Laerskool Koeberg

In die vroeë jare van die twintigste eeu het baie verarmde Afrikaners na Kaapstad se mindergegoede voorstede, soos Woodstock, Maitland, Soutrivier en Observatory, gestroom op soek na 'n heenkome. Tot 1906 was daar in Maitland slegs die Engelse Coronation Road School[1] vir betalende leerders, maar geen voorsiening is gemaak vir die behoeftes van die kinders uit arm gesinne nie. In Januarie 1907 maak die tweede skool in Maitland as 'n A3 of derdeklas-klas skool in Chapelstraat oop met 56 leerders en ene me. Du Plessis as eerste hoof. Dit was die voorloper van die latere Laerskool Oranje en uiteindelik die Laerskool Koeberg. Al was die skool op behoeftige leerders gemik, was daar reeds uit die staanspoor talle leerders wie se ouers wel die skoolgeld ten volle betaal het. Teen 1913 was daar byvoorbeeld 113 leerders op die rol, van wie net 61 van skoolgeld vrygestel was.

Teen daardie jaar het die ruimte in die gebou in Chapelstraat heeltemal ontoereikend geraak en rig die skoolkomitee vertoë aan die skoolraad vir 'n nuwe gebou. Reeds in 1914 begin die bouwerk aan die nuwe skool op die huidige perseel op die hoek van Koeberg- en Royalweg. Die skool sou aanvanklik uit net vier klaskamers bestaan en is teen 'n koste van £2 600 opgerig, wat die koste van die omheining ingesluit het. Me. Du Plessis het die skool "Elim" genoem, omdat dit die Bybelse Jode se standplaas was op hulle uittog uit Egipte.

Al was die meeste van die leerders destyds Afrikaans, was die voertaal Engels. In 1917 is die skool se status verhoog en word dit die Koebergweg Primêre Skool. Toe me. Du Plessis met mnr. H.H.L. Smuts trou, word hy die skoolhoof. In 1919 kies die ouers 'n nuwe skoolkomitee waarvan slegs een lid Engelssprekend was, maar nogtans hou die komitee al sy besprekings in Engels. In dieselfde jaar doen die laerskool baanbrekerswerk vir Afrikaans toe dit as vak en onderrigmedium ingevoer word. Die skool bly tot 1926 in opdrag van die superintendent-generaal van onderwys 'n proefskool met alternatief-medium: die een dag alle onderrig in Engels, die volgende dag weer alles in Afrikaans.

Alhoewel Smuts nie lank hoof was nie, het hy sy stempel onmiskenbaar op die skool afgedruk. Op 'n vergadering op 3 Mei 1920 is mnr. T. de V. Malherbe uit twaalf applikante benoem tot nuwe hoof. Die skool kry sy eerste notule van 'n skoolkomiteevergadering in Afrikaans op 1 Mei 1922.

Nadat die skoolkomitee in 1927 'n versoek tot die onderwysdepartement gerig het om Coronationweg-skool tot Engelsmedium- en die Koebergweg-skool tot Afrikaansemediumskool te verklaar, stel die departement 'n kommissie van ondersoek aan.

Die kommissie bevind dat die proefneming met die alternatief-medium 'n mislukking was en die skoolkomitee se versoek word toegestaan. Deur hierdie besluit het die Koebergweg-skool die tweede laerskool met Afrikaans as voertaal in die Skiereiland geword naas die Laerskool Jan van Riebeeck. Die komitees van die onderskeie skole sou tot 'n vergelyk kom oor die minderheidsgroep in elke skool, maar by toelating sou die huistaal van die leerder, soos deur die ouer verstrek, as beslissend beskou word. Daar is voortdurend gekla dat die Coronationweg-skool hom nie by die ooreenkoms hou nie, sodat inspekteur P. D. Rousseau gelas is om ondersoek in te stel. Die bevinding van die inspekteur was dat die klagte van die Koebergweg-skool gegrond was.

Onder leiding van die hoof, mnr. T. de V. Malherbe, is 'n jare lange stryd gevoer om 'n bykomende speelterrein vir die skool te verkry, asook om die bestaande terrein waar nodig te laat op vul. Die oorspronklike terrein was slegs 300 vierkante voet, skaars so groot soos die huidige gebou se oppervlak. Alhoewel daar na 'n moedige stryd daarin geslaag is om 'n voldoende speelterrein te verkry, het die noodsaaklike verbeteringe aan die terrein meer as 'n kwarteeu gesloer tot 1954.

In 1933 is die skoolgebou verder uitgebrei en is die eerste vierkant voltooi. Met hierdie uitbreidings is bevind dat die een vleuel van die gebou 5 duim langer en die een dak 4,5 duim hoër as die ander was. Nuwe bouwerk moes uitgevoer word om hierdie gebreke te herstel. Tans beslaan die skoolgebou drie vierkante met twee lang vleuels, asook 'n ruim saal.

Nadat verskeie voorstelle vir 'n nuwe naam vir die skool aan die hand gedoen is, word daar op 9 November 1935 besluit om by die onderwysdepartement aan te beveel dat die skool bekend sal staan as die Laerskool Oranje. Die departement keur die voorstel op 14 Februarie 1936 goed. Die ander voorstelle was Voortrekker en Tafelberg.

Op 'n vergadering van die skoolkomitee op 20 Oktober 1926 is vir die eerste keer besluit om by die skoolraad aan te dring om tot die stigting van 'n sekondêre skool in Maitland oor te gaan. Bladsye notule en lêers korrespondensie is in die loop van sowat nege jaar aan hierdie saak gewy. Die Oranjeskool was dus in 'n groot mate die vader van die plaaslike hoërskool, vandag die Maitland Secondary School.

Toe die hoërskool sy vyftigste bestaansjaar in 1986 vier, was dit nog 'n Afrikaansmediumskool met mnr. A. Bestbier as hoof. Teen 2010 was daar 20 leerders in die hoogste drie grade wat Afrikaans as huistaal geneem het teenoor 383 wat Engels as huistaal geneem het.

Met die jare het Maitland se demografie in so 'n mate verander dat die Laerskool Oranje nie meer sinvol op sy eie kon voortbestaan nie. Die skool smelt in 1995 met die Maitland Public School saam en neem weer die Koeberg-naam aan.

• Inligting op die webwerf van die Wes-Kaapse onderwysdepartement se Khanya-projek
• Die skool se eie webwerf Geargiveer 10 Mei 2013 op Wayback Machine
• Berig Geargiveer 26 November 2015 op Wayback Machine in Die Burger oor die hoërskool se 50ste bestaansvieringe.