Laurika Postma

Ds. Willem Postma en sy gesin omstreeks 1909 in Bloemfontein. Van links: Willem (later ds. Postma, onder meer leraar van Thabazimbi), Philippus (later onder meer onderhoof van die nywerheidskool op Sterkstroom), mev. S.E.S. Postma (dogter van ds. W.J. Snijman en suster van dr. P.C. Snyman), voor haar Calman, 'n Afrikaanse dramaturg, Laurika en Sophie Postma, in lewe onderhoof van die George Hofmeyr-skool op Standerton.

Laurika Postma was een van die 10 kinders van ds. Willem Postma en sy vrou, Susanna Elizabeth Sophia Snijman, oudste dogter van ds. W.J. Snyman, jare lange predikant van die Venterstad en suster van dr. P.C. Snijman, leraar van die Steynsburg van 1902 tot sy dood in 1915. Die Afrikaanse skryfster Minnie Postma was getroud met Philippus, die vyfde van die egpaar se 10 kinders. Laurika se nege sibbes was: Sophia (4 Maart 1900 – onbekend); Dirk Calman (17 November 1901 – onbekend); Phillipus Snyman (26 Junie 1905 – 28 Junie 1962); Helenius Postma (25 Mei 1907 – 1951); Valerie Chlotilde (getroude van Du Plessis; 3 Maart 1913 – 16 Maart 1955); Guillemette Estelle (19 Januarie 1910 – onbekend); Stephanie Elifelie (2 Januarie 1920 – onbekend); Susanna Fernande (2 Julie 1914 – onbekend) en Willem Jacobus (15 Junie 1898 – 4 Julie 1952).

Laurika se vader, wat ten tyde van haar geboorte predikant was van die Gereformeerde kerk Bethulie, het in 1903 na die Vrystaatse hoofstad verhuis waar hy die Gereformeerde kerk Bloemfontein op 13 Junie daardie jaar gestig het. Hy was ook bekend onder sy skrywersnaam, Dr. O'Kulis, skrywer van Die Eselskakebeen.

Terwyl sy in Bloemfonteinin matriek was, sterf haar vader onverwags op 13 Desember 1920 en moes sy die skool verlaat. Sy het gaan werk as tikster in die destydse Grey-universiteitskollege, tans die Universiteit van die Vrystaat. Agttien lang jare het sy stil voortgewerk, en die menigte studente was onbewus van die brandende begeerte om haar aan haar kuns te wy, wat haar elke beskikbare pennie laat spaar en menige jongmeisieplesier laat verontagsaam het. Sy het aandklasse geneem in teken en skilder en pryse gewen op kunswedstryde, maar soms was sy haar leermeesters vooruit, en sy het gevoel dat sy niks verder kom nie.

"Boerenooientjie".

Uit die karige inkomste kon sy eindelik genoeg spaar om in 1935 'n jaar verlof te neem en vir ’n jaar oorsee te vertrek vir studie. Dit het die einde aan haar verlowing aan Jan Fourie beteken, wat later getroud is met Anne Francoise van Rooy, die sesde kind van ds. Koos van Rooy en Breggie Postma. Die Fouries se een dogter, Breggie, was getroud met ds. W.J.I.M. du Plessis.

By Milly Steger, ’n Duitse beeldhouer (15 Junie 1881 – 31 Oktober 1948), 'n leerling van die beroemde Georg Kolbe, in Berlyn moes Laurika Postma tot haar verrassing en ontnugtering verneem dat sy duidelik talent wys as beeldhoudster. Dadelik het sy daarmee begin en nooit weer teruggekyk na die skilderkuns nie, want sy het gevind dit is die medium waarin sy haar kon uitleef. In dié kort jaar van harde werk, waarin sy soveel moontlik rondgegaan het om alles te verwerk en in te drink, het sy ook in München les geneem by Ernst Balz (1904–1943) en het vinnig gevorder.

"Arbeid en gedagtes".

Die jaar en die geld het ten einde geloop en sy moes terug na Bloemfontein en haar tikwerk. Maar nou begin sy privaat opdragte kry, byvoorbeeld 'n borsbeeld van ds. J.D. Kestell vir die NG Kerk in die OVS.

