Leo Tolstoi

Tolstoi is uit 'n ou adellike familie gebore, op die landgoed Jasnaja Poljana naby Toela, omtrent 180 km suid van Moskou. Sy vader, graaf Nikolai Iljitsj Tolstoi, was 'n veteraan van die 1812-oorlog tydens die Franse inval van Rusland, en sy moeder was gravin Maria Nikolajewna. Sy ouers is oorlede toe Tolstoi nog klein was, en hy is deur ander familielede grootgemaak. Sy vroeë lewe op die landgoed het 'n sterk invloed op sy latere skryfwerk uitgeoefen, onder meer deur sy kennis van die lewe van arm boere. Hy het sy onderrig van besoekende tuisonderwysers ontvang en het baie gelees, insluitend werke uit Frans, Duits en Engels. Hy het vroeg al 'n bewondering vir Poesjkin sowel as Rousseau ontwikkel.

Tolstoi se huis op die landgoed Jasnaja Poljana

Hy is op sestienjarige ouderdom na die Universiteit van Kazan gestuur, waar hy veral Oosterse tale gestudeer het, om hom vir 'n loopbaan in die diplomatieke diens voor te berei. Met sy terugkeer na die familielandgoed het hy 'n skool vir die kinders van arm boere gestig. Daar is nie veel oor die skool bekend nie, en dit het ook nie langer as 'n jaar of so bestaan nie. Tolstoi was toe 21 jaar oud.

Oor die volgende paar jaar lei Tolstoi 'n wilde lewe en maak groot skuld met dobbelary. In 1851 vergesel hy sy ouer broer Nikolai, wat 'n offisier in die Russiese leër was, na die Kaukasus. Hierna sluit hy self ook by die leër aan en word 'n kadet. Hy is deel van die Russiese magte wat in die Kaukasus teen die Tatare in hulle onafhanklikheidsoorloë veg. In die Krimoorlog is hy as bevelvoerder van 'n artilleriebattery betrokke by die verdediging van Sebastopol. In hierdie jare skryf Tolstoi al sy Kinderjare en Jeugjare en 'n eerste reeks verhale. Dit is nie moeilik om 'n uitgewer vir sy skryfwerk te kry nie en hy raak gou as skrywer bekend. Deur die verhale wat hy oor sy oorlogservaring skryf, word hy soms die eerste oorlogsverslaggewer genoem.

In die jare van 1857 tot 1861 reis hy twee keer na Wes-Europa. Hy besoek Duitsland, Frankryk, Switserland, Italië, Engeland en België. Sy tweede toer is eintlik daarop gemik om sy sterwende broer Nikolai, wat in 'n Franse hersteloord bly, by te staan. Na sy broer se dood reis Tolstoi deur verskillende lande met die doel om laer en volwasse onderwys te bestudeer. In 1859 stig hy vir die tweede keer 'n skool vir boerekinders op sy familielandgoed. In 1862 gee hy 'n tydskrif uit waarin hy oor sy ervarings as onderwyser en opvoedkundige verslag doen.

In die somer van 1862, terwyl hy by 'n hersteloord in Suid-Rusland is, bereik die nuus hom dat die polisie sy huis en skoolgebou binnegedring en groot verwoesting gesaai het. Dit het op bevel van die minister van binnelandse sake gebeur en was daarop gemik om inkriminerende of onwettige materiaal te ontdek. Daar is egter niks gevind waaroor Tolstoi aangekla kon word nie. Hy reageer met uiterste verontwaardiging hierop en skryf na sy tuiskoms 'n brief aan tsaar Alexander II om sy griewe te lug. Die brief word deur Tolstoi se vriende aan die hof in Sint Petersburg persoonlik aan die tsaar oorhandig.

