Klaas Waarzegger

Klaas Waarzegger was die skrywersnaam van Louis Henri Meurant (*19 Februarie 1811, Kaapstad – † 29 Maart 1893, Riversdal). Meurant was in die middel van die 19de eeu 'n drukker, joernalis en 'n onopsetlike bevorderaar van Afrikaans as taal.[1] Hy skryf ook onder verskeie skuilname, waaronder Platjie Wysneus, Sabiena Zeekoeygat en Elsie Beuzemstok.

Louis Henri Meurant.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Louis Henri Meurant is op 19 Februarie 1811 in Kaapstad gebore as die tweede kind en enigste seun van die gesin. Sy vader, die Franssprekende Louis Balthazar Meurant, was uit Basel in Switserland afkomstig en sy moeder, Eliza Humphreys, uit Londen. Sy moeder sterf wanneer hy sewe jaar oud is, waarna die Hollands-Afrikaanse familie van M.J. Smit, ’n Kaapse boumeester en argitek, hom in hulle sorg neem. Die jong seun verafrikaans hierna en hy is dan ook op 3 Maart 1831 met een van die dogters in die gesin, Charlotte Cornelia Johanna Smit, getroud, by wie hy agt kinders het.[2]

Loopbaan

Hy wil die drukkersberoep aanleer en in 1823 koop sy vader vir £300 ’n pers vir die beroepsdrukker Greig met die verstandhouding dat Greig sy jong seun in die beroep moet oplei en hom later as vennoot sal inneem. Op 7 Januarie 1824 verskyn die tweetalige South African Commercial Advertiser en kort hierna breek die stryd om die vryheid van die pers teen Lord Charles Somerset los.

In 1825, terwyl hy nog ’n jong kind van sowat dertien is, maak hy sy buiging as akteur in Charles Etienne Boniface se geselskap Honi Soit qui Mal y Pense se opvoering van Molière se De Burger Edelman en hy tree ook op in opvoerings van Boniface se Limaçon de dichter, De Pixérécourt se De vrouw met twee mannen en Foote se The liar. Die teatermense soos Boniface en J. Suasso de Lima tel onder sy kennisse en hy het klaarblyklik later van hulle eerste pogings in Afrikaans gepubliseer.

Meurant se vader is in 1826 oorlede. In 1828 is sy opleiding as drukker voltooi en vertrek hy na die binneland en vestig hom in Graaff-Reinet, waar hy onder meer as jagter rondtrek en hy in 1829 ook deelneem aan die oorlog teen die Xhosas. In 1830 koop hy weer ’n drukpers en op 30 September 1831 verskyn die eerste koerant van die Oostelike Provinsie, die Graham's Town Journal, waarvan hy die eienaar, drukker en redakteur is. In 1834 neem hy Robert Godlonton in as vennoot en verkoop sy aandeel in 1839 aan sy vennoot. Met die geld wat hy so verkry open hy ’n kleinhandelswinkel. Intussen neem hy as kaptein van die Grahamstadse vrywilligers in 1834–1835 aan sy tweede oorlog teen die Xhosas deel. Sy taalkennis kom hom dikwels goed te pas en in 1837 is hy tolk in Nederlands vir sir Benjamin D’Urban en in 1845 is hy beëdigde vertaler van die Hooggeregshof. Met die Voortrekkerleiers in die Oos-Kaap het hy noue bande, veral met Piet Retief en Piet Uys, en hy ontvang waardevolle dokumente van hulle.

Hy hou nie lank uit in die kleinhandel nie en neig weer terug na die drukkersberoep. In 1840 word hy drukker van J.G. Franklin se Cape Frontier en vier jaar later gee hy weer sy eie koerant uit, die Hollandse weekblad Het Kaapsche Grensblad. Hierdie koerant verskyn die eerste keer op 12 Julie 1844 in Grahamstad en hou op bestaan in 1850. As kommandant van die Grahamstadse Naturellesake neem hy deel aan die oorloë teen die Xhosas van 1846–1847 en voer die mag aan wat die Grensboere in Julie 1846 aan die Visrivier ontset. Hy voer ook die burgers van Olifantshoek aan in die Grensoorlog van 1850–1853, wat uiteindelik deur Cathcart beëindig is. In 1852 is hy as tolk saam met W.S. Hogg en C.M. Owen wat samesprekings met generaal A.W.J. Pretorius voer, die Sandrivier Konvensie sluit en ook met Moshesh onderhandelinge aanknoop.[3] Later word hy Hogg se sekretaris.

In 1853 aanvaar hy ’n betrekking as Magistraat te Katrivier en lid van die Landraad van Katrivier en Chumie. In 1857 word hy bevorder tot Siviele Kommissaris en Magistraat en bedien dan vir Cradock (1859–1864) en Fort Beaufort (1864–1874) in hierdie amp. In die klein gemeenskap van Fort Beaufort is hy egter baie ongewild, glo omdat hy outokraties, partydig en bemoeisiek was. W.J. Quin, die seun van die parlementslid van Fort Beaufort en redakteur van die Fort Beaufort Advertiser, stuur dan in Julie 1871 ’n versoekskrif aan die regering om Meurant na elders te verplaas. In sy reaksie stel Meurant dan ’n lasteraksie in wat hy wen, maar in 1874 word hy tog met rangsvermindering verplaas na Clanwilliam.[4] Vervolgens dien hy tot 1877 op Clanwilliam en daarna in Riversdal tot met sy aftrede in Desember 1881.

Lewe in Riversdal

Hy woon ook in Riversdal tot met sy dood. Vanaf 1860 beywer hy hom met hart en siel vir die afstigting van die Oostelike Provinsie van die res van die Kaap. In 1877 is hy Kommandant van die burgers van Riversdal en Oudtshoorn in die nuwe grensoorlog en hy ontvang ’n oorlogsmedalje in 1878. Hy is in 1879 stigter van die vrymesselaarslosie Frere, Nederlandse Konstitusie, in Riversdal en in 1881 stig hy ook ’n plaaslike tak van Onse Jan Hofmeyr se Boerebeskermingsvereniging, waarvan hy die eerste voorsitter is. Van 1884 dien hy as parlementslid van die Kaapse Regering en hy is burgemeester van Riversdal vir die periode 1887–1888.

Sy vrou Charlotte ontval hom in 1888 en hy trou in 1891 met Susanna Cornelia Alleman. Hy is op 29 Maart 1893 na ’n beroerte-aanval in Riversdal oorlede.

Skryfwerk

Meurant se betekenis vir Afrikaans lê daarin dat hy een van die eerste skrywers is wat ernstige gebruik maak van Afrikaans. In Het Kaapsche Grensblad skryf hy in die veertigerjare verskeie Afrikaanse briewe en samesprake. Die doel van hierdie stukke was waarskynlik slegs om lesers te amuseer. Dit blyk uit die inhoud asook uit die skuilname wat hy hiervoor gebruik, soos byvoorbeeld Platjie Wysneus, Sabiena Zeekoeygat en Elsie Beuzemstok.[1]

Terwyl hy magistraat is op Cradock verskyn daar in Desember 1860 ’n Afrikaanse byvoegsel in die plaaslike Engelse koerant The Cradock News onder die opskrif Zamenspraak tusschen Klaas Waarzegger en Jan Twijfelaar over het onderwerp van Afscheiding tusschen de Oostelijke en Westelijke Provincie.[5] Die wakker neef Klaas Waarzegger bearbei hierin die konserwatiewe oom Jan Twijfelaar en sy vrou, tant Elsie, om hulle steun te gee aan die afskeiding van die Oos-Kaap om ’n eie regerende liggaam te verkry. Die gesprekke is onderhoudend en geestig en is joernalistiek wat baie na aan letterkunde kom. Hiermee het hy groot impak en dit wek soveel belangstelling dat die uitgewers van die koerant vanaf Januarie 1861 ook ’n Hollandse nuusblad, Het Cradocksche Nieuwsblad oprig, waarin die samespraak voortgesit is. Die samespraak word in sy geheel of gedeeltelik ook deur ander Hollandse koerante soos Het Volksblad en De Zuid-Afrikaan oorgeneem, sodat dit algemene bekendheid verwerf. Die gewildheid daarvan veroorsaak dat dit in 1861, nou aangegroei tot ses dele, in boekvorm uitgegee word en landswyd versprei word. Hierdie is dan waarskynlik die eerste prosawerk in Afrikaans. Die wyd verspreide invloed van hierdie publikasie is duidelik daarin dat hy baie navolgers kry en korrespondente uit alle dele van Suid-Afrika begin nou Afrikaans skryf in die Hollandse koerante, sommige ook as Klaas Waarzegger. Hoewel Meurant se primêre doelwit, die onafhanklikheid van die Oostelike Provinsie, onsuksesvol was, oortuig hy tog ’n beduidende getal mense van die skryfbaarheid van Afrikaans, wat van hom ’n belangrike literêr-historiese figuur maak.[6]

In Het Cradocksche Nieuwsblad van 26 Januarie 1861 verskyn van Meurant ook Het nieuwe afscheidings lied genaamd Theunis Ezelsvley op die wysie en na die voorbeeld van Kaatje Kekkelbek.

In 1861 skryf hy ook sy parlementêre Brieve, waarin hy die Oos-Kapenaars op hoogte bring van die verwikkelinge van die afskeidingsaksie in die parlement. Die afskeiding word egter nie deur die parlement goedgekeur nie, waarna die briewe stop. Daar is slegs nog op 27 Julie 1861 ’n brief in die Het Cradocksche Nieuwsblad van Jan Twyfelaar om sy neef Klaas Waarzegger te bedank vir sy briewe, met die Nieuwsblad self wat waarskynlik nie die jaar oorleef nie.[4] In die Cradock and Tarkastad Register (die voortsetting van The Cradock News) verskyn op 25 September 1839 verlaas ’n Memorie van Klaas Waarzegger en al de Doppers aan hunne geliefde en geëerbiedigde Landsmoeder en tante Victoria na aanleiding van die kwessie van afskeiding en die sitting van die parlement op Grahamstad die volgende jaar. Elize Botha sien in hierdie briewe van Klaas Waarzegger ook voorbeelde van die vroeë beoefening van die essay, aangesien die relaas verby blote propaganda gaan en lewenservaring en fyn-menslike besonderhede bevat. Sy neem dan ook sy brief Hoe hulle de Parlement begin…” in “Afrikaanse essayiste op.

In 1872 laat Meurant sy A Record of Services of Mr. L.H. Meurant in beperkte oplaag druk en na sy aftrede skryf hy sy herinneringe aan die stryd om die vryheid van die pers, wat in 1885 gedruk word onder die titel Sixty Years Ago; or Reminiscences of the Struggle for the Freedom of the Press in South Africa and the establishment of the first newspaper in the Eastern Province. Hierdie werk is ook ’n vername bron vir die kultuurgeskiedenis en ontwikkeling van die Oostelike Provinsie. Tot so laat as 1890 verskyn daar gereeld, onder meer in Het Volksblad en De Zuid-Afrikaan, briewe en samesprake van Meurant oor politieke aangeleenthede en verslae oor die parlementêre debatte. Meurant se stukke is so populêr dat ook ander koerante daarvan oordruk.

Publikasies

Sy publikasies sluit in:[7]

  • Zamenspraak tusschen Klaas Waarzegger en Jan Twijfelaar over het onderwerp van Afscheiding tusschen de Oostelijke en Westelijke Provincie,1861
  • A Record of Services of Mr. L.H. Meurant, 1872
  • Sixty Years Ago; or Reminiscences of the Struggle for the Freedom of the Press in South Africa and the establishment of the first newspaper in the Eastern Province, 1885

Werd om te weet

Bronne verskil oor die geboortedatum, met sommiges wat 1811 as geboortejaar aandui, terwyl die datum van 20 Junie 1811 ook genoem word. G.S. Nienaber toon egter oortuigend aan dat die geboortedatum waarskynlik 19 Februarie 1812 is.[4]

Verwysings

Boeke
  • Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
  • Böeseken, A.J.: Die Nuusbode. Kaapstad: Nasou, 1966.
  • Botha, Elize. Afrikaanse essayiste. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Vyfde druk 1975
  • Bouwer, Alba. Afrikaans 100. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
  • Conradie, Elizabeth. Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel 2) (1875–1905). J.H. de Bussy/H.A.U.M, Kaapstad/Pretoria, 1949
  • Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
  • Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
  • Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
  • Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
  • Kritzinger, M.S.B. Plateatlas by die Afrikaanse Letterkunde. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1931
  • Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
  • Nienaber, P.J. Eerste sooie. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1975
  • Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
  • Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
  • Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
  • Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 7. Kaapstad: Nasou, 1972 ISBN 0-625-00323-3
  • Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel 1.
  • Swart, M.J., e.a. (red.): Afrikaanse Kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge, 1980. ISBN 0-620-04543-4
  • Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
  • Van der Merwe, H.J.J.M. (red.) Afrikaans: sy aard en ontwikkeling. J.L. van Schaik Beperk Pretoria Eerste uitgawe 1968
  • Van der Walt, P.D. Mené Tekél. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1969

Tydskrifte en koerante
  • Pienaar, E.C. Afrikaanse Taalbakens II: Klaas Waarzegger. Die Taalgenoot, Februarie 1944
  • Van der Walt, P.D. Die ‘Zamenspraak’ en die ironie. Standpunte, Nuwe reeks 36, Augustus 1961

Ander verwysings
  1. Afrikaner Geskiedenis: http://www.afrikanergeskiedenis.co.za/presidente/biografiese-profiele/louis-henri-meurant/ Geargiveer 3 Oktober 2018 op Wayback Machine
  2. E-family: http://www.e-family.co.za/families/jan_smit/f10473.htm
  3. Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Louis_Henri_Meurant
  4. Nienaber, G.S. Louis Henri Meurant: ’n Vroeë Afrikaanse joernalis. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1968 bl. 2
  5. Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Meurant,_Louis_Henri
  6. Scholtz, J. du P. Die Afrikaner en sy taal 1806–1875. Nasou Beperk Kaapstad Derde druk 1967
  7. Digitale bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/zuidafrika/auteur.php?id=meur022
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.