Krygsgeskiedenis

'n Afsonderlike studieonderwerp binne die krygsgeskiedenis is die geskiedenis van die denke oor oorlogvoering en die militêre strategie. Oor die doel van oorlog, die strategie en taktiek, dit wil sê die krygskuns self, is al baie nagedink en gefilosofeer, maar selde op 'n sistematiese wyse. Vroeër is die formulering van algemene beginsels vir oorlogvoering onnodig geag. Die krygstaktiek, die kuns van oorlogvoering, was die belangrikste oorweging.

Tydens die Renaissance het die belangstelling in die strategie begin toeneem, hoewel strategie en taktiek mekaar dikwels oorvleuel het. Die analise van strategie het nog altyd voortgespruit uit die verhouding tussen militêre strategie en die politieke doelwitte van ʼn groep of staat. In sy Dell’arte della guerra ("Oor die krygskuns"; 1520) was Machiavelli die eerste persoon wat 'n sentrale plek aan die probleem gegee het. Hy het tot die slotsom gekom dat 'n burgermag vir 'n staat baie meer beteken as huurtroepe omdat laasgenoemde net vir die geld veg. Meer sistematies strategiese ondersoeke is in die 18 de eeu begin. Carl von Clausewitz (1780-1831).

'n Pruis met ʼn skoling in die filosofie, word gewoonlik beskou as die vader van die strategie en die militêre wetenskap. In sy belangrikste werk, Vom Kriege ("Oor oorlog"), wat na sy dood verskyn het, definieer hy strategie as die kuns om veldslae te voer ten einde die vyand te verslaan en die oorlog te wen. Volgens Von Clausewitz het oorlogvoering geen eie funksie onafhanklik van die politiek gehad nie: "Oorlog is 'n voortsetting van die diplomasie (politiek) met ander middele."

Nog 'n uitspraak wat hierdie beginsel verder illustreer, lui: "Oorlog het sy eie grammatika, maar nie sy eie logika nie." Ondanks die omvang van Von Clausewitz se invloed op latere strategie en die opleiding aan militêre akademies, word die strategie steeds meer ontkoppel van die politiek. In die 19e, maar veral in die 20e eeu is oorlogvoering al hoe meer van die politiek geskei. Die militêre leiers van die verskillende groot moondhede ontwerp offensiewe en defensiewe stelsels wat slegs beperk word deur tegniese moontlikhede en nie deur landsbelange nie.

Daar kan met sekere voorbehoude gesê word dat die teorie van strategie en oorlogvoering eers na die Tweede Wêreldoorlog en die ontploffing van die eerste kernwapen weer begin verband hou het met maatskaplike vraagstukke. Daar is geprobeer om hierdie nuwe, breër benadering tot 'n aparte wetenskap, die polemologie of oorlogsleer, te ontwikkel: dit behels die studie van die oorsake van die ontstaan van oorloë en van die voorwaardes wat vrede sal verseker.

Vanaf omstreeks 1000 v.C. het daar verskille begin intree tussen die militêre organisasiemetodes van die Nabye Ooste en die van die Weste. In die Ooste is die ligte ruitery of kavallerie (getalryk en uiters beweeglik) oorwegend gebruik en die absolute heerser van die land was ook die opperbevelhebber van die strydmag. In die Weste het die swaar gepantserde infanterie (voetsoldate) wat op groot dryfkrag staatgemaak het, die strydtoneel tot met die ineenstorting van die Wes-Romeinse Ryk oorheers.

Die omvang van die gemeenskap het ook sy stempel op die organisasie van die krygsmag afgedruk. Die vroeë Griekse staatjies was te klein vir die instandhouding van die massaleërs. Die staatjies moes formasies opstel waarvan die krag nie in die (groot) aantal krygers gelê het nie. Die bergagtige gebied het ook 'n invloed gehad: die tandskap het hom nie geleen tot die ontwikkeling van die ruitery as hoofwapen in die stryd nie. Homeros beskryf in die Ilias en die Odussee die gevegte van die Helleense riddertyd (900 v.C.).

Die aristokratiese held het sy teenstander te voet in 'n tweegeveg beveg en op sy strydwa oor die slagveld beweeg. Maar in die Homeriese verhaal is daar ook aanduidings dat hierdie helde bygestaan is deur troepe wat in 'n primitiewe, geslote gevegsformasie opgestel was. Die troepe was die persoonlike volgelinge van die held. Die Grieke het omstreeks die 7e eeu v.C. hul gevegstyl gewysig. Swaar gepantserde voetsoldate (hopliete). gewapen met 'n stootspies, het 'n kompakte, reghoekige gevegsformasie, die falanks, gevorm.

Die geslotenheid van die formasie was noodsaaklik omdat die skild, wat op die linkervoorarm gedra is, slegs die linkersy van die voetsoldaat beskerm het. Elke soldaat het dus die beskerming van sy regtermakker se uitstaande skild nodig gehad. Gevolglik was die regtervleuel van die formasie geneig om na vore te beweeg tydens ʼn aanval. Die verloop van die maneuvers is hierdeur bepaal: die regterflank het geprobeer om die linkerflank van die vyand te omsingel. Ekonomiese ontwikkeling tydens die 8e en 7e eeu v.C. het gelei tot ʼn omwenteling in die militêre organisasie. Meer mense kon die defensiewe en offensiewe toe rusting van die hopliet bekostig, en die aristokrasie het hut houvas op die gemeenskap begin verloor, onder meer deur die verlies van hul militêre meerderwaardigheid.

Met die verdwyning van die monopolie van die aristokrate is die grondslag van die samelewing verander. ʼn Demokratisering het begin intree, die hopliete (nou 'n breër laag van die bevolking) het politieke invloed begin verkry. Een van die Griekse stadstate, Sparta, het geen burgermilisie van hopliete gehad nie, maar het ʼn aparte krygerstand geskep en so die gemeenskap op suiwer militêre grondslag georganiseer. Die Spartane het hulle as heersersklas oor die onderworpe Helote aan gestel.