Tolstoi agter die ploeg, deur Ilja Repin

In September 1862 trou Tolstoi skielik met die 18-jarige Sofia Andrejewna Behrs, dogter van die Kremlin se geneesheer. Met hierdie bykomende familielewe verloor Tolstoi gou sy belangstelling in sy skool, wat dan ook in 1863 sluit. Oor die volgende dertien jaar kry die egpaar elke jaar ’n kind. Tolstoi skryf ook sy beroemde roman Oorlog en Vrede. Na die publikasie van die roman open Tolstoi weereens 'n skool. Hy ontwikkel 'n handboek vir die leesonderwys, wat 'n enorme sukses geword het. Daar word tussen een en twee miljoen eksemplare van die 1875-uitgawe verkoop. Intussen begin hy ook aan sy roman Anna Karenina werk, waarvan die eerste afleweringe vanaf 1877 in tydskrifte verskyn.

Hierna slaan Tolstoi 'n ander rigting met sy werk in. Hy fokus hoofsaaklik op geloof en skryf godsdiens-filosofiese traktate, en raak slaags met die Russies-Ortodokse Kerk omdat hy dink dat die eenvoudige boere die draers van die ware geloof is. Hy doen afstand van sy rykdom en bediendes, en begin 'n eenvoudige lewe lei. Hy bly wel op sy familielandgoed woon.

Met sy gesondheid gaan dit egter nie goed nie. In die herfs van 1910 probeer 'n heel verswakte Tolstoi om hom na 'n klooster êrens in die suide van Rusland terug te trek en daar op sy dood te wag. Maar hy kom nie so vêr nie. Op 20 November, na skaars 'n paar dae se reis, is hy in Astpowo in die huis van die stasiemeester aan longontsteking oorlede. 'n Groot groep nasionale en internasionale verslaggewers het hulle rondom die stasie versamel. Die dood van die beroemde skrywer was wêreldnuus. Tolstoi is in 'n eenvoudige graf op sy eie landgoed begrawe.

Tolstoi se eerste werke was die gedeeltelik outobiografiese trilogie Kindertyd (1852), Jeugjare (1854) en Studentejare (1857), waarmee hy sy aangebore skrywerstalent deeglik tentoonstel. Baie van sy romans is relatief arm aan gebeurtenisse. Dit is die karakters self, en nie hulle dade nie, wat na aan die middelpunt van die verhale lê. Anders as sommige Russiese skrywers, soos Dostojefski, beeld hy normale, gesonde en gebalanseerde mense uit, en hy fokus op hulle innerlike lewe. Sy realisme het ook 'n etiese sy, met dié dat hy gereeld oordele oor sy karakters se waardes uitspreek.

Tolstoi word algemeen as een van die grootse skrywers ooit beskou. Sy belangrikste werke het hulle krag behou, en word nog steeds deur die nuwe generasies gelees. Veral Oorlog en Vrede en Anna Karenina is monumente in die wêreldliteratuur.

Drie vertellinge oor die verdediging van Sebastopol in 1855 toon die invloed van die Franse skrywer Stendhal (1783- 1842). Eweneens toon Die kosakke (1853-1862), met sy tema van die wêreldwyse mens se minderwaardigheid teenoor die eenvoudige mens, die invloed van Rousseau.

In die laat vyftigerjare het Tolsjoi op sy landgoed 'n skool vir boerekinders gestig. In hierdie tyd het hy onder meer die novelles Albert (1857-1858), Lusern (1857) en Drie sterfgevalle (1858), asook die roman Familiegeluk (1857-1859) geskryf. In 1862 het Tolstoi met Sofia Andreiewna Bers getrou. Uit die huwelik is 13 kinders gebore en in die gesinslewe het Tolstoi voorlopig sin in die lewe gevind, wat 'n heilsame uitwerking op sy skeppingswerk gehad het.

