Kongo-krisis

Die Belgiese Kongo, vandag die Demokratiese Republiek van die Kongo, in rooi op die kaart van Afrika.

Die koloniale heerskappy oor die Kongo het in die laat 19de eeu begin. Leopold II van België was gefrustreerd oor België wat geen internasionale mag en prestige geniet het nie. Hy probeer om die Belgiese regering te oorreed om betrokke te raak by koloniale ekspansionisme in die onontginde Kongo-kom. As gevolg van die Belgiese regering se belangeloosheid, stig Leopold sy eie kolonie. Met die hulp van 'n aantal Westerse lande, wat Leopold as 'n handige bufferstaat tussen opponerende koloniale magte gesien het, kry hy toe sy eie persoonlike kolonie, die Kongo-Vrystaat, in 1885.[5] Teen die einde van die eeu lei die gewelddadige optredes van amptenare in die Kongo-Vrystaat teen die inheemse bevolking sulke ernstige afmetings aan dat ernstige diplomatieke druk België verplig om amptelik beheer oor te neem, en in 1908 is die Belgiese Kongo gestig.[6]

Die Belgiese beheer van die Kongo was gegrond op die "koloniale drie-eenheid" (trinité coloniale) van regering, Christendom en privaatmaatskappy-belange.[7] Daar was rasse-segregasie en groot getalle wit immigrante, wat na die Tweede Wêreldoorlog na die Kongo getrek het, was altyd as verhewe bo die swartes behandel.[8]

Die Kongo het gedurende die 1940's en 1950's 'n ongekende vlak van verstedeliking ervaar en die koloniale administrasie het verskeie omtwikelingsprogramme ingestel om van die gebied 'n "model-kolonie" te maak.[9] Teen die 1950's het België 'n arbeidsmag tweekeer groter as in enige ander Afrika-kolonie gehad.[10] Die Kongo se natuurlike hulpbronne, insluitende uraan wat deur die VSA vir sy kernprogramme gedurende die Tweede Wêreldoorlog gebruik is, het tot ongekende belangstelling van beide die Sowjetunie en die VSA gelei namate die Koue Oorlog opgewarm het.[11]

Joseph Kasa-Vubu, wat later die onafhanklike Kongo se eerste president geword het.

In die naskokke van die opstande in Léopoldville, het 'n werkgroep van die Belgiese parlement in sy verslag gesê daar is ernstige eise vir "interne outonomie" in die kolonie.[12] August de Schryver, die minister van kolonies, het 'n hoë-profiel rondetafel-konferensie in Januarie 1960 in Brussel belê. Die leiers van al die belangrikste Kongolese partye het dit bygewoon,[13] en Lumumba, wat met die opstande in Stanleyville, in hegtenis geneem is, is met die aanloop na die konferensie vrygelaat.[14] Die Belgiese regering het gehoop om minstens vir 30 jaar te wag voordat onafhanklikheid ingestel word, maar die druk tydens die konferensie het die Belge laat in gee en op 30 Junie 1960 is die datum waarop ooreengekom is.[13][15]

Patrice Lumumba, die eerste Kongolese eerste minister in Brussel tydens die konferensie in 1960

Die Belge het teen Lumumba begin saamspan en wou hom isoleer. Hy is as 'n kommunis gebrandmerk.[16] Baie Belge het gehoop dat 'n onafhanklike Kongo deel van 'n federasie kan word, soos die Franse Gemeenskap of die Britse Statebond en dat noue ekonomiese en politieke bande met België sou voortgaan.[17][14]

Die proklamasie vir die onafhanklikheid van die Kongo en die einde van koloniale beheer, het soos beplan op 30 junie 1960 gebeur. Na Koning Boudewijn se seremoniële toespraak, lewer Lumumba 'n ongeskeduleerde toespraak in die Palais de la Nation in Léopoldville en loods 'n woedende aanval op kolonialisme en beskryf onafhanklikheid as die kroonsukses van die bevrydingsbeweging.[18][19]

Ondanks die onafhanklikheidsverklaring was dit nie die Belge of die Kongolese regering se voorneme om die koloniale sosiale orde oornag te beëindig nie. Die Belgiese regering het gehoop die wittes sal hul posisies vir altyd kan behou.[20] Die Republiek van die Kongo was steeds afhanklik van die koloniale instellings soos die Force Publique om van dag tot dag te opereer, en wit tegniese deskundiges, wat deur die Belge aangestel is, is aanehou in die lig van 'n tekort aan behoorlik gewalifiseerde swart Kongolese.[20] Baie Kongolese het geglo dat onafhanklikheid onmiddelike sosiale veranderings teweeg sou bring. Met die wittes wat in belangrike poste aanbly, het die afkeur onder die plaaslike bevolking toegeneem.[21]

Luitenant-kolonel Emile Janssens, die Belgiese bevelvoerder van Force Publique het geweier om die Kongolese onafhanklikheid as 'n verandering in sy bevelstruktuur te beskou.[21] Die dag na onafhanklikheid vertel hy vir die swart onderoffisiere van sy garnisoen in Léopoldville dat niks gaan verander nie.[21] Verskeie eenhede het op 5 Julie teen hul wit offisiere by Kamp Hardy naby Thysville gemuit. Dit het die volgende dag na garnisoene elders in die land uitgebrei.[22]

Lumumba se uitdagende houding is deur die Belge as radikaal beskou.[23] Op 9 Julie ontplooi die Belgiese regering valskermtroepe sonder die toestemming van die Kongolese om die vlugtende wittes te beskerm.[24] Kasa-Vubu aanvaar die Belgiese ingryping,[25] terwyl Lumumba dit veroordeel en 'n beroep op alle Kongolese doen om hul republiek te verdedig.[24][25]

Die vlag van die afskeidingstaat van Katanga in 1960

Op 11 Julie 1960 verklaar Moise Tshombe, leier van CONAKAT, die Kongo se suidelike provinsie van Katanga as onafhanklik, met Élisabethville as hoofstad.[26] [27]

Minder as 'n maand na Katanga se afskeiding, kondig 'n deel van Kasai, ietwat noord van Katanga, op 6 Augustus ook sy afskeiding. Suid-Kahai is baie kleiner as Katanga, maar is ook 'n mynstreek en sy president Albert Kalonji verklaar dat die vervolging van sy Baluba-stam in die res van die Kongo die veraamste rede tot sy besluit is.[28]

Internasionale ongelukkigheid oor die Belgiese steun vir die twee wegbreekprovinsies lei tot oproepe deur die Verenigde Nasies vir die onttrekking van alle Belgiese troepe uit die gebied. op 14 Julie aanvaar die VN se Veiligheidsraad Resolusie 143 vir die totale onttrekking van Belgiese magte en dat dit vervang moet word met 'n VN vredesmag in die gebied.[29]

Lumumba ontvlug uit huisarres suid na Stanleyville waar hy hoop om ondersteuning onder die inwoners te werf. Lojale troepe van Mobutu agtervolg hom en hy word op 1 Desember 1960 in die hawe van Francqui gevang en met sy hande agter sy rug geboei teruggevlieg.[30] Lumumba is in aanhouding gemartel en later na Katanga verskuif waar hy aan troepe lojaal aan Tshombe oorhandig is.[31] Hy is op 17 Januarie 1961 deur Katangese soldate naby Élisabethville tereggestel.[32]

Op 24 Desember 1962 raak VN troepe en Katangese gendarmes slaags naby Élisabethville. Pogings om 'n skietstilstand te bereik, faal en die VN troepe beset Élisabethville, waarna Tshombe uit die land vlug. Op 21 Januarie 1963 val Tshombe se vesting by Kolwezi, wat in effek die einde van die Katangese afskeiding beteken.[33]

Met die einde van die Katangese skeiding begin die politieke onderhandelings om die politieke faksies te verenig.[34] Kasa-Vubu stel die uitgweke Katangese leier, Tshombe as die tussentydse eerste minister aan.[35][36]

Vanaf die einde van Augustus 1964 begin die rebelle beheer verloor. Albertville en Lisala word vroeg in Augustus en September teruggeneem.[41] Tshombe, met die ondersteuning van Mobutu, werf weer sy wit huursoldate, wat hy in die Katangese veldtog gebruik het, om die Simbas aan te vat.[42] Die huursoldate, onder aanvoering van "Mad" Mike Hoare is deur homself as 'n "klomp boewe" beskryf.[43][44]

Op 24 November 1964 word Belgiese valskermtroepe met Amerikaanse vliegtuie ingevlieg om te help om die gyselaardrama in Stanleyville op te los. Witmense is deur die Simbas in die Victoria Hotel as gyselaars aangehou.[45] In totaal is sowat 70 gyselaars en 1 000 Kongolese burgerlikes in die konflik dood, maar die meeste is uiteindelik gered.[46][47]

In die jare na die krisis het Mobutu daarin geslaag om die meeste van die opposieleiers wat sy beheer oor die land bedreig, te neutraliseer.[48]