die namiddag was toe voorbereidingsdiens en die volgende oggen is die heilige Nagmaal gevier. Dit was dan die einde van die luisterryke en geseënde naweek. 'n Jaar later het daar steeds 'n skuld van £7 500 op die gebou gerus. Die kerkraad het indertyd £5 500 opgeneem by mej. Hertzog van Kaapstad vir die bou van die kerk. Susanna Maria Johanna Hertzog het ook twee jaar vantevore op die hoek van Boom- en Buitekantstraat in Kaapstad 'n kompleks geboue – woonhuise, 'n skool, 'n tehuis vir bejaarde vroue en twee woonstelle – laat oprig en in 1895 nog 'n groot gebou. Van hierdie geboue was 'n sierlike kerk die middelpunt. Daarby het sy die kerk van al die nodige voorsien. Aan De Nieuwe Kerk (NG gemeente Tamboerskloof) het sy dit alles in trust gegee met die bepaling dat, wanneer daar in die buurt 'n selfstandige gemeente ontstaan, dit aan dié gemeente oorgemaak moes word. Aan die skenking het sy net twee voorwaardes verbind: Die hoeksteen moes met vrymesselaarseerbewyse gelê word en alle dienste in die kerk moes in Engels gehou word. Gelukkig het sy geen sodanige voorwaardes aan Beaufort-Wes gestel nie.

Donkinstraat in 1905. Munisipale ordonnansies van destyds het boomplantpligte aan inwoners opgedra. Die peerbome aan die hoofstrate het veral in die lente 'n feestelike atmosfeer geskep. Enkele van die bome is tot nasionale gedenkwaardighede verklaar, maar 'n eeu ná die foto geneem is, is Donkinstraat redelik boomloos. Regs op die voorgrond is Beaufort-Wes se eerste "supermark", T.A. Thwaits central dealer drapery groceries ironmongery buyer. Voor sy veranda is 'n tentagtige bousel.

Aan die begin van 1896 het daar 'n klagstaat teen ds. Hugo ontbrand wat die gemeentelike lewe groot skade berokken en 'n pynlike indruk by baie gelaat het. Teen die einde van Maart van daardie jaar het die Ringskommissie plaaslik kom ondersoek instel na die ontevredenheid wat daar bestaan het by vooraanstaande manne van die gemeente teenoor hul leraar. Op 30 Maart, terwyl dié ondersoek nog aan die gang was, het ds. Hugo dit gerade geag om die tuig as leraar van Beaufort-Wes neer te lê. Nietemin het die kommissie, ná 'n ondersoek van nege dae, die leraar skuldig bevind en hom voorlopig geskors, hangende die uitspraak van die Ring. Intussen het die gevoelens in die gemeente baie hoog geloop. Daar was nie net groot bitterheid nie, maar 'n skeuring het gedreig aangesien "een grootte helfte" van die gemeente dit vir ds. Hugo opgeneem het. Boonop het daar op skuld van £7 000 op die nuwe kerk gerus.

Onder dié onverkwiklike omstandighede het ds. en mev. Hugo Beaufort-Wes op 30 Junie 1896 verlaat. Die landdros het die egpaar 'n paar woorde op die stasie toegespreek. Dié ongelukkige toedrag van sake kon die waardering vir die groot werk wat ds. Hugo hier verrig het, nie uithou nie. By sy vertrek het hy 'n geskenk van sowat £300 ontvang en "tranen werden gestort aan beide kanten". Die medewerker van die Kerkbode het kort daarna geskryf: "Men zal zyn werk gedurende 20 jaar alhier niet ligt vergeten." Teen die middel van Julie het die storm begin bedaar en die geseënde spesiale dienste van ds. Johannes Rudolph Albertyn van Wellington het die gees van samewerking in die gemeente gelukkig laat herleef. Die Ring van Beaufort het in Oktober op Fraserburg byeengekom en het bevind dat ds. Hugo hom aan "onmatigheid" skuldig gemaak het. Hy het bogenoemde voorlopige skorsing van die beskuldigde deur die Ringskommissie bekragtig en besluit om hom onder kerklike sensuur te plaas vir 'n tydperk van nege maande.

Ds. Hugo is later herstel en het homself beroepbaar gestel waarna hy sowat 10 jaar lank tot 1907 met seën onder melaatses op Robbeneiland gewerk het. Daar is hy op 21 Augustus 1907 oorlede en begrawe. Hy was 'n baie talentvolle man. Die Kerkbode het na sy dood van hom getuig: "Hy was een man van groote gaven en hy gaf daarvan veelvuldige blyken in zyne bediening."

Ds. Hugo se grafsteen op Robbeneiland.

• (af) Smit, ds. A.P. 1945. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Beaufort-Wes (1820–1945). Beaufort-Wes: N.G. Kerkraad.
• (af) Stockenström, Andries. 1957. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde gemeente Ficksburg, 1869 tot 1957. Die Kerkraad: Ficksburg.

• (af) Ds. Hugo verantwoordelik vir stigting van eerste skooltjie op Ladybrand.^{[dooie skakel]} URL besoek op 29 September 2013.