Leierskap
Leierskap is 'n navorsingsarea en 'n praktiese vaardigheid wat die vermoë van 'n individu of organisasie om ander individue, spanne of hele organisasies te lei of te bestuur. Leierskap is die vermoë, veral van politici en administrateurs, om 'n groep mense of 'n organisasie te lei.
Spesialisliteratuur bespreek verskillende standpunte oor leierskap en kontrasteer Westerse met Oosterse benaderings tot leierskap, en ook (binne die Weste) Verenigde State teenoor Europese benaderings. In die Amerikaanse akademiese omgewing word leierskap gedefinieer as "'n proses van sosiale invloed waarin iemand die hulp en ondersteuning van ander kan aanwend om 'n gemeenskaplike taak te verrig".[1][2]
Studie van leierskap het teorieë geproduseer wat onder meer op kenmerke, situasionele interaksie, funksie, gedrag, mag, visie en waardes, charisma en intelligensie, fokus.
Verskil tussen leiers en bestuurders
In ondernemings word daar gewoonlik nie na mense verwys as leiers nie, maar wel as bestuurders. Dit lyk asof daar 'n verskil is tussen die twee konsepte: bestuur is hoofsaaklik 'n rasionele proses, gefokus op die tegniese aspekte van leierskap. Leierskap het betrekking op veral die meer persoonlike aspekte, waar dit gaan oor die invloed van werknemers om gedrag en prestasie in die gewenste rigting te stuur.
Die onderskeid tussen leierskap en bestuur stem ooreen met die onderskeid tussen transaksionele en transformasionele leierskap.
- Transaksionele leierskap is gebaseer op uitruilbeginsels. Daar word aanvaar dat werknemers se gedrag gedryf word deur die soeke na aangename en die vermyding van onaangename gevoelens. Bestuurders moet dus uitruilbeginsels gebruik wat tot bevrediging lei (werknemers ontvang 'n beloning vir hul bydrae), en met negatiewe sanksies kan hulle ongewenste gedrag aanpas. Baie vorme van bestuur is vorme van transaksionele leierskap;
- Transformasionele leierskap veronderstel dat werknemers hul motivering nie net van ekstrinsieke faktore nie, maar ook van intrinsieke faktore. Gedrag word nie net deur die belonings gemotiveer nie, maar ook deur die proses wat tot daardie belonings lei. 'n Leier moet dus in staat wees om sake soos norme, waardes, behoeftes en vermoeëns te beïnvloed.
Take van leiers
Gary Yukl het in 1989 vier soorte (groepe) take geformuleer wat leiers in organisasies het[3]:
- Neem besluite (los probleme op beplan en organiseer, delegeer);
- Soek en verskaf inligting;
- Ontwikkeling van verhoudings (konflikoplossing, spanbou, netwerk);
- Beïnvloed mense.
Die eerste twee groepe is hoofsaaklik taakgerig; die laaste twee groepe is hoofsaaklik mense of verhoudingsgerig.
Teorieë oor leierskap
Tradisionele teorieë
Volgens tradisionele teorieë word die effektiwiteit van leierskap bepaal deur persoonlike eienskappe. Die persoonlikheid van die leier staan sentraal, en ander faktore is van minder belang. Volgens die “Great Man / Trait”-teorieë word leierskap byvoorbeeld bepaal deur aanleg en intelligensie: goeie leiers het aangebore eienskappe wat hulle onderskei van minder goeie leiers.
Situasionele leierskap
Die teorie (of model) van situasionele leierskap lui dat daar vier basiese leierskapstyle is. Dit hang af van die graad van taakoriëntasie en persoonlike oriëntasie van 'n leier. Die teorie stel dat die mees effektiewe leierskapstyl afhang van die situasie, naamlik van die ontwikkelingsvlak van die groep wat gelei word. Leiers kan 'n rigtinggewend, 'n oortuigende (of afrigtinge), 'n deelnemende (of ondersteunende) of 'n delegerende leierskapstyl insluit. In 'n groep wie se groeplede nog relatief onbevoeg is, kan 'n meer riglyngewende leierskapstyl nodig wees waar groeplede meer instruksie en minder vrye ruimte kry. 'n Groep wat baie vaardig is in 'n sekere taak, kan egter meer vryheid kry, byvoorbeeld deur die delegerende leierskapstyl.[4]
Moderne teorieë
Moderne benaderings beklemtoon die charisma van die leiers; die vermoë om 'n buitengewone uitwerking op volgelinge en ondergeskiktes te hê op grond van persoonlikheid alleen. Charismatiese leiers het dikwels 'n sterk behoefte aan mag en 'n groot selfbewustheid. Hierdie benadering stem baie ooreen met die tradisionele siening van leierskap. In die moderne siening word bestuurstegnieke egter ook gewaardeer. Die regte persoonlikheid kan slegs gevind word deur seleksie, kursusse het 'n komplementêre en elementêre funksie.
Doeltreffendheid van leierskap
Daar word soms beweer dat daar minder en minder behoefte is aan leierskap, maar ander sien 'n duidelike herbeoordeling van leierskap. In die praktyk het leierskap nie oorbodig geraak nie, maar verander dit van aard en funksie. Daar word toenemend erken dat die doeltreffendheid van leierskap deur baie faktore en kenmerke bepaal word. Dit is ook die uitgangspunt van die gebeurlikheidsteorie. Die belangrikste gevolgtrekking van die teorie is dat die doeltreffendheid van leierskap afhang van die kenmerke van die leier en die situasie waarin die leier optree.
'n Bekende boek oor effektiewe leierskap is The Seven Properties of Effective Leadership deur Stephen Covey.
Verwysings
- Chemers, M. (1997). An integrative theory of leadership. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. ISBN 978-0-8058-2679-1.
- Chin, Roger (2015). "Examining teamwork and leadership in the fields of public administration, leadership, and management". Team Performance Management. 21 (3/4): 199–216. doi:10.1108/TPM-07-2014-0037.
- Gary A. Yukl (1 Januarie 2009). Leadership in Organizations. Prentice Hall. ISBN 978-0-13-242431-8. Besoek op 23 September 2012.
- Aronson, E., Wilson, T.D., & Akert, A.M. (2011). Sociale Psychologie (7de ed.). Amsterdam: Pearson Education Benelux.
Eksterne skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Leierskap.
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