In die eerste jare van sy huwelik het hy sy meesterstuk Oorlog en vrede (1863-1869) geskryf. Dit is 'n historiese, sielkundige en filosofiese roman wat wyd as een van die heel grootste romans in die wêreldletterkunde beskou word. Teen die agtergrond van Napoleon se inval in Rusland word die lotgevalle van vyf Russiese gesinne, die adel en die burgery, die offisiere en manskappe van die leër, die Russiese en die Franse keisers en die veldslae meesterlik uitgebeeld. Kenners is dit egter ook eens dat Tolstoi se beheptheid met sy lewensfilosofieë, wat in elk geval aanvegbaar was, afbreuk doen aan die groot werk.

In Anna Karenina (1873-1877) word die onafwendbaarheid van die noodlot as basiese lewensfilosofie gestel. Dit was 'n aanduiding van ʼn naderende morele krisis in Tolstoi se lewe. Die gesinslewe het vir hom nie meer genoegsame regverdiging vir die lewe gebied nie en hy het ʼn oplossing in godsdiens gesoek. Op 'n asketiese wyse wou hy afstand doen van al sy besittings, insluitende sy outeursregte, en hy wou geen letterkunde erken wat nie tot die morele ontwikkeling van die volk bydra nie.

Hierdie morele krisis word in Bieg (1878-1879) beskryf en sy toenemend kritiese houding teenoor die Kerk en Staat kom tot uiting in Opstanding (1889-1899). Hy is kort na die publikasie van die roman uit die Kerk geskors. Tolstoi het sy opvattings oor geestelike, morele, sosiale en artistieke vraagstukke in verskeie filosofiese pamflette en artikels uiteengesit. Na 1880 het hy ook toneelstukke geskryf met sosiale probleme as temas, soos Die mag van die duisternis (1888).

In hierdie tyd het hy ook 'n aantal novelles, onder meer Die dood van Iwan Ilitsj (1884-1886) en Die Kreutzersonate (1887-1889) geskryf. Tolstoi se literêre begaafdheid, sowel as sy morele en godsdienstige oortuiginge het aan hom internasionale roem besorg.

Oorlog en Vrede

Napoleon se terugtog uit Moskou, deur Adolf Northern (1828–1876)

In die omvattende roman Oorlog en Vrede (1865–1869) word 'n lang reeks episodes uit die lewe van die Russiese volk tussen 1805 en 1812 uitgebeeld. Dit vind alles plaas teen die agtergrond van die Franse inval van Rusland, en strek van die geveg by Austerlitz tot met die terugtog van Napoleon na die brand van Moskou. Die pragtige realistiese beskrywings van veldslae word afgewissel met breedvoerige beskrywings van die lewe van die adel. Die verhaal ontwikkel op twee vlakke: die algemeen Russiese nasionale vlak, en die indiwiduele vlak. Historiese gebeurtenisse en indiwiduele lotsbestemming is nou met mekaar verbind. Tolstoi gebruik die historiese figure van Napoleon en Koetoezof om uiting te gee aan sy siening dat magtige mense nie noodwendig 'n bepalende invloed op die loop van die geskiedenis het nie. Die werklike verloop van sake word bepaal deur 'n groot groep mense wie se lewens mekaar deurkruis, en onvoorsiene en onverwagte situasies veroorsaak.

Anna Karenina

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Anna Karenina.

Anna Karenina ontmoet haar seun

In Anna Karenina (1877) handel oor Anna, wat getroud is met die ou hoë amptenaar Karenin maar verlief raak op die jonger graaf Wronski. Parallel hiermee word die verhoudings tussen twee kontrasterende egpare ook beskryf: Lewin (wat moontlik op Tolstoi self gebaseer is) en Kitty ondervind probleme in die eerste periode van hulle huwelik, maar die verhouding is tog suksesvol grootliks te danke aan die pligsbesef van die man. In teenstelling hiermee is Stefan Oblonski en Dolly al jare ongelukkig getroud, maar sy vrou aanvaar die huwelik ter wille van die kinders. Die roman vorm 'n gebalanseerde en afgeronde geheel. Alles bly tot op die laaste bladsye boeiend en geloofwaardig.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 136