Krakow
Krakow (Pools: Kraków, uitspraak: "Krakoef", ) is die hoofstad van die woiwodskap Klein-Pole en aan die boloop van die Weichsel-rivier in die suide van Pole, sowat 250 kilometer suid van Warskou geleë. Dit is die tweede grootste metropool in die land met 'n bevolking van meer as 750 000 in die stads- en sowat 1,5 miljoen in die metropolitaanse gebied.
|
Krakow | |
|---|---|
| Kaart | Wapen |
 | |
 | |
| Vlag | |
 | |
| Land |  Pole |
| Woiwodskap |  Klein-Pole |
| Koördinate | 50°4′N 19°56′O |
| Stigting (eerste verwysing) | 965 |
| Stadstatus | 1257 |
| Oppervlakte: | |
| - Totaal | 326,8 vk km |
| Hoogte bo seevlak | 188–383 m |
| Bevolking: | |
| - Totaal (30 Junie 2014) | 759 383[1] |
| - Bevolkingsdigtheid | 2 323/vk km |
| - Metropolitaanse gebied | 1 468 427 |
| Tydsone | MET (UTC +1) |
| - Somertyd | MEST (UTC +2) |
| Klimaat | |
| - Tipe | Kontinentaal-gematig |
| - Gemiddelde jaarlikse temperatuur | 8,6 °C |
| - Gem. temp. Januarie/Julie | -2,9 / 19,3 °C |
| - Gemiddelde jaarlikse neerslae | 644 mm |
| Stadspresident | Jacek Majchrowski |
| Amptelike Webwerf | www.krakow.pl |
Die huidige stad het reeds in die 10de eeu bestaan; die eerste verwysing na Krakow as die groot nedersetting Karako gaan terug op Ibrahim ibn Jakoeb, 'n gesant van die kalief van Córdoba in Spanje, wat in die 10de eeu deur Europa gereis het. In die tydperk tussen 1035 en 1596 het Krakau as Poolse hoofstad gefungeer, en daar word nog steeds na Krakau as die "heimlike hoofstad van Pole" verwys.
Krakow het tot 'n beduidende sentrum van nywerhede, wetenskap en kultuur ontwikkel en beskik met die Jagielloniese Universiteit oor die tweede oudste universiteit in Sentraal-Europa. Die stadsentrum word deur 'n groot verskeidenheid geboue in die Gotiese, Renaissance-, Barok- en latere boustyle oorheers. Met sowat 5 500 historiese geboue en 2,5 miljoen kunswerke, wat meer as 1 000 jaar se stadsgeskiedenis lewendig laat word, het Krakau - vir kunsliefhebbers lankal die belangrikste reisbestemming in Pole - die status van UNESCO-wêrelderfenis gekry.
Naas Praag is Krakow een van slegs twee groot stede in oostelike Sentraal-Europa wat in die laaste wêreldoorlog nie onder oorlogshandelinge soos lugaanvalle moes ly nie, al het die na-oorlogse kommunistiese bewind talle historiese geboue gedeeltelik laat verval.
Klimaat
Krakow is in die oorgangsone tussen Atlantiese see- en vastelandse klimaat geleë. Die plaaslike weersituasie word sterk deur die heersende windrigting bepaal. Westelike winde bring veral gedurende die somermaande vogtige weer met reën, terwyl oostelike winde in die winter met droë en baie koue weerstoestande.
Die gemiddelde temperatuur in Januarie is -2 °C, met uiterstes van minder as -20 °C. In Julie is die gemiddeld +19 °C, waarby die kwik op baie warm dae tot meer as +35 °C kan styg. Op hierdie dae kan hewige donderbuie uitsak. Die warm weer sorg vir 'n suidelike atmosfeer wat in die groot aantal straatkafees in Krakow weerspieël word.
Weerstoestande is in die algemeen relatief stabiel met min daaglikse skommelinge. Nogtans het daar in die vroeë 21ste eeu meer uiterste weerverskynsels soos hewige stortreën of selfs klein tornado's voorgekom.
Geskiedenis
Voorgeskiedenis en vroeë middeleeue
Die Wawel-heuwel, waarop later die kasteel en katedraal van Krakow sou ontstaan, was reeds sowat 20 000 jaar gelede permanent bewoon. In die omgewing van Krakow is al in prehistoriese tye sout ontgin. Die Wislane, 'n Wes-Slawiese stam, het hulle in die 5de eeu n.C. in die gebied van Krakau gevestig. Die geskiedenis van die stad begin nog voor die stigting van die Poolse staat as hoofstad van die Vistuliese stam.
Volgens Krakow se stigtingsmite het die stamhoof Krak die stad, wat na hom vernoem is, op die Wawel-heuwel oor die grot van 'n draak aangelê nadat hy dié draak gedood het. Twee grafheuwels, wat oos en wes van die stadsgebied geleë is en waarin volgens oorleweringe Krak en sy dogter Wanda ter ruste gelê is, dateer uit hierdie tydperk. Argeoloë neem egter ook aan dat die twee heuwels sterrekundige funksies vervul het - tydens die somersonstilstand gaan die son presies oor die een heuwel op en oor die ander onder.
Die eerste historiese oorleweringe berig van Slawiese setlaars wat hulle langs die Wisła-oewer gevestig het. Krakow het in die 9de eeu moontlik deel uitgemaak van die Groot-Morawiese Ryk. Groot-Morawiese kronieke vermeld dat Cyrillus en Methodius die Wislane-heerser aangeraai het om die Christelike doop en geloof te aanvaar. Dit is nie bekend of hy hul advies gevolg het nie. Nogtans het reeds in hierdie tydperk die eerste Christelike kerk (tans die Sint-Andries-kerk) by 'n heidense heiligdom ontstaan.
Die Arabies-Joodse koopman Ibrahim ibn Jakoeb, wat as gesant van die kalief van Córdoba 'n reis deur Europa onderneem het, het in 965 die eerste historiese vermelding van Krakow as Karako gemaak. Omstreeks 990 is Krakow deur Mieszko I ingeneem en het sodoende onder die heerskappy van die Poolse Piaste-dinastie gekom.
Teen die einde van die 10de eu was Krakow al 'n beduidende handelsplek wat in die jaar 1000 deur Bolesław I tot die setel van 'n aartsbiskop verhef is. In hierdie tyd is die eerste steengeboue opgerig - 'n kasteel op die Wawel asook 'n aantal sakrale geboue in die Romaanse styl.
Die stadsdele en hul boukuns
Die hoofmarkplein (Rynek Główny)
Die geskiedenis van Krakow se historiese middestad (Pools: Stare Miasto) met sy roostervormige straatuitleg strek terug tot die stadstigting in 1257. Oorspronklik is dit deur 'n stadsmuur beskerm, maar hierdie ou versterking het lankal plek gemaak vir 'n groen gordel (Planty). Die laaste oorblyfsels van 'n vroeëre, onreëlmatige stadsuitleg is die Maria-kerk, wat skeef teen die huidige straatrooster staan, die Adalbert-kerk op die markplein en die diagonale straat ulica Grodzka.
Krakow se hoofmark (Rynek Gŀówny), 'n uitgestrekte reghoekige plein, vorm die sentrum van die middestad. Met 'n sylengte van 200 meter is dit die grootste middeleeuse markplein in Europa naas die Piazza San Marco in Venesië - en net so gewild by plaaslike duiwe as sy Italiaanse eweknie. Hul aantal word op sowat 40 000 beraam.
Die plein word omring deur 'n vyftigtal geboue uit verskillende tydperke, waaronder die geel-rooi lakenhalle (Sukiennice) as die opvallendste argitektoniese monument wat die markplein in twee dele onderverdeel.
Die hoofmark word met 'n aantal geskiedkundige gebeurtenisse verbind. Hier het prins Albrecht von Hohenzollern in 1525 'n knieval voor die Poolse koning Sigismund die Oue gedoen en die eed van getrouheid aan hom afgelê. Hiervoor het hy Pruise as leen ontvang. Ná die Tweede Poolse Deling het die vryheidsheld Tadeusz Kościuszko hier sy eed afgelê en sodoende die nasionale opstand teen die besetters ingelui.
Al fungeer Warskou intussen as nasionale hoofstad en regeringsetel, bring staatsgaste tradisioneel 'n besoek aan Krakow se hoofmarkplein. Die lys bekende persoonlikhede sluit die Duitse bondspresident Roman Herzog, koningin Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk en die Russiese president Wladimir Poetin in.
Bekende mense uit Krakow
Verwysings
- "Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Stan na 30.06.2014". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Desember 2018. Besoek op 7 November 2014.
Eksterne skakels
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Krakow. |
- (pl) Amptelike webwerf van Krakow
- (en) (fr) Amptelike UNESCO bladsy
- (pl) www.e-krakow.pl - Webwerf van Krakow