In 1939 kon sy Postma eindelik met kantoorwerk breek toe sy haar pensioen trek en terugkeer na Duitsland, hierdie keer met 'n opdrag om 'n Voortrekker-nooientjie te maak vir die Meisieskool Oranje. In München het sy onder die beeldhouer Bernhard Bleeker (1881–1968) studeer, en mooi met die beeld gevorder. Met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog moes sy alles net so laat staan na Nederland vlug. Terwyk sy op 'n skip huis toe gewag het, het sy onverpoosd voortgegaan met haar studie. In Den Haag het sy onder prof. Ingen Hourz 'n studie gemaak van die kliptegniek om direk klip te kap pleks van eers te modelleer in klei en dan in metaal te giet. Postma het ook na Brussel gegaan om onder die Vlaams-Belgiese beeldhouer prof. Oscar Jespers (1887–1970) te studeer. Hy was sterk bevooroordeeld teen vroulike studente maar het van gedagte verander toe hy van haar werk sien, en het haar in die maand vinnig aangehelp sodat sy snelle vordering kon maak en 'n goeie grondslag kon lê.

"Rachie de Beer".

Terug in Suid-Afrika moes sy van vooraf begin werk aan die Boerenooientjie, 'n treffende uitbeelding van die jong dogter wat moedig, ken omhoog, voortbeur in haar Voortrekkerdrag, teen 'n sterk wind in. Anton van Wouw het die beeld nog gesien by die gietery en baie daarvan gehou.

Daarna het sy 'n borsbeeld van haar oom, Totius (hy was getroud met haar oupa, ds. Dirk Postma se jongste dogter, in peinsende stemming, en op verskillende tye ook borsbeelde van press. Hoffman en M.T. Steyn van die Vrystaat, van D.F. Malherbe, van dr. Stals en van Irma Moerdyk voltooi. Een van haar vroeë werk was 'n plastiese beelding van “Griesel se skepsel", 'n swart vrou van oor die 100 jaar oud, die ene plooie.

In opdrag van 'n groep Afrikaners in Lusaka, Noord-Rhodesië, het sy 'n beeld gemaak van twee hande wat 'n fakkel omhoog hou. Postma het ’n besonderse liefde vir die beelding van hande gehad en het byvoorbeeld laat in die 1950’s 'n afbeelding van die biddende hande van die Gereformeerde Vrouevereniging se wapen “Bid en Werk” voltooi vir die Lettie du Plessis-eetsaal van die PU vir CHO.

Die portret van Postma wat in die uitstalling in die Voortrekkermonument te sien is.

Die standbeeld van pres. Paul Kruger in Krugersdorp wat Postma geskep het, staan in Beginstraat in Pretoriuspark, naby 'n borsbeeld van J.G. Strijdom, die Paardekraal-monument, die Monumentmeer en die Key West-winkelsentrum. Kruger word uitgebeeld effens groter as lewensgroot. Dit is die enigste beeld van Kruger wat hom nie as 'n ou man voorstel nie. In sy een hand hou hy die Bybel en in sy ander hand sy hoed vas. Die hoë voetstuk se hoeksteen is op 10 Desember 1961 deur sen. Jan de Klerk gelê en die standbeeld is op 10 Oktober 1962 deur staatspresident C.R. Swart onthul.

In 1942 het Postma die opdrag gekry om saam met Hennie Potgieter, Frikkie Kruger en Peter Kirchoff die historiese friese te maak vir die Voortrekkermonument, waaraan hulle vyf jaar gewerk het. Dis 'n werk wat besonderse dissipline en samewerking geverg het om 'n deurlopende eenheid te kry uit die werk van vier individue. Elkeen was verantwoordelik vir agt panele, en Postma het onder meer die “Vermoording van Dingaan", “Dirkie Uys", “Deborah Retief", “Aankoms van Pretorius", “Gelofte van Cilliers", “Die moedelose mans" en “Bloukrans" uitgebeeld.

Tussenin het sy tyd ingeruim vir vrye fantasieskeppings soos “Die wind het my 'n lied vertel", 'n vrouehoof in klei; 'n deurskynende alabaster-beeld van Chopin wat 'n mens laat dink aan sy nocturnes; ook in marmer 'n beeld van Hagar, wat die verdriet van die moeder weerspieël. En in kontras, die hoekige “Twaalf jaar", net arms en bene van die adolessent.

Ná vyf jaar vertrek sy saam met Potgieter na Italië om toesig te hou oor die uitkap van die friese in marmer – tot hiertoe was hulle nog net in gips gemodelleer, Dit was net vir die een jaar, en by haar terugkeer het sy by haar suster Sophie Postma, wat haar altyd aangemoedig en gehelp het, op Standerton gaan rus. Maar eintlik het sy die tyd benut om haar voor te berei op haar eerste selfstandige uitstalling, in Pretoria in 1939. A.S. du Plessis, wat die uitstalling bygewoon het, skryf in 1959: “Die indruk wat baie van die stukke destyds op my gemaak het, kon ek weer deurleef by die sien van die prente daarvan nou. Dit bly maar 'n bewondering van veraf, want beeldhouwerk is duur, o.a. weens die lang en harde werk daaraan verbonde maar veral deur die materiaal wat gebruik word. Want die beste marmer moet ingevoer word, en die kopergietwerk kos ook baie. Soos mej. Postma self sê, kan dié wat gevoel en waardering vir beeldhouwerk het, dit gewoonlik nie bekostig nie, en dié wat die geld het, stel nie belang nie. Daarom dat opdragte van verskillende liggame soveel vir die beeldhouer beteken, omdat dit hom of haar in staat stel om vir 'n tyd weer sonder kommer die volle aandag ,aan die werk te kan gee, hoewel opdragwerk gewoonlik ook gebonde werk is, waar die beeldhoudster nie vrye teuels aan haar verbeelding kan gee nie maar die onderwerp en plek van oprigting steeds voor oë moet hou.”

Tussen die opdragwerk deur het Laurika Postma begin om 'n onbelemmerde, ekspressiewe styl te ontwikkel, hoewel sy altyd lief was vir die realiteit. 'n Voorbeeld is haar “Icarus”, in olienhout gesny, waar sy die vlamme van die hout gebruik het om die vooroorvallende figuur wat met toegeklapte vlerke na benede stort, uit te beeld; asook “Golf", waar die torso van die meermin een word met die golf en die wind. In “Puinhoop" probeer sy die indruk van verslaenheid weergee van Europa en veral Duitsland ná die oorlog deur twee gebroke mensefigure, oormekaargeboë. “Arbeid en gedagtes” bied 'n moederlike vrouefiguur, asof versonke in gedagtes, terwyl sy met 'n handwerkie of so iets besig is. Ook in die Transvaliagebou, Pretoria, het sy glasversiering en granietreliëfwerk gedoen. Sy het 'n gedagteryke reliëfgroep gemaak vir die monument by die kinderbegraafplaas op Standerton: 'n Voortrekkermoeder met haar verslae kinders in 'n tentdeur. Die indruk van verlies en smart word beklemtoon deur die moeder se leë, oop hand in die middel.

Postma het nog twee volkspelefiguurtjies wat aan dr. Samuel Henri Pellissier geskenk is, en 'n wisseltrofee vir skyfskiet gemaak: “Genl. De la Rey op die aanval", met sy opsteierende perde. Ook 'n marmerkopbeeld van 'n meisie vir die mondigwording van die Afrikaanse Hoër Meisieskool, Pretoria.

Teen die laat 1950’s het Postma 'n ateljee gehad in Pretoria, waar sy en haar suster Sophie Postma saamgewoon het. Destyds het sy die opdrag gekry om agt panele vir die Kindermonument van die Sondagskoolgebou in Maitlandstraat, Bloemfontein, te maak.

A.S. du Plessis het destyds geskryf: “Dit is 'n moeilike en onsekere pad wat Laurika Postma gekies het, en sy kan self nie verklaar waarom nie maar sal dit weer aandurf as sy voor moes begin, want sy ‘bly maar die gelukkigste as ek kan skep’. Ons is dankbaar dat sy, wat opgegroei het in 'n huis wat die Afrikaanse sedes, tradisie en godsdiens in ere gehou het, dit ook nog altyd in haar werke uitgeleef het en 'n diepe eerbied toon vir die figure wat die edelste in die Afrikaanse lewe simboliseer. Iemand het in 1940 dié opmerking in 'n artikel gemaak, en nou in 1957 kan 'n mens dit gelukkig nog beaam en daarby bly wees dat ons ook in haar ‘vrye’ beelde, by die verbeeldingsvlugte van die vrou, nooit iets grofs of sedebederwend hoef te aanskou nie.”

Volgens Du Plessis sal “Laurika Postma se naam ... deur haar werke nog lank in ons land geroem word, en ons sien vooruit na nog baie werke van haar hande".

Nes haar niggies wat bekend geword het, die skrywende dogters van ds. Stephanus Postma, Rikie en Hilda Postma, was Laurika Postma nooit getroud nie.

• (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Die Gereformeerde vrou 1859-1959. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.