Keurvorstedom Palts

Wapen van die hertog van Lotaringe.

Die raadsamp van Paltsgrawe aan die Frankiese hof van koning Childebert I is reeds omstreeks 535 genoem. Die Paltsgrawe was die permanente verteenwoordigers van die koning in bepaalde geografiese gebiede, in teenstelling met die semi-onafhanklike gesag van die hertogte (en hul opvolgers). Onder die Merowingiese dinastie was die posisie 'n suiwer aangestelde een, maar het teen die Middeleeue in 'n oorerflike een ontwikkel.

Tot in die tiende eeu was die Frankiese ryk gesentreer in die koninklike paleis (Pfalz) in Aken, in wat die Karolingiese koninkryk van Lotaringe geword het. Gevolglik het die Paltsgrawe van Lotaringe die belangrikste van die Paltsgrawe geword. Huweliksbonde het beteken dat, teen die Middeleeue, die meeste Paltsgrawe posisies deur die hertog van die geassosieerde provinsie geërf is, maar die belangrikheid van die Paltsgrawe van Lotaringe het dit in staat gestel om as 'n onafhanklike posisie te bly.

In 985 word Herman I, 'n afstammeling van die Huis Ezzonen, genoem as Paltsgraaf van Lotaringe (wat toe in Bo- en Onder-Lotaringe verdeel was). Terwyl sy Paltse owerheid oor die hele Bo-Lotaringe bedrywig was, was die feodale gebiede van sy familie eerder rondom suidwestelike Franke versprei, insluitend dele van die Rynland rondom Keulen en Bonn, en gebiede rondom die riviere Moesel en Nahe.

In voortdurende konflik met die mededingende Aartsbiskoppe van Keulen, het hy die klem van sy bewind verander na die suidelike Eifel-streek en verder na die Bo-Ryn, waar die Huis van Ezzonen verskeie provinsies aan beide oewers van die rivier regeer het. Die mees suidelike punt was naby Alzey.[2]

Wapen van Huis Hohenstaufe van die Paltsgrawe

Vanaf ongeveer 1085/86, na die dood van die laaste Ezzoniese Paltsgraaf Herman II, het die gesag van die Palts opgehou om enige militêre betekenis in Lotaringe te hê. Die Paltsgrawe se Paltse gesag het feitlik in duie gestort, wat Herman II se opvolger (Hendrik of Laach) tot 'n blote feodale magnaat oor sy eie gebiede verminder het – langs die Bo-Ryn in Suidwes-Franke. Van hierdie tyd af het sy gebied bekend geword as die Graafskap Palts van die Ryn (nie omdat die gesag van die Palts daar bestaan ​​het nie, maar as 'n erkenning dat die graaf steeds die titel, indien nie die gesag nie, van Paltsgraaf gehou het).

Verskeie adellike dinastieë het meegeding om deur die Heilige Romeinse keiser aan die Palts besweer te word – onder wie die Huis van Ascania, die Huis van Salm (graaf Otto I van Salm in 1040) en die Huis van Babenberg (Henry II, Hertog van Oostenryk in 1140/41) was.

Die eerste erflike Paltsgraaf van die Ryn was Conrad, 'n lid van die Huis van Hohenstaufe en jonger halfbroer van keiser Frederik Barbarossa. Die gebiede verbonde aan hierdie erflike amp in 1156 het begin met dié wat deur Huis Hohenstaufe in die Donnersberg-, Nahegau-, Haardt-, Bergstraße- en Kraichgau-streke gehou is (ander takke van Huis Hohenstaufe het lande in die Hertogdom Swabia, Franche-Comté, ensovoorts) ontvang. Baie hiervan was van hul keiserlike voorouers, die Saliese keisers, en afgesien van Conrad se moederlike afkoms, die grave van Saarbrücken. Hierdie agtergronde verduidelik die samestelling van Bo- en Rynse Palts in die erfenis eeue en verder. Omstreeks 1182 het Conrad sy woning verskuif vanaf Stahleck-kasteel naby Bacharach teen die Rynrivier op na Heidelberg.

Gebied van die Palts (1329) langs die Ryn

Na Conrad se dood in 1195, het die Palts oorgegaan na die Huis van Welfe deur die (geheime) huwelik van sy dogter Agnes met Hendrik van Brunswyk. Toe Hendrik se seun Hendrik die Jongere in 1214 sonder erfgename gesterf het, het die Hohenstaufe-koning Frederik II die Wittelsbach-hertog Lodewyk I van Beiere, wie se seun, Otto II van Beiere in 1222 met Agnes van die Palts, dogter van Hendrik van Brunswyk en Agnes van Hohenstaufe, getrou het besweer. Die Beierse Huis van Wittelsbach het uiteindelik die Palts-gebiede tot 1918 gehou.

Tydens 'n latere verdeling van grondgebied onder die erfgename van Lodewyk II, hertog van Bo-Beiere, in 1294, het die ouer tak van die Huis Wittelsbach in besit gekom van die Rynse Palts sowel as die gebiede in die Beierse Nordgau (Beierse noord van die Donau-rivier) met die middel rondom die dorp Amberg. Aangesien hierdie streek polities met die Rynse Palts verbind was, het die naam Bo-Palts (Duits: Oberpfalz) vanaf die vroeë 16de eeu algemeen geword in teenstelling met die Neder-Palts langs die Ryn.

Met die Verdrag van Pavia in 1329 het die Wittelsbach-keiser Lodewyk IV, 'n seun van Lodewyk II, die Palts aan sy nefies Rudolf en Rupert teruggegee.

Die Palts (1505)

In die Goue Bul van 1356 is die Palts erken as een van die sekulêre keurvorste van die Ryk, en was die oorerflike ampte van aartsrentmeester (Duits: Erztruchseß, Latyn: Archidapifer) van die Ryk en keiserlike vikaris (Reichsverweser) van Franke, Swabe, die Ryn en Suid-Duitsland gegee. Van daardie tyd af was die Paltsgrawe van die Ryn gewoonlik bekend as die Keurvors van die Palts (Duits: Kurfürst von der Pfalz, Latyn: Palatinus elector).

As gevolg van die gebruik om gebiede tussen verskillende takke van die familie te verdeel, het die junior lyne van Huis Wittelsbach van die Palts teen die vroeë 16de eeu in Simmern, Kaiserslautern en Zweibrücken in die Neder-Palts regeer, en in Neuburg en Sulzbach in die Bo-Palts. Die Keurvors van die Palts, wat nou in Heidelberg gesetel is, het Lutheranisme in die 1530's aangeneem; toe die senior tak van Huis Wittelsbach in 1559 uitgesterf het, het die keurvorstedom oorgegaan na Frederik III van Simmern, 'n stoere Calvinis, en die Palts het een van die belangrikste sentrums van Calvinisme in Europa geword, wat Calvinistiese rebellies in sowel Nederland as Frankryk ondersteun het.

In 1619 het die Protestantse Frederik V, keurvors van die Palts die troon van Boheme vanaf die Boheemse Dieet aanvaar. Dit het die 1618–1648 Dertigjarige Oorlog begin, een van die vernietigendste konflikte in die menslike geskiedenis; dit het meer as agt miljoen sterftes veroorsaak weens militêre optrede, geweld, hongersnood en pes, die oorgrote meerderheid in die Duitse state van die Heilige Romeinse Ryk.[3] Wat proporsionele Duitse ongevalle en vernietiging betref, is dit slegs deur die tydperk Januarie tot Mei 1945 oortref en bly die enkele grootste oorlogstrauma in Duitse geskiedenis.[4]

Frederik I, Koning van Boheme (1619–1620)

Frederik is in 1620 uit Boheme verdryf ná sy nederlaag deur die magte van Ferdinand II, Heilige Romeinse Keiser by die Slag van die Witberg. Oor die tydperk 1621–1622 is die Palts deur Spaanse en Beierse troepe beset en Frederik is na die Nederlandse Republiek verban. Sy gebiede en verkiesingsregte is oorgedra aan die ver-verwante maar Katolieke Maximiliaan I van Beiere, wat nou keurvors van Beiere geword het.

Ná sy dood in 1632 het Frederik se dogter prinses Elisabeth en vrou Elisabeth Stuart, koningin van Boheme, onvermoeid gewerk om die Palts aan haar seun Karel I Lodewyk en die Protestantse saak te laat herstel. Toe die Verdrag van Wesfale die oorlog in 1648 beëindig het, het hy die Neder-Palts en die titel 'Keurvors van die Palts' herwin, maar het nou 'n laer posisie as die ander gehad. Hy is in 1680 opgevolg deur Karel II, maar die Simmern-tak van die Huis Palts-Simmern het in die manlike lyn uitgesterf nadat hy in 1685 gesterf het.

In 1670 trou Karel II se suster Elisabeth Charlotte van die Palts met Filips van Orléans, jonger broer van Lodewyk XIV; op grond hiervan het Lodewyk die Rynlandse gebiede van die Palts vir Frankryk geëis. Hy is egter uitgeboender deur Leopold I, Heilige Romeinse Keiser, wie se derde vrou Eleonore-Magdalena van Palts-Neuburg was, oudste dogter van Philip William, 'n Katoliek wat die naaste manlike erfgenaam in die direkte lyn was. Leopold het sy skoonvader as keurvors aangestel, wat verseker het dat sy keurvorsstem en hierdie strategiese streek in keiserlike beheer gebly het.[5]

Heidelberg-kasteel, vernietig deur die Franse in 1689 en nooit herbou nie

Toe Frankryk die Palts in September 1688 binnegeval het om sy eis af te dwing, het die wyer verbande beteken dat die konflik vinnig geëskaleer het, wat gelei het tot die uitbreek van die Negejarige Oorlog. Die Franse is in 1689 gedwing om te onttrek, maar voordat hulle dit gedoen het, het hulle 'n groot deel van Heidelberg vernietig, insluitend 20 aansienlike dorpe en talle dorpies.[6] Hierdie vernietiging is stelselmatig toegepas oor 'n groot gedeelte van die Rynland maar veral die Palts, wat weer in 1693 oorval is; die verwoesting het groot dele van Europa geskok.[7] Frankryk het later in die 1697 Verdrag van Rijswijk afstand gedoen van sy aanspraak op die streek.

Johann Wilhelm het in 1690 as keurvors opgevolg en sy woning eers na Düsseldorf verander, toe terug na Heidelberg en uiteindelik Mannheim in 1720. Soos sy vader was hy 'n Katoliek, wat onder die 1555-vrede van Augsburg beteken het dat die Protestantse meerderheid in die Palts teoreties verplig was om tot Katolisisme te bekeer. Die 1705 'Paltse Kerkafdeling' het gekompromitteer deur vyf-sewendes van openbare kerkeiendom aan die Gereformeerde of Calvinistiese kerk toe te ken en die res aan Katolisisme, terwyl die Lutherse Kerk uitgesluit is, wie se ledetal 40% van die bevolking in sommige gebiede oorskry het.[8]

In 1716 het Karel III Filips sy broer as keurvors opgevolg en in Januarie 1742 sy neef Karel VII Albrecht gehelp om die eerste nie-Habsburgse keiser in meer as 300 jaar te word.[9] Hy het in Desember gesterf en die Palts het oorgegaan na Karel Theodore van Beiere, destyds hertog van Sulzbach, wat ook die keurvorstedom van Beiere in 1777 geërf het. Die titel en gesag van die twee kiesers is saamgevoeg, Karel en sy erfgename het slegs die stem en voorrang van die Beierse keurvors behou, hoewel hy steeds die titel 'Platsgraaf van die Ryn' gebruik het.

Maximiliaan I, Keurvors van Beiere (1799–1806)

Die Paltse gebiede op die linkeroewer van die Ryn is in 1795 deur Frankryk geannekseer en het hoofsaaklik deel geword van die Mont-Tonnerre-departement. In 1799 sterf keurvors Karel Theodore en die gebied is geërf deur die Paltshertog van Zweibrücken, wat al die Wittelsbach-lande verenig het. Die verlies van die linkeroewergebiede is deur die nuwe keurvors Maximiliaan Josef in die Verdrag van Parys aanvaar.[10] Dié aan die regterkant is deur die keurvors van Baden geneem, nadat die Verdrag van Pressburg in 1805 die Heilige Romeinse Ryk ontbind het; die oorblywende Wittelsbach-gebiede is deur Maximiliaan Josef as die Koninkryk van Beiere verenig.[11]