Ten einde die gevaar van laasgenoemde se groter getalle teen te werk, moes die Spartane hul jeugdiges 'n streng militêre opleiding gee. In omstreeks 400 v.C. het Sparta as garnisoenstaat verrys en die oppermag verkry oor die Griekse stede. Die Griekse gebruik van die falanks het hul manier van oortogvoering uiters onaanpasbaar gemaak en die keuse van 'n goeie aanvalsposisie (soos tydens die Slag van Marathon, 490 v.C.) noodsaaklik gemaak.

'n Aanval op die kwesbare flanke van die falanks kon dit tot stilstand bring en die voordeel van die kortafstandstormloop en die gepaardgaande stoomrolleraksie uitskakel. Die invoer van die skuinsfalanks deur die Thebaan Epaminondas (oorl. 362 v.C.) was 'n verbetering omdat dit die linkerflank versterk het. Die Macedoniese vorste Philippus II (382- 336 v.C.) en sy seun Alexander die Grote (365-323 v.C.) het die Griekse stelsel verder verfyn. Die falanks is verder verbeter deur die verlenging van die stootspies, bekend as die sarissa. Dit het die vegspiese doeltreffender gemaak deurdat die soldate agter die eerste ry nou ook met hul langer spiese die vyand kon bykom.

Die falanks het so 'n mobiele menslike fort geword. Ander magte, soos die ligte infanterie en die ruitery, is met die swaar infanterie gekombineer. Die artillerie het ook 'n belangriker plek begin inneem met die invoer van beleëringswapentuie soos die storm ram, die ballista en die katapult. Die Macedoniese leërs was deur hierdie veranderinge sterker as die van die Griekse stadstate en onder Alexander het hulle die hele Nabye Ooste verower.

Behalwe die taktiek van die swaarbewapende infanterie het die Grieke ook ʼn nuwe vorm van oorlogvoering ter see ingevoer. Op die terrein het die Atheners die inisiatief geneem. In die seeslae teen die Feniciërs, die bondgenote van die Perse, is die drieriemsgalei, 'n roeigalei met 3 rye roeiers (gewoonlik slawe, bo of skuins langs mekaar), gebruik. Hierdie vaartuie, onder bevel van ʼn drievors, was toegerus met 'n sterk ram en nagenoeg 50 soldate op die dek bokant die roeiers. Die soldate het die slag beslis deur aan boord te gaan van die vyandelike vaartuig.

Vanweë hut gebrek aan beweeglikheid en hul beperkte aksieradius was hierdie vaartuie nog baie primitief. Die Atheense oorlogsvloot, bygestaan deur die skepe van bondgenote, het tot die 5e eeu v.C. die see rondom Griekeland beheers. Daarna het Carthago en die Griekse stadstate op Sicilië (veral Sirakuse) die voortou geneem. Op Sicilië is ʼn nog groteroorlogskip, die pentere (5 rye roeiers), gebou, wat toegerus was met swaar geskut soos ʼn katapult.

Hierdie bykans onbeweeglike seeforte is lank in die Hellenistiese tyd gebruik. Die galeiskepe het tot in die 17e eeu die kern van oorlogsvlote in die Middellandse See uitgemaak. Romeinse volksleërs Reeds gedurende die Hellenistiese tyd (ongeveer 300 v.C. tot die begin van die Christelike jaartelling) het daar in die Weste nog 'n ekspansionistiese moondheid ontstaan: Rome, wat grootheid verwerf het deur die swaard van die legioensoldaat. Die Romeine het oorlogvoering nog as 'n afwyking van die normale, nog as 'n laaste uitweg beskou, maar as 'n integrerende deel van die Romeinse imperialistiese staatkunde. Die soldate vir die leër is verkry deur middel van konskripsie (verpligte krygsdiens).

Sedert die vroegste tye van die Romeinse Ryk was die woorde burger en soldaat vir die Romein byna sinoniem, en vir die Romeinse boer was veg net so belangrik as ploeg. Militêre diensplig was 'n plig sowel as 'n reg. In oorlogstyd of ten tye van 'n krisis kon elke burger tussen 17 en 45 wat eiendom besit het, opgeroep word. Die hooftak van hierdie burgermag was die voetsoldate. Die krag van die leër was in die taktiese eenheid, die manipel, geleë. Gedurende die eerste eeue van die groei van Rome tot 'n wêreldryk was die falanks die basiese gevegsformasie. Na die nederlaag teen die Samniete in 315 v.C. is daar egter ʼn losser formasie ingestel, wat bestaan het uit 40 vegeenhede (manipels) wat in 'n legioen georganiseer is.

Ruimtes tussen hierdie eenhede het dit vir die legioen moontlik gemaak om in die middel van 'n geveg van formasie te verander. Die tradisionele opmars van die legioen het in 3 linies plaasgevind: die hastati was soldate gewapen met werpspiese, gevolg deur principes (dit is "eerstes", omdat hulle oorspronklik die eerste linie gevorm het) en die triarii (dit is "derdes", die reserwe van veterane). Die Romeinse generaals was oor die algemeen minder bekwaam as die onderoffisiere, wat die manipels aangevoer het en op grond van verdienstelikheid benoem is: die centurio's. Dwarsdeur die Romeinse geskiedenis was die generaals meestal politici wie se belange gewoonlik beperk was tot burgerlike aangeleenthede. Rykdom en afkoms was belangrike faktore by die verkryging van 'n leiersposisie in die leer.

Gevolglik het die strategie en taktiek betreklik eenvoudig gebly. Ondanks die feit dat die Romeine in aanraking gekom het met ander vorme van militêre organisasie, het hulle slegs klein aanpassings in hul eie militêre organisasie en strategie aangebring. Die ruitery het 'n sekondêre vertakking gebly, hoewel sy rol in die krygsgeskiedenis toenemend belangrik geword het. Waar dit in die vroegste eeue slegs een tiende van die slaankrag uitgemaak het, het die ruitery teen die eerste eeue na Christus 'n kwart van die militêre mag uitgemaak, veral weens sy nut teen berede plunderaars.

Die gebrek aan 'n sterk ruitery het die taktiek beïnvloed; 'n vlugtende vyand is byvoorbeeld selde agtervolg. Die vloot was ook 'n ondergeskikte vertakking van die krygsmag. Rome het geen permanente vloot mag opgebou nie. 'n See mag is slegs op die been gebring wanneer die omstandighede dit genoodsaak het, soos byvoorbeeld tydens die Puniese Oorloë (264- 201 v.C.). Deur die aanwending van 'n corvus (ʼn soort kloutervlot) is 'n seestryd omgeskep in 'n soort landoorlog ter see.

Die grootste sukses van die soort "Iandrottegniek" is behaal tydens die Slag van Mylae (260 v.C.). Vir die Romeine was die land, eerder as die see, die gebied waar die oorwinning behaal is. Die Romeinse strewe na beheer oor die kuste rondom die Middellandse See (mare nostrum, letterlik "ons see") is in die vroeë keisertyd deur die Romeinse legioene verwesenlik, en dit het 'n sterk vlootmag oorbodig gemaak. Die uitbreiding van die Romeinse heerskappy oor die Ou Wêreld is geïnspireer deur 'n verskeidenheid motiewe, soos onder meer die verkryging van buit, oorlogskat, grondgebied, krygsgevangenes vir slawearbeid, en die heerssug, wat verreikende gevolge gehad het vir die leër. Weens die lang dienstermyn het die leer van burgers (grondbesitters en boere) geleidelik verdwyn.

Van die 4e eeu v.C. af het soldate vir hul militêre dienste soldy begin ontvang. Die burgerlike leër is omgeskep In 'n huurleër. Die konsul Gaius Marius (157-86v.C.) het in 107 v.C. die leer gereorganiseer deur elkeen wat 'n militêre loopbaan wou volg, te werf, ongeag sy sosiale status. Die sensus, wat die grondslag gevorm het vir eiendomsramings en belasting, het geen rol meer gespeel by konskripsie nie. Die werwing van manskappe onder bondgenote (socii) het die militêre potensiaal verder uitgebrei.

Die leër, wat toe ingedeel is in taktiese eenhede (kohorte of krygsbendes) van 360 man, was lojaal teenoor die aanvoerders. Hierdie aanvoerders het die manskappe ook betaal en het die hulpvoordele vir die ontslane veterane verseker, onder meer in die vorm van grandtoewysings. Die gevaar wat inherent aan hierdie ontwikkeling was, was dat die militêre apparaat nie meer ʼn demokratiserende element in die Romeinse politieke stelsel was nie. Die ondergeskikte posisie van militêre leiers wat slegs opdragte moes uitvoer, het verdwyn.

Telkens as die belange van die militêre leiers gebots het, wat wel gebeur het, is Rome geteister deur burgeroorloë (133-31 v.C.). Die ontwikkeling van die militêre leier tot staatshoof of keiser het sy hoogtepunt bereik onder Augustus (63v.C.-14 n.C.). Hy hel 'n permanente leër aan die grense georganiseer wie se taak dit was om vrede te verseker. Magskonsentrasie en die vorming van ekspedisieleërs was nie meer noodsaaklik nie omdat Rome nie meer deur 'n groot mag bedreig is nie.

Die totale leersterkte het nagenoeg 'n half miljoen man beloop, wat 'n betreklike klein mag was as die bevolkingsyfer en die omvang van die grense in ag geneem word. Die skaal waarop die Romeinse ryksvrede (pax Romana) gevestig was, was ongeëwenaar in die geskiedenis.

Die proses van opname in die leër van nie-Romeinse burgers, wat in die 1e eeu v.C. begin het, het voortgeduur in die keisertyd. Die Romeinse burgers was nie besonder gretig om in die afgeleë grensgebiede militêre diens te doen nie en mettertyd is werwing in die grensgebiede self gedoen. In die 3e eeu n.C. het die ekonomiese toestand begin versleg en die waarde van geld het gedaal. Vanweë 'n gebrek aan geld kon die leër nie op sy volle sterkte gehandhaaf word nie.

Om ondanks hierdie probleme 'n militêre mag in stand te hou, is enige militêre hulp wat bekom kon word, aanvaar. Gedurende die laaste eeue van die Ryk is barbaarse stamme (foederati) op groot skaal in die leër opgeneem om die Ryk teen die vyandige ruitervolke,wat in toenemende mate die grense bedreig het, te verdedig. Die Asiatiese Parthe en Hunne en die Europese Gote en Vandale was die grootste gevaar, hoewel hul getalle gewoonlik oorskat is. Dit is baie onwaarskynlik dat hordes van tienduisende krygers so beweeglik sou kon wees soos wat die Vandale was. Hul leër het hoogs waarskynlik nie meer as 10 000 man getel nie. Intussen het 'n algehele reorganisasie van die verdedigingstelsel nodig geword.

Mobiele eenhede moes geskep word, wat aangewend kon word op enige punt waar die grens bedreig is. Die Romeinse leër was 'nie daarop ingestel nie en die toenemende voorkoms van aanvoerders met persoonlike volgelinge het die leër al hoe minder bestuurbaar gemaak. In die Weste het die verband tussen die Ryk en die leër verdwyn. In die omstandighede het die Barbaarse aanvoerders die oorhand begin kry en 'n gevaar vir die Ryk begin word, en botsings tussen die ambisieuse bevelvoerders met hul persoonlike leërs het die ineenstorting verhaas. Die verdediging het in so 'n mate verswak dat invallers die kans kon benut om dikwels ongesteur die grense oor te steek.

Troepemagte van 100 000 man, wat tydens die bewind van Julius Caesar op die been gebring kon word, was nou nie meer moontlik nie. In die slag van Adrianopel moes keiser Valens die stryd aanknoop met slegs 12 000 man. Hy is verslaan deur 'n Gotiese leër wat hoofsaaklik uit kavallerie bestaan het. Dit was toe duidelik dat die duisendjarige oorheersing van die infanteris (voetsoldaat) op die slagveld ten einde geloop het.

Die tydvak van die opkoms, oorheersing en ondergang van die ruitery op die slagveld word begrens deur twee oorwinnings deur die ruitery: die Slag van Adrianopel in 378 n.C. en die Slag van Marignano in 1515. Die Oos-Romeinse Ryk was die eerste wat die ruitery as sy hoofmag aanvaar het deur die foederati tot die leër toe te laat. Die Bisantyne (of Oos-Romeine) se vyande was hoofsaaklik ruitervolke. In teenstelling met die Weste het die Bisantyne betyds die gevaar van te veel vreemdelinge in hul leërs besef. Gevolglik het hulle hul eie troepe hersaamgestel sodat hulle die kern van die leër kon bly. Daarbenewens het keisers Justinianus, Maurikios en Herakleios (6e en 7e eeu) die getalle van die vreemdelingtroepe verminder en terselfdertyd die sentrale gesag verstewig. Generaals soos Belisarius en Narses, wat hulself met persoonlike lyfwagte (die comitatus) omring het in navolging van die Germaanse bevelvoerders, is deur Justinianus ontslaan. Die leër het hoofsaaklik uit ʼn swaargepantserde ruitery bestaan wat teen Slawiese, Awaarse, Bulgaarse, Persiese, Arabiese, Russiese en Turkse invallers gebruik is.

Die las om hierdie volkere in bedwang te hou, het hoofsaaklik op Konstantinopel gerus, wat die rykste stad tydens die Middeleeue was. Konstantinopel se strategiese posisie as 'n soort bufferstad was besonder belangrik vir die Weste. Afgesien van die beleidsrigtings ten opsigte van oorlogvoering is die krygskuns ook bestudeer en goeie strategie en krygstaktiek is hoog geag. Keiser Leo se beroemde verhandeling oor die taktiek op die slagveld, Tactica (ca. 950), is baie geraadpleeg.

Die bewegings van die vyand is waargeneem en die Bisantyne se manier van oorlogvoering is aangepas by die taktiek van hul teenstanders. 'n Verdedigingstrategie en 'n professionele houding, gesuiwer van persoonlike eersug, was kenmerkend vir die Bisantyne se manier van oorlogvoering. Waar 'n oorwinning behaal kon word deur middel van sluipmoord, verraad, omkopery of verrassingsaanvalle, het die Bisantyne nie gehuiwer om die middele aan te wend nie. Die suksesse van die leër was deels die gevolg van die bekwaamheid van die aanvoerders. Die Bisantynse leër het 'n ongeëwenaarde geskiedenis van krygsuksesse gehad: van 528 tot 1071 het die generaals nie 'n enkele betekenisvolle slag verloor nie.

Die militêre onfeilbaarheid het tot 'n einde gekom met die nederlaag wat die Bisantynse leër gely het in die Slag van Manzikert (1071) teen die Seldjoeke. Dit was 'n uitvloeisel van 'n afname in die gesag van die sentrale regering, wat 'n verswakking van die militêre mag tot gevolg gehad het. Vroeëre teorieë oor oorlogvoering is laat vaar. Konstantinopel se militêre mag is verder verswak deur die verlies van Klein-Asië, waar die meeste van die manskappe (Isauriërs en Armeniërs) vir die leër gewerf is. Nietemin het die stad tot in 1453 as bolwerk van die Christendom teen die volgehoue aanslae van die Islam bly staan.

In Wes-Europa is die militêre meerderwaardigheid van die ruitery baie langsamer erken. Die twee groot Germaanse stamgroepe, die Saksers en die Franke, was voetsoldate. Een van die vroeë uitsonderings was die Slag van Poitiers (732) teen die Arabiere, waarin die ruitery wel 'n belangrike rol gespeel het. Die geleidelike proses waardeur die ruitery die hoofmag in die leër geword het, het eers tussen die 7e en die 11e eeu plaasgevind. Net soos in die geval van die Oos-Romeinse Ryk is hierdie ontwikkeling deur uitwendige faktore bevorder.

Veldtogte teen ruitervolke soos die Aware en Lombarde (8e eeu) en die Noormanne (8e eeu) met hul skepe, wie se krag grootliks in beweeglikheid en verrassingsaanvalle geleë was, en teen die Magjare (10e eeu) het die gebruik van berede leërs noodsaaklik gemaak. Slegs in Engeland was die ruitery nie so 'n belangrike deel van die leer nie. Selfs nog in 1066 het Harald in die Slag van Hastings hoofsaaklik met voetsoldate geveg. Toe sy infanterie, wat in 'n gunstige verdedigingsposisie opgestel was, egter die geledere verbreek, kon Willem die Veroweraar met behulp van sy ruitery die oorwinning behaal.

Die opkoms van die ruitery of kavallerie het gepaard gegaan met die geleidelike ontwikkeling van die stam as krygsmag tot 'n militêre stand wat die alleenreg op die gebruik van wapens verkry het. Hierdie versmalling van die basis van die krygsmag het gelei tot ʼn verswakking van die militêre slaankrag vanweë 'n enorme afname in die getalle van die leer. Selfs Karel die Grote (ca. 800), wat 'n groot deel van Wes-Europa onder sy gesag gehad het, kon nie meer as 10 000 soldate na die slagveld stuur nie.

Na sy bewind het die Frankiese Ryk spoedig ineengestort, veral weens die stelsel van ryksdeling by opvolging. Nog 'n faktor wat bygedra het tot die opkoms van kleiner ryke, was die onvermoë van die sentrale teereenhede om vinnig te reageer op die blitsaanvalle van die Noormanne en die Magjare. Die plaaslike leiers met hul volgelinge was verplig om die gebiede in die nabyheid van hul kastele self te verdedig. Aangesien baie min geld in omloop was, het die magtige landhere hul volgelinge deur middel van leengoed (benefisie), dikwels in die vorm van grondgebied, vergoed. Hierdie leengoed het die krygsman ekonomies onafhanklik gemaak.

Sy sosiale posisie, wat oorspronklik gering was (in Duitsland was die meeste volgelinge horiges), is dus verstewig. Die leengoed was ook nodig om die duur uitrusting (perd en wapens) vir die stryd te bekostig. Gedurende die 8e eeu het die koste van die uitrusting 45 solidi beloop, die prys van 15 merries en 23 osse. Die verordening (capitularium) van Diedenhofen (805) het bepaal dat slegs diegene wat 12 landgoedere of 120 tot 180 hektaar land as eiendom of as leengoed besit het, 'n wapenrusting (brunia) mog dra.

Waarskynlik was die aantal krygers wat so baie grond besit het, maar gering. Die ridder se uitrusting het al hoe swaarder geword namate die aanvalswapens wat die harnas moes deurboor, verbeter het. In die 13e eeu het die aantal ridders wat die duur toerusting kon bekostig, aansienlik verminder. Daarby het die ridders wat daarin geslaag het om politieke invloed te verkry, gedurig onder mekaar oorlog gevoer. Hierdie private oorloë was ʼn groot teistering vir die gemeenskap van die Middeleeue.

Die Kerk het sonder sukses geprobeer om die twiste teen te werk deur sekere dae te bepaal waarop daar nie geveg mag word nie (Godsvrede). Pous Urbanus II se oproep by Clermont om die stryd teen die ongelowiges aan te knoop (1095), was deels ʼn poging om die aggressie teen ʼn afgeleë vyand te rig. Die kruistogte was inderdaad 'n faktor wat daartoe bygedra het dat die ridder aan ʼn ideaal verbind is: hy was 'n stryder in die diens van God.

In ooreenstemming hiermee het die ridderpoësie (byvoorbeeld die chansons de gestes) die dade van die ideale ridder besing. So is die uitsonderlikheid van die ridderskap steeds meer beklemtoon en uiteindelik het die ridders die sosiale bolaag van die samelewing gevorm en is in die adel opgeneem. Op die slagveld was net die ridder van groot waarde omdat dit hy was wat die gemeenskap verdedig het; die voetvolk is nie meer as belangrik gereken nie.

Die voordelige kombinasie van die voetvolk en die ruitery, wat tydens die kruistogte bewys is, is in Wes-Europa heeltemal geïgnoreer. Uitgesonder die herontdekking van die kragtige en akkurate kruisboog in die 13e eeu, het niks die posisie van die ridderstand in gevaar gestel nie.

Die Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankryk (1339- 1453) het 'n einde gemaak aan die voorkeurposisie van die ridderstand. Koning Eduard I van Engeland het met groot sukses van die infanterie in sy veldtogte in die bergagtige dele van Wallis gebruik gemaak. Eduard III het eerste van 'n kombinasie van infanteriste en ruitery, gewapen met die lang boog (vinniger om te gebruik as die kruisboog) op die Europese vasteland gebruik gemaak.

Die Engelse het die Franse 'n paar gevoelige neerlae toegedien in die Slag van Crecy (1346) en die Slag van Poitiers (1356). Die Franse het nie die Engelse se taktiek gevolg nie, maar op advies van Bertrand du Gueselin (1320- 1380) na hul kastele teruggeval, van waar hulle verrassingsaanvalle op die Engelse stellings uitgevoer het. Oop veldslae is vermy. Dit was egter eers na die optrede van Jeanne d'Arc dat die Engelse hul stellings op die vasteland prysgegee het. Nog 'n militêre verwikkeling, bekend as die "die wonder van die 14e eeu", het die posisie van die ridders nog meer geknou.

Die Switsers het eerste militêre eenhede begin vorm wat slegs bestaan het uit voetsoldate gewapen met hellebaard en piek. 'n Falanks van pieke het die aanstormende berede ridders afgeweer, waarna 'n genadelose slagting met die hellebaard gevolg het. Op die manier het die Switsers, skynbaar met min inspanning, die veldslae by Morgartern (1315), Laupe (1339) en Sempach (1386) gewen. Na die Switsers se suksesse het ander lande geleidelik hul infanterieafdelings versterk en uitgebrei.

Die Spaanse infanterie (terzio's), wat volgens die patroon van die Romeine georganiseer is en deur die idees van die Renaissance beïnvloed is, is veral gevrees. Die infanteriste was gewapen met ʼn haakbus ('n vuurwapen) en piek en het ook op groot skaal van artillerie gebruik gemaak. 'n Derde faktor wat bygedra het tot die agteruitgang van die ruitery, en daarmee van die ridderleërs, was die algemene ingebruikneming van buskruit gedurende die 15e eeu.

Reeds aan die begin van die 14eeeu het die eerste vuurwapens, soos die bombard ('n soort kanon), die mortier en die handkanon hul verskyning gemaak. Weens hul beperkte beweeglikheid was hierdie wapens nie juis baie doeltreffend nie. Gedurende die 15e eeu is vuurwapens veral tydens beleërings gebruik. Die kastele, wat die primêre vestings van die adel en die ridderstand was, het in die tyd ook kwesbaar geword. Selfs die stadsmure het nie meer voldoende beskutting aan die inwoners gebied nie omdat die gebruik van buskruit groot verwoesting aangerig het. Die jaar 1453 word allerweë beskou as 'n mylpaal in die geskiedenis van die krygskuns omdat die Turke in daardie jaar Konstantinopel verower het deur die aanwending van 62 stuks grofgeskut.

Met reg kan Maurits van Nassau, die prins van Oranje, die eerste moderne leërhervormer genoem word omdat sy leer die eerste gereelde staande leër was. Swede, Frankryk, Oostenryk en Brandenburg het die Hollandse voorbeeld tydens en na die Dertigjarige Oorlog (1618- 1648) gevolg en Engeland 'n rukkie later.

Geïnspireer deur die Griekse en Romeinse skrywers het Maurits en sy neef, Willem Lodewyk, bestuit om die sogenaamde vlakformasie in die leër van die republiek in te voer. Dit was 'n taktiese eenheid met dieselfde frontbreedte as vroeër, maar met slegs 10 geledere. ʼn Aantal van hierdie klein en beweeglike eenhede is in 'n drietal agter die opgestelde linies opgestel. Net soos in die vierkantformasie is die skutters (in geledere van 10) aan weerskante van elke eenheid opgestel.

Hulle het agter en tussen die piekeniers skuiling gesoek tydens 'n aanval. Die vlakformasie het vanselfsprekend voordele gehad. Dit was beweegliker, meer manskappe kon deelneem aan die stryd en meer skutters kon skuiling vind tussen die verskillende formasies. Hierdie laaste voordeel was baie belangrik omdat die aantal skutters vermeerder het in vergelyking met die piekeniers. 'n Eeu later het die piekeniers heeltemal oorbodig geraak nadat die bajonet ingevoer is en skietkrag toegeneem het.

Die vlak gevegsformasie of "Hollandse brigade", soos die nuwigheid in die krygswetenskap genoem is, was inderdaad ʼn mylpaal in die geskiedenis van die infanterie. Dit was die begin van die latere sogenaamde lineêre taktieke, waar die gevegte in uitgestrekte linies plaasgevind het. Die taktiek word tot vandag toe nog in die weermagte van die meeste lande toegepas.

Gedurende die tyd tot met die uitbreek van die Franse Revolusie was oorlog nie 'n indrukwekkende verskynsel nie. Hoewel daar voortdurend oorloë plaasgevind het, was dit nie juis intensief nie en onderworpe aan tallose reëls en beperkings. Daar is baie oorloë gevoer, onder meer die Poolse en Beiers en suksessieoorloë, waarin nie ʼn enkele veldslag gevoer is nie. Die beperkinge kan deels toegeskryf word aan die klein grondgebied van die betrokke land.

In die eerste fase van moderne oorlogvoering was die samelewing slegs op baie beperkte skaal by die oortog betrokke. Behalwe in Pruise is die strewe na rykdom in die tyd oorskadu deur die skaarste aan goedere. Die taak van die-burgery, dit wil sê die nie-bevoorregte klas, was die finansiering van die oorloë en leërs. Die leërs het gedurende die 18e eeu geweldig omvangryk geword, maar dit was nie vanweë die groter politieke spanning of die noodsaaklikheid van militêre magsuitbreiding nie. Inteendeel, die spanninge het verminder, die wêreld was vreedsamer en 'n leër groter as 40 000 man kon nie behoorlik beheer word nie.

Die Franse leër het egter aan die vooraand van die Franse Revolusie uit 170 000 man bestaan en die Oostenrykse leër uit 150 000 man. Pruise, met sy klein bevolking, het gespog met 'n leër van 140 000 man.

'n Leër het die aansien van 'n staat verhoog, al is dit in die Duitse state en staatjies byvoorbeeld grootliks met buitelandse hulp, veral met subsidies uit Brittanje, in stand gehou. Die leër het ook nouliks ʼn oorlogstaak gehad, maar was bloot 'n statussimbool. In die tyd van die politisering van oorlogvoering was die leër meer 'n politieke as militêre instrument. Die omvangryke leërs is saamgestel uit beroepsoldate, en waar tekorte ondervind is, aangevul uit asosiate elemente soos bedelaars, boemelaars, struikrowers en die algemene "skuim van die bevolking".

Die leër het dus in 'n mate as sosiale riool gefungeer. In die regimente is ketellappers, poppekasvertoners en rottevangers aangetref. Versterkings is gewerf uit 'n mag wat saamgestel is uit minder bevoorregtes wat in tye van voorspoed in die staande leer geïnkorporeer is omdat die aantal leeglopers dan verminder het. Hierdie klassediensplig was in gebruik tot na die Frans-Duitse oorlog van 1870. Persoonlike en algemene diensplig dateer uit daardie tyd, en daarmee het oorlogvoering 'n nasionale aangeleentheid geword.

(18e eeu) Aanvanklik is die gemeenskap nie by oorlogvoering betrek nie, behalwe in noodtoestande as die voortbestaan van die staat bedreig is. Die pos -,reisigers- en handelsverkeer is nie deur oorlog onderbreek nie en die sosio-ekonomiese orde nie aangetas nie. Inteendeel, hierdie orde het juis 'n grens aan oorlogvoering gestel, en die gemeenskap was nie 'n teiken in oorlogvoering nie.

Die doelbewuste uithongering van stede en landstreke, soos tydens die Tweede Wêreldoorlog deur die Duitsers toegepas teen miljoene mense in Nederland en in Leningrad, het nie plaasgevind nie. Die lewens van vyandige gemeenskappe is tydens beleërings en aanvalle gespaar en private eiendom is eerbiedig, hoofsaaklik om militêre redes. 'n Leër, wat verswak is deur die verlies aan manskappe as gevolg van detasjering, was in 'n vyandiggesinde gemeenskap verlore.

Die boere het hul voorrade versteek en inligting geweier en het die bewegings van vyandelike leërs verklap. Die bevolking is ook nie teen hul eie regering aangehits nie, waarskynlik vanweë 'n gemeenskaplike vrees vir revolusie en die ondermyning van die heilige staatsgesag. Dit was nie gebruiklik om in oorlogstyd die bevolking by die stryd te betrek nie, selfs nie eens die van 'n mens se eie land nie.

Gedurende die hele 18e eeu was verdedigingstelsels die eerste prioriteit van die militêre magte. Dit was die tydperk van verdediging tot die uiterste, wat weer 'n uitvloeisel was van die taktiese en strategiese onbeweeglikheid (immobiliteit). Die beperkte strategiese beweeglikheid het voortgevloei uit die magasynstelsel.

Die gehalte van die troepe was so swak en drostery so 'n kwellende probleem dat voortdurende toesig nodig was. Gevolglik kon klein groepe manne nie uitgestuur word om die voorrade aan te vul nie. Bowendien is daar gedurig probeer om die bevolking so min as moontlik te steur. Die strategie is dus bepaal deur logistieke vereistes (bevoorrading). 'n Leër kon nie meer as 5 tot 7 dagmarse van sy basis af beweeg nie. Verrassingsaanvalle en blitsagtervolgings was dus onmoontlik. Die padstelsels was primitief en swaar toerusting moes op waterweë vervoer word.

Die waterweë was beskerm deur forte en vestings en daar was 'n voortdurende gevaar dat die troepe van hul voorrade afgesny en geïsoleer kon word. Krygsverrigtinge in die 18e eeu het meestal dus neergekom op die beleëring van 'n vesting of dorp. Dit het 'n veldtog beteken wat gewoonlik die hele somer geduur het omdat geen veldtogte in die winter gevoer is nie. Die taktiese onbeweeglikheid was ook 'n uitvloeisel van die lineêre formasie, wat nodig was om die beste gebruik te maak van die geringe vuurkrag.

Die algemeenste gevegs- en slagorde omstreeks die middel van die 18e eeu was twee linies drie rye diep. Die afstand tussen die linies was 'n paar honderd meter en die front het oor etlike kilometers gestrek. Dit is dus duidelik dat die slaankrag van so ʼn linie nul was. Maneuvers is met die grootste omslagtigheid en tydverlies uitgevoer en 'n loopafstand van ʼn kwartier het dikwels ure in beslag geneem. Dit is duidelik dat besluite oor taktiek en strategie nie vinnig uitgevoer kon word nie. Oorlogvoering het 'n waarnemingsfunksie aangeneem en gedraal in 'n uitgerekte uitputtingstryd.

Die politiek kon en het hom kragtig laat geld ten tyde van ʼn stryd wat met so min geesdrif gevoer is en waarin daar beswaarlik van vyandelikhede gepraat kon word. Dit het meer die vorm van ʼn koue oorlog aangeneem, en die leiding van die oorlog het by die kabinet berus. Die strategie was kabinetstrategie en die opperbevelhebber was dikwels eerder ʼn diplomaat as strateeg.

Die kombinasie van seilskepe en kanonne het in die 16e eeu ook ʼn verandering in die krygstaktiek ter see teweeggebring. Gewapende koopvaarders (handelskepe) is al hoe meer vervang deur oorlogskepe wat uitsluitlik vir die stryd ter see toegerus is. Die kanonne is op bo mekaar liggende dekke opgestel (twee- en driedekkers), waardeur die vuurkrag aansienlik verhoog is. Aparte kanonne is op die verhoogde agterdek en die boeg (of voorkasteel) gemonteer.

Vir die seeaanval is die skepe in kiellinie agter mekaar opgestel ten einde die grootste aantal kanonne op die vyand te kan rig. Die doel was om op die regte oomblik deur die vyandige linie te breek en so hul vlootmag te verdeel. Waar die entering van die vyand se skepe voorheen die primêre doel tydens 'n seeaanval was, was dit nou sekondêr. Die kanonvuur (oorlogskepe het ongeveer 120 kanonne gehad) was nou die belangrikste. Elke vloot het ook sy brandskepe gehad. Dit was ou skepe wat met vlambare materiaal gelaai was (buskruit, ensovoorts) met die doel om tydens die slag brand en chaos onder die skepe van die vyand te saai.

Tydens die oorloë tussen die Engelse en die Hollanders in die 17e eeu is die krygstaktiek ook verfyn. Dit het tot 'n verbetering in die seinstelsel gelei, wat koördinasie binne 'n vloot verseker het. Gedurende die 18e eeu het die oorlogskepe en die kanonne, veral die van die Franse en die Engelse, al hoe groter geword en die seinstelsel is hierby aangepas. Tot met die uitbreek van die Krimoorlog (1854- 1856) het seilskepe die kern van die vlootmagte gevorm.

Voor die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog (1914-1918) was dit vir die Franse duidelik dat hulle die mannekragwedloop teen Duitsland sou verloor. Die geboortesyfer in Frankryk het begin daal en hoewel 2,1 % van die Franse bevolking in die leër gedien het teenoor die slegs 1,2 % van die Duitsers, was die Duitse militêre potensiaal in 1914 veel groter.

Deur sy reserwes te mobiliseer, kon Duitsland sy magte verdubbel. Die Franse militêre denke het berus op die teorieë van maarskalk Ferdinand Foch, waarvolgens die beslissende aanval die oorwinning sou verseker sonder dat 'n getalleoorwig nodig was. Die beginsels van die positiewe benadering en die offensief tot die uiterste is tot militêre dogma verhef.

Maar die gedagte dat vuurwapens noodwendig 'n vinnige deurbraak kon verseker, het geblyk 'n misrekening te wees. Veral masjiengeweervuur het vyandelikhede omgeskep in ʼn stellingoorlog waarin die soldate hulle in loopgrawe ingegrawe het. Ondanks die gebruik van gifgas en tenks was vuurkrag deurslaggewend ten opsigte van die beweging. Ruiterystormlope was ʼn hopelose mislukking.

Die omvang van oorlogvoering is ontsaglik vergroot deur die gebruik van massaleërs. Waar veldslae vroeër na stede of dorpe vernoem is, is hulle in die Eerste Wêreldoorlog na streke vernoem (Marne, Somme en Vlaandere) en in die Tweede Wêreldoorlog is dit uitgebrei tot Iande en oseane (Noorweë, België en die Atlantiese Oseaan). Deur die gebruik van massaleërs was 'n geveg nie meer slegs 'n stryd tussen die opponente nie, maar ook tussen die nywerheidsmoondhede.

Die tradisionele beperkte oorlog, waarby slegs 'n deel van 'n land se middele aangewend is, is vervang deur 'n totale stryd waarby die hele volk betrek is. 'n Massaleër het enorme reëlings meegebring. Die tuisfront is georganiseer om die gevegsfront te steun. Waar daar tydens die Eerste Wêreldoorlog slegs sekere sektore van die nywerheid gemobiliseer is, is alle sektore, insluitende die wetenskap, gedurende die Tweede Wêreldoorlog aangewend. Die oorlog het allesomvattend geword en die vliegtuig het 'n derde dimensie bygedra.

Die skeiding tussen die vegtendes en nie-vegtendes het verdwyn; die hele gemeenskap het nou 'n militêre doelwit geword. Ook die sielkunde het 'n rol begin speel by die aftakeling van die moreel van die vyand en die opbou van die eie moreel, asook tot die regverdiging van massa-uitwissing. Oorlog het 'n stryd geword tussen die magte van die lig en die van die duisternis - die vyand is gedemoniseer.

Die-uitbreiding van krygsverrigtinge het so buite verhouding geraak dat oorlogvoering disfunksioneel geword het. Dit het onvoorspelbaar geword en onverwagte gevolge opgelewer. Die uitwerking van oorlogvoering op die sosiale struktuur was rampspoedig.

Die opvallendste gebeurtenis van die Tweede Wêreldoorlog was die gebruik van die kernwapen, Die bom wat op Hirosjima gegooi is, het 'n plofkrag van 20 000 ton TNT gehad en enorme getalle slagoffers geëis: 92 000 dood of vermis en 37 000 gewond. Na die Tweede Wêreldoorlog het 2 supermoondhede ontwikkel, naamlik die VSA en die Sowjetunie, wat albei massa-uitwissingswapens op groot skaal begin vervaardig het. Reeds in die sestigerjare het albei hierdie wêreldmagte oor wapens beskik waarvan die vernietigingskrag gelykstaan met die van 60 tot 300 miljoen ton (megaton) TNT.

Hierdie tydperk kan beskou word as die van die sogenaamde "overkill": daar was die ekwivalent van etlike blokbomme - die swaarste bomme wat in die Tweede Wêreldoorlog gebruik is - vir elke mens op aarde beskikbaar. Die wapens, wat voortgevloei het uit die spanninge, het self ook tot spanninge gelei. Vir die eerste keer in die geskiedenis het die mens hom voorberei op ʼn oorlog wat onmoontlik beheer kan word en wat nutteloos sou wees as 'n oplossing vir politieke strydpunte. In die sin het oorlog dus onfunksioneel geword.

Die gevaar lê volgens sommige kenners nie meer in die voorbereiding vir 'n kernoorlog nie, maar in die ontketening van 'n kernoorlog deur misrekening. Militêre teorieë soos die van die verrassingsaanval, die sogenaamde "second strike force", die moontlikhede van vergelding na 'n aanval wat in die Amerikaanse krygskunde "flexible response" genoem word, en die soepele en aanpasbare antwoord van die sogenaamde beperkte oorlog ("limited war") is geen oplossing vir die 20e-eeuse dooie punt nie. Die kerneeu het die behoefte geskep vir 'n alternatief vir oorlog. Oorlog op sigself kan nie meer 'n antwoord wees nie.

Per definisie word 'n guerrillaoorlog nie as 'n volskaalse oorlog beskou nie, maar tog het dit sedert die 1950s 'n prominente rol in die sogenaamde beperkte oorlogvoering begin speel dat dit in die krygskunde 'n nuwe betekenis gekry het. Guerrillaoorlogvoering is as strydmetode en taktiek niks nuuts nie. In die Bybelboek Josua word daar 'n duidelike guerrillaoperasie beskryf, terwyl die Spanjaarde en die Russe dit as taktiek teen Napoleon gebruik het.

Die Boere onder leiding van aanvoerders soos genls. Christiaan de Wet en Louis Botha het dit as byna enigste gevegsmetode gedurende die laaste twee jaar van die Anglo-Boereoorlog gebruik. Volgens woordeboeke dui die woord op oorlogvoering deur bendes op groepies mense (terroriste, partisane, rebelle) in die vorm van strooptogte op militêre doelwitte, verbindingsweë en voorraaddepots. Hinderlae, sabotasie en terrorisme onder die burgerlike bevolkings word dikwels ook as deel van guerrilla-oorlogvoering beskou.

Per definisie is daar altyd klein groepies mense by betrokke en die guerrillas tree meestal in moeilik begaanbare gebiede op. Diegene wat aan 'n guerrillastryd deelneem, kan basies in twee groepe ingedeel word. Ten eerste is daar die wat amptelik as soldate van 'n bepaalde land aan die stryd deelneem (byvoorbeeld in die Anglo-Boereoorlog en soms in die Tweede Wêreldoorlog). In so 'n geval is die guerrillastryd slegs 'n bepaalde taktiek wat in 'n volskaalse en min of meer formele oorlog gebruik word.

Die tweede groep is die wat nie as amptelike soldate nie maar as opgeleide vegters en insurgente aan ʼn stryd deelneem waarby daar geen sprake van 'n formele oorlogsverklaring is of was nie. Laasgenoemde was veral die geval aan Suid-Afrika se grense, waar die guerrilla-oorlogvoering laat in die 1970-80's in so 'n mate toegeneem het dat dit van Suid-Afrika se kant (soos in die geval van die vroeëre Rhodesië) 'n byna volskaalse oorlog geverg het om dit af te weer. In ander Afrika-state, soos Angola en Mosambiek, was daar politieke of rebellegroepe werksaam vir wie die guerrillataktiek die enigste betreklik suksesvolle optrede teen die bestaande regime was. In Viëtnam en Suid- en Sentraal-Amerika is die vorm van oorlogvoering in die verlede op groot skaal aangewend om nuwe regeringsvorme daar te stel.

In Viëtnam is bewys gelewer dat 'n reuse oorlogsmag soos die van die VSA nie die stryd teen guerrilla-oorlogvoering kon wen nie. Hoewel die guerrillastryd nie in die 20e eeu ontstaan het nie, het dit 'n simptoom geword van die dooie punt wat in die kerneeu in oorlogvoering bereik is en bevestig hierdie ongelyke en onbeheerbare stryd waarskynlik weer eens dat die mens in die 20e en die 21e eeu dringend 'n alternatief vir oorlog sal moet vind.