Konstitusieheuwel

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Konstitusionele Hof van Suid-Afrika.

In 1996 is "Nommer Vier", die voormalige tronk vir swart mansgevangenes, as die ligging van die nuwe Konstitusionele Hof van Suid-Afrika aangewys. 'n Internasionale kompetisie is vir die ontwerp en bou van die hof gehou; dit is deur 'n plaaslike span gewen. Die argitekte was Janina Masojada, Andrew Makin en Paul Wygers. Die nuwe gebou is met die stene van die afgebreekte vleuel vir verhoorafwagtendes gebou en die eerste hofsitting het in Februarie 2004 hier plaasgevind.

Lede van die publiek kan die hofsittings bywoon of die kunsversameling in die atrium besigtig. Die hof huisves meer as 200 kontemporêre kunswerke wat deur Albie Sachs, afgetrede regter van die Konstitusionele Hof, saamgestel is. Dit sluit werke van onder andere Gerard Sekoto, William Kentridge en Cecil Skotnes in.

Buite die houtdeure van die hofgebou, in die middel van 'n plein en in een van die trappe van die ou tronk ingebou, is die ewige vlam van demokrasie. Dit is in 2012 aangesteek toe Suid-Afrika die 15de herdenking van die ondertekening van die grondwet gevier het.

Paul Kruger, die president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), het in 1892 opdrag gegee vir die bou van die eerste hoësekuriteitsgevangenis op hierdie strategiese heuwel met 'n uitsig oor Sentraal-Johannesburg. Gevangenes is gebruik om die nuwe tronk te bou en dit is in 1893 amptelik geopen. Aanvanklik is net wit oortreders hier aangehou. Die eerste swart gevangenes is in 1894 in die tronk aangehou, nadat die Twiststraat-gevangenis in 'n polisiekantoor omskep is.

In 1896 is die gevangenis in 'n militêre fort omskep. Tydens die Jameson-inval het 'n groep Britse uitlanders probeer om die regering omver te werp en Johannesburg oor te neem. Die inval het misluk, maar dit het die ZAR-regering genoop om 'n aantal forte te bou om sy militêre vermoë te versterk. Een daarvan is die Ou Fort-gebou rondom die gevangenis. Dit het drie jaar geduur om die Ou Fort te voltooi en is uiteindelik in Junie 1899 teen 'n koste van £40 000 geopen.

Ná die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog is die tronk vir krygs- en politieke gevangenes gebruik. Dit was oorbevolk met 569 gevangenes, reeds 213 meer as waarvoor daar plek was. In 1900 is Johannesburg aan Brittanje afgestaan en is Boeresimpatiseerders (soos James Thompson Bain) hier aangehou, en is Cornelis Broeksma, David Garnius Wernick en Burger Vermaak hier tereggestel.

Teen 1904 het die bevolking verdubbel en is nuwe strukture, insluitende "Nommer Vier" vir swart manlike gevangenes, gebou. Die oorspronklike vrouetronk en die tronk vir verhoorafwagtendes is ook in dié tyd opgerig. As gevolg van oorbevolking en die swak uitleg het sanitasie en siektes ernstige probleme veroorsaak en is ekstra bewaarders in diens geneem om dissipline te handhaaf.

In 1904 is wit spoorwegwerkers wat oor afleggings gestaak het, en in 1913 talle wit mynwerkers wat gestaak het hier opgesluit. Christiaan de Wet en ander rebelle is in 1904 hier aangehou omdat hulle ontevrede was oor Suid-Afrika se betrokkenheid by die Eerste Wêreldoorlog aan die kant van Groot-Brittanje.

Mahatma Gandhi is in 1908 deur die Britse owerheid hier aangehou weens sy passiewe versetbeweging.

In 1910 word met die bou van die nuwe vrouetronk begin. Die Victoriaanse gebou het 'n beraamde £262 871 gekos, ses keer meer as die koste van die Ou Fort sowat 15 jaar tevore.

Teen 1920 was "Nommer Vier" so vervalle dat gevangenes al ondanks die ystermure kon ontsnap. Verbeterings is aangebring en in 1927 is dit met die rioolstelsel verbind.

Verdere mynstakings in 1922 het gelei tot die afkondiging van krygswet. Ongeveer 1 500 mense is in hegtenis geneem en die leiers is na dié tronk gebring.

Tydens die Tweede Wêreldoorlog is gevangenes algemeen by skole, hospitale en ander inrigtings gebruik, omdat 'n groot deel van die manlike bevolking by die oorlog betrokke was. In 1942 is lede van die Ossewabrandwag vir dade van geweld en sabotasie tydens die Tweede Wêreldoorlog tronk toe gestuur.

In 1948 het die Nasionale Party aan die bewind gekom en dit het tot 'n toename in gevangenes gelei, hoofsaaklik as gevolg van mense wat apartheidswette oortree het. Tussen 1947 en 1948 was daar 'n deurloop van meer as 90 000 mense, met 'n daaglikse gemiddeld van 2 200 prisoniers.

In 1956 is aktiviste soos Nelson Mandela, Oliver Tambo, Walter Sisulu en Joe Slovo twee weke lank hier aangebou voordat hulle na die Pretoriagevangenis oorgeplaas is. In 1958 protesteer 2 000 vroue teen die paswette; Albertina Sisulu en Winnie Madikizela-Mandela is van dié wat in hegtenis geneem en na die vrouetronk gebring is.

Ingewandskoors het in 1959 in die tronk uitgebreek en die gevangenisdiens het die regering beter fasiliteite gevra, soos spoeltoilette en 'n beter hospitaal. Meer tronke is geopen, wat die gemiddelde bevolking van ongeveer 4 000 tot 1 500 verlaag het.

Gedurende die Soweto-opstand in 1976 is talle studente, sommige jonger as 18 jaar, in hegtenis geneem en hier aangehou.

Die gevangenis is in 1983, byna honderd jaar nadat die Ou Fort gebou is, gesluit. Al die gevangenes is na die nuwe Diepkloofgevangenis in Johannesburg-Suid oorgeplaas.

• Gardiner, K.E.F.:Survey of the Johannesburg Fort. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 16, nr. 2, Desember 1966

• Amptelike webtuiste Geargiveer 10 Januarie 2017 op Wayback Machine
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Konstitusieheuwel.