Krimoorlog

Rusland het die grootste belangstelling in die Turkse besittings gehad en in Londen, Wenen en Parys is die gretigheid met wantroue dopgehou. Oostenryk het sy eie ambisies in die Turkse Balkan gehad, terwyl Frankryk en Engeland eerder 'n swak Turkye as 'n sterk Rusland in beheer van die strategies belangrike oostelike Middellandse See-bekken wou sien. In 1853 het tsaar Nikolaas I aanspraak gemaak op die beskerming van alle ortodokse Christene in die Ottomaanse Ryk en groter seggenskap oor die heilige plekke in Palestina.

Napoleon III (regeer 1852-1870), wat toe pas in Frankryk aan die bewind gekom het, het soortgelyke ambisies gekoester. Die sultan, die 16-jarige Abdoel-Mesid (1839-1861), het die tsaar se aanspraak verwerp, waarop Rusland tot aksie oorgegaan het. Op 14 Junie 1853 het die tsaar se leërs die Proetrivier oorgesteek en die Turkse vasalstate Moldawië en Walachye beset. Oostenryk, Pruise, Engeland en Frankryk het die tsaar versoek om sy soldate te onttrek, maar hy het geweier, en op 4 Oktober 1853 het die sultan teen Rusland oorlog verklaar.

Die Turke was vir Rusland nie juis 'n probleem nie: op 30 November is 'n deel van die Turkse vloot by Sinop vernietig, terwyl die Turkse land mag ook steeds groter gebiede moes prysgee.

Teen die einde van 1853 het die kragdadige Henry John Temple Palmerston (1784- 1865) premier van Engeland geword. Hy en Napoleon III het die tsaar weer eens probeer dwing om die oorlog te laat vaar, maar toe hulle pogings vergeefs blyk te wees, het hulle in Maart 1854 teen Rusland oorlog verklaar. Oostenryk, wat in 1848 deur Rusland gehelp is om sy Hongaarse revolusionêre te onderdruk, het tot groot teleurstelling van die tsaar en Pruise neutraal gebly.

Nadat die oorlog uitgebreek het, het die strydendes ooreengekom om Moldawië en Walachye nie deel van die gevegsfront te maak nie om sodoende te voorkom dat die slagveld oor die hele Balkan strek. Met die goedkeuring van al die partye het Oostenryk albei die vorstedomme op 14 Junie 1854 beset om so hul neutraliteit te bewaar. 'n Paar maande later het die Engelse onder lord Raglan (Fitzroy James Henry Somerset Raglan, 1788-1855) en die Franse onder Achille Leroy de Saint-Arnaud (1798-1854) op die Krim geland. Hulle wou Rusland van sy mag oor die Swartsee beroof. Albei leërs is deur die Russe onder leiding van die veldheer en staatsman Alexander Sergejewitsj Mensjikof (1787-1869) ingewag.

Al die betrokke bevelvoerders het ernstige foute begaan. So byvoorbeeld het Mensjikof die geallieerdes die rivier by Alma sonder slag of stoot laat oorsteek, terwyl hy sy eie leër skaars betyds kon terugtrek (Slag van Alma). Op 25 Oktober 1854 het hy die Engelse toevoerkanale probeer afsny. Dit het uitgeloop op die Slag van Balaklawa, waarin die ligte brigade van die Engelse kavalerie op die Russiese artillerie afgestorm het en byna heeltemal uitgewis is. Die gebeurtenis is verewig in Alfred Tennyson (1809 - 1892) se gedig "The charge of the Light Brigade".

Die Britte het egter tog daarin geslaag om 'n oorwinning te behaal. Op 5 November is Mensjikof weer eens in mis en reën in die Slag van Inkerman verslaan, hoewel hy die vesting Sebastopol behou het. In die volgende jaar (1855) het die stryd uitsluitend gegaan oor die hawe in die Swartsee wat die Russe hardnekkig verdedig het. In die jaar het Rusland nog ʼn vyand bygekry: in 'n poging om die kwessie van Italiaanse eenwording op die uiteindelike vredeskonferensie op te haal, het die koninkryk Sardinië hom by Engeland en Frankryk aangesluit.

Die neerlae en die algemene oorlogsuitputting het Rusland toegeeflik gemaak. Buitendien is Nikolaas I na sy dood in Maart 1855 deur die meer buigsame Alexander II (aan die bewind 1855- 1881) opgevolg. Van 15 Maart af is daar in Wenen konferensies gehou in 'n poging om ʼn ooreenkoms te bereik. Nadat die belangrikste Russiese steunpunt, Sebastopol, op 9 September geval het, is daar in Februarie 1856 met ʼn ware vredeskongres begin.

Rusland moes ongunstige voorwaardes aanvaar. Ingevolge die Vrede van Parys (1856) moes hy afsien van alle invloed in Walachye en Moldawië en ook van sy invloed op die ortodokse Christene in Turkye: dit alles sou voortaan onder die beskerming van die Europese magte staan. Die Swartsee is tot neutrale gebied verklaar, wat meegebring het dat die Russiese vloot belangrike hawens verloor het. Rusland was daarna sy mag in die gebied van die Middellandse See kwyt en het eers in die 1970's weer vlootvaartuie in die Middellandse see laat vaar.

Die frustrasie van die Krimoorlog het onder die Russe gelê; tot 'n toenemende besef dat binnelandse hervorming noodsaaklik is. Die tsaars het die inisiatief geneem en onder meer in 1861 lyfeienskap opgehef en met industrialisasie begin.

Die Krimoorlog het baie slagoffers geëis, onder meer weens die swak mediese dienste. Ongeveer 2 750 soldate het in gevegte gesneuwel, terwyl baie meer, sowat 17 800, op die slagveld of in die onhigiëniese veldhospitale aan wondkoors, tifus en cholera dood is. Die Engelse verpleegster Florence Nightingale (1820- 1910) het talle lewens gered met haar werk in die hospitaal van Skoetari.

Die eerste moderne oorlogkorrespondente - onder wie veral William Howard Russell (1820-1907) van die Londense koerant The Times - het hulle ontstellende ooggetuieverslae per telegraaf na die koerante gestuur. Sodoende het die oorlogverskrikking vir die eerste keer in die geskiedenis regstreeks tot die publiek aan die tuisfront deurgedring. Die skok wat die berigte teweeggebring het, het tot hervormings in die leërs en in die militêre en burgerlike hospitaalwese gelei.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409575 band

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Krimoorlog.