Keulen

Keulen (Duits: Köln, , plaaslik: Kölle; Frans en Engels: Cologne) is die vierde grootste stad in Duitsland en die grootste stad van die westelike deelstaat Noordryn-Wesfale. Die stad aan die Ryn gaan terug op 'n Romeinse nedersetting en is met sy meer as 2 000-jarige geskiedenis een van die oudste stede in Duitsland. Sedert 30 Junie 2010 is Keulen die vierde miljoenestad in Duitsland ná Berlyn, Hamburg en München.

'n Lugbeeld van Keulen met die katedraal en Hohenzollern-brug

Keulen

Kaart Wapen
Vlag
 Land Vlag van Duitsland Duitsland
 Deelstaat Noordryn-Wesfale
 Koördinate 50°56′N 6°57′O
 Stigting 50 n.C.
 Stadstatus 1475 (Vrye Ryksstad)
 Oppervlakte:  
 - Totaal 405,01 vk km
 Hoogte bo seevlak 53 m
 Bevolking:  
 - Totaal (31 Desember 2021) 1 073 096[1]
 - Bevolkingsdigtheid 2 650/vk km
 - Metropolitaanse gebied 2 500 000
 Tydsone UTC +1 (MET)
 - Somertyd UTC +2 (MEST)
 Klimaat  
 - Tipe Gematigde klimaat
 - Gemiddelde jaarlikse temperatuur 10 °C
 - Gem. temp. Januarie/Julie 2,4 / 18,3 °C
 - Gemiddelde jaarlikse neerslae 798 mm
 Burgemeester Henriette Reker[2]
 Amptelike webwerf www.stadt-koeln.de

Vandag is Keulen die ekonomiese, kulturele en geskiedkundige sentrum van die Rynland. Die Universiteit van Keulen en ander hoëronderwysinstellings het altesaam meer as 85 000 studente. Sy ligging aan die Ryn, die belangrikste Duitse rivier, en by die kruispunt van belangrike handelsroetes maak van Keulen ook 'n eersterangse Europese vervoersentrum. Die stad is naas New York een van die belangrikste sentrums van die internasionale kunshandel.

Vrolikheid word as een van die tipiese Rynlandse eienskappe beskou, en dit vind veral neerslag in Keulen se losbandige Karnavaltyd, wat met die optogte op Rosenmontag sy hoogtepunt bereik. Keulen staan daarnaas bekend as een van die belangrikste sentrums van gay- en lesbiese kultuur in Duitsland. Meer as 175 000 Keulenaars is van buitelandse afkoms, en die stad is dus nog steeds 'n smeltkroes van vele kulture. Keulen huisves een van die grootste Turkse gemeenskappe in Duitsland en is ook die setel van 'n aantal Islamitiese organisasies.

Geografie en klimaat
Keulen se distrikte

Die stadsgebied van Keulen strek oor 405,01 vierkante kilometer, waarvan 230,25 aan die linkeroewer en 174,87 aan die regteroewer van die Ryn. Ten opsigte van sy oppervlak is Keulen na Berlyn en Hamburg die derde grootste stad van Duitsland.

Die hoogste punt in die Königsforst lê 118,04 meter bo seevlak, die laagste in die Worringer Bruch 37,5 meter bo seevlak.

Keulen lê in die sogenaamde Keulense Bekken (Duits: Kölner Bucht), 'n vallei tussen die heuwels van die Bergische Land en die Eifel, wat deur klimatiese besonderhede gekenmerk word:

  • Aangesien die Eifel-gebergte 'n soort versperring vorm, lê Keulen (en veral sy linkeroewer) in die reënskadu van westelike winde. Warm valwinde kom hier gereeld voor.
  • Die lug in die bekken word meer verwarm as dié van die omgewing, en die middestad van Keulen word as die warmste plek in Duitsland nog voor Freiburg im Breisgau beskou. Die verdamping van Rynwater veroorsaak hoë lugvogtigheid en lei in die somer dikwels tot bedompige weer met donderbuie.

Die metropolitaanse gebied van Keulen lê in die oorgangsgebied van gematigde see- en kontinentale klimaat met koel winters (die gemiddelde temperatuur in Januarie is 2,4 °C) en gematigde somers (met 'n gemiddelde temperatuur van 18,3 °C in Julie). Die gemiddelde jaarlikse neerslag is 798 millimeter.

Weergegewens vir Keulen/Bonn Lughawe, Duitsland vir 1981–2010
Maand Jan Feb Mar Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Jaar
Hoogste maksimum (°C) 16,2 20,7 25,0 29,0 32,4 36,8 37,2 38,8 31,7 27,6 18,7 16,6 38,8
Gemiddelde maksimum (°C) 5,4 6,7 10,9 15,1 19,3 21,9 24,4 24,0 19,8 15,1 9,5 5,9 14,8
Gemiddelde temperatuur (°C) 2,6 2,9 6,3 9,7 14,0 16,6 18,8 18,1 14,5 10,6 6,3 3,3 10,33
Gemiddelde minimum (°C) −0,6 −0,7 2,0 4,2 8,1 11,0 13,2 12,6 9,8 6,7 3,1 0,4 5,8
Laagste minimum (°C) −23,4 −19,2 −12,0 −8,8 −2,2 1,4 2,9 1,9 0,2 −6,0 −10,4 −16,0 −23,4
Neerslag (mm) 60,4 46,6 62,5 50,5 72,4 87,6 86,0 65,3 69,3 61,7 63,2 70,7 796
Bron: Temperatuur: Deutscher Wetterdienst[3] Neerslag: Weatherchannel[4]

Die Ryn en sy brûe
Die Hohenzollernbrücke is die belangrikste spoorwegbrug oor die Ryn

Die Ryn, wat in Keulen 'n wydte van vierhonderd meter (1 300 voet) bereik en oor 'n lengte van veertig kilometer (25 myl) deur die stad vloei, maak 'n groot boog in Keulen en verdeel die stad in twee verskillende helftes: Die linkeroewer, wat in die volksmond as die "ware Keulen" ("wahre Kölle") bekend staan, en die "schäl Sick" of regteroewer. Hier lê ook voormalige selfstandige stede soos Deutz en Mülheim, wat lankal by Keulen ingesluit is.

Beide kante van die rivier is eeue lank deur slegs een veerboot met mekaar verbind. Tans is daar agt brûe. Die eerste permanente brug, die voorloper van die huidige Hohenzollern-spoorwegbrug tussen die hoofstasie en die voorstad Deutz, is eers in 1859 geopen.

Die Suidbrug met sy indrukwekkende boë is eweneens 'n suiwer spoorwegbrug, terwyl die Rodenkirchen- en die Leverkusen-brug uit die jaar 1965 vir motors oop staan. Die Zoo-brug word as die pronkstuk beskou. Hierdie kabelbrug is deur die argitek Gerd Lohmer ontwerp en in 1966 ingewy. Met 1 300 meter (4 200 voet) is dit ook die langste brug in Keulen. Die gunstelingbrug van voetgangers is die Deutz-brug met 'n lengte van 400 meter (1 300 voet), wat Deutz met die ou stadskern van Keulen verbind en 'n pragtige uitsig oor die linkeroewer bied. Duisende toeskouers kom jaarliks op Nuwejaarsaand hier byeen om die groot vuurwerkskouspel te bewonder.

Geskiedenis

Oppidum Ubiori en Colonia Agrippina
'n Rekonstruksie van die Romeinse stad
Die Romeinse toring, 'n oorblyfsel van die antieke stadsmuur
Romeinse glasbeker, omstreeks 330-340 n.C., Romeins-Germaanse Museum Keulen

Oorspronklik het 'n klein Germaanse volk met die Latynse naam Eburones op die linkeroewer van die Ryn gewoon. In die jaar 53 v.C. is hulle deur Gaius Julius Caesar verslaan en feitlik uitgewis. 'n Ander volk in die gebied, die Ubiërs, het besluit om liewer geen weerstand teen die veroweraars te bied nie en eerder 'n verbond met die Romeine te sluit. Die Romeinse veldheer Agrippa, 'n skoonseun en vriend van keiser Augustus, het die Ubiër-nedersetting van die regter- na die linkeroewer van die Ryn verskuif. Die versterkte nedersetting oppidum Ubiori, wat in 39 v.C. ontstaan het, was die voorloper van die stad Keulen. Ubiërs het vