Kwalle

Binne die klas Hydrozoa is daar baie groepe wat sowel ʼn poliepgenerasie (vassittende, ongeslagtelike generasie) as 'n kwalgenerasie (vryswemmende, geslagtelike generasie) het. Hierdie poliepkwalle (die hidromedusas of Hydromedusae) het meestal twee name: ʼn naam vir die kwalstadium (medusa) en een vir die poliepstadium. Hierdie dubbele name het ontstaan toe daar nog nie besef is dat kwalle en poliepe twee vorme van een spesie kan wees nie.

Vandag is dit byvoorbeeld bekend dat die poliepkolonie Corymorpha nutans (uit die Waddesee) se hidromedusa vroeër as ʼn kwal, Steenstrupia nutans, bekend gestaan het. Hidromedusas kan sowel half-bolvorrnig as afgeplat wees. Die suborde Gymnoblastea omvat poliepe sonder 'n beskermde huisie, die Athecata; die ooreensternmende kwalle word Anthomedusae (antomedusas of blomkwalle) genoem. Die poliepe van die suborde Calyptoblastina, die Thecaphora, het 'n horingagtige huisie.

Die ooreenstemmende kwalle word Leptomedusae (leptomedusas) genoem. 'n Derde groep van hidromedusas was tot onlangs net as 'n kwalgenerasie bekend: die suborde Limnomedusae (soetwaterkwalle). Die poliepgenerasie bestaan hier net uit baie klein, deurgaans onvertakte poliepe. Die orde Trachylina kan beswaarlik as poliepkwalle beskou word, omdat die poliepgenerasie heeltemal onderdruk is. Dit kan in twee subordes verdeel word, naamlik Trachymedusae en Narcomedusae, waarvan laasgenoemde as oorgangsgroep tussen poliepkwalle en skyfkwalle beskou word. Met uitsondering van die suborde Narcomedusae het alle poliepkwalle ʼn velum, 'n vlies wat van die rand van die skerm (die gewelde bostuk van die dier) na benede hang.

Die Narcomedusae besit bowendien geen straalkanale nie, terwyl dit by die ander hidromedusas in groepe van vier voorkom. Die staatkwalle of buiskwalle (orde Siphonophora) wyk baie van die ander hidromedusas af, omdat hulle uit kolonies bestaan waarin poliepe en kwalle aan mekaar vasgeheg is. Die hele kolonie dryf in die water van die oseane. Daar is deurgaans 'n groot mate van arbeidsverdeling binne die kolonie, maar veral in die geval van die suborde Rhizophysalina, waartoe die "Portugese oorlogskip" (ʼn soort bloublasie; Physalia physalis) behoort.

Hierdie gedugte kwal is herkenbaar aan die gasblaas (pneumatofoor) van tot een min deursnee waarmee hy oor die oppervlak van die oseaan seil. Hy kan met sy sterk netel batterye 'n mens so erg vergiftig dat indien teengif nie toegedien word nie, ernstige verlamming en soms selfs die dood kan volg. By die suborde Chondrophora hang 'n groot voedingspoliep en talle geslagspoliepe onder 'n dik, stewige skyf. Die spesie Velella velella het bo-op die skyf nog 'n kam (seil) waarmee die dier deur die wind voortgedryf word.

Die skyfkwalle (Scyphozoa) vorm 'n aparte klas van die holtediere. Hulle verskil van die medusas van die klas Hydrozoa deurdat 'n velum ontbreek en ten opsigte van die agtstralige verdeling van die skermrand, die struktuur van die ewewigsintuie (statosiste) en die rangskikking van die ligsintuie (osellusse) op die skermrand. Die skerm is voorts dik en stewig en het 'n aansienlike deursnee, naamlik tot 2 m. Die mond is buisvormig en soms van mondtentakels voorsien.

Die skermrand het altyd tentakels. Die poliepstadium is sterk gereduseer, hoewel onbeduidende poliepe (skyfpoliepe) by 'n paar spesies geïdentifiseer is. Die stroskyfpoliep vorm medusas deur afsnoering (strobilasie) van die boonste gedeelte. Die larvale medusa wat so ontstaan het (ephyralarwe), groei tot 'n volwasse kwal. By ander spesies vind die ontwikkeling binne die moederkwal plaas en word die poliepstadium oorgeslaan. Daar word vier ordes onderskei.

Die steelkwal (orde Stauromedusae) swem nie vry rond nie, maar staan met 'n steeltjie op die vaste bodem. Hulle het bolvormige groepies tentakels op die arms. Die kubuskwalle (orde Carybdeida of Cubomedusae) is besonder gevreesde tropiese diere. Hulle het baie sterk netelselle oor die hele liggaamsoppervlak (selfs op die skerm). Die brandwonde wat die genera Chiropsalmus en Chironex kan veroorsaak, is soms dodelik. Dit is dus ietwat verbasend dat hierdie "seeperdeby" in die Filippyne in asyn ingelê word en as 'n lekkerny beskou word. Tot die orde Semaeostomae behoort die bekende strandkwalle, soos die oorkwal (Aurelia aurita), wat swak netel batterye het, die haarkwalle (genus Cyanea), wat sterk netelbatterye het, en die kompaskwal (Chrysaora hyoseella).

Daar is ook die kosmopolitiese pêrelkwal (Pelagia noetilueal), wat fosforesserend is. Die grootste skyfkwal is Cyanea aretiea, wat uit die Noordpoolgebied kom. Die deursnee van sy skerm is ongeveer 2 m, terwyl die tentakels baie lank kan word. Die laaste orde word deur die longkwalle (orde Ahizostomae) gevorm. Hul mondarms is vergroei tot 'n groot geplooide massa waarin 'n groot aantal klein openinge voorkom. Die voedsel bestaan uitsluitend uit mikroplankton. Rhizostoma pulmo en Cotylorhiza tubereulata uit die Middellandse See kan in groot getalle voorkom.

Jong vissies kruip dikwels onder hulle skerms weg. Daar soek hulle beskerming en eet hulle waarskynlik selfs stukkies van hul gasheer.

Die ribkwalle verskil so baie van die ander kwalle dat hulle vandag as 'n eie phylum beskou word: die Ctenophora of Acnidaria. Hierdie baie klein, heterogene groep van vryswemmende holtediere verskil van ander deur die afwesigheid van netelselle en radiale simmetrie. In die plek van die netelselle het hulle 'n paar kleefselle wat verskeie kere gebruik kan word.

Die seedruif (Pleurobrachia pileus), wat veral langs die Noordseekus voorkom, het 'n glashelder balletjie met 'n deursnee van ongeveer 10 mm. Oor die dier se oppervlak loop agt rye kammetjies met trilhare, wat vir die voortbeweging sorg.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409575 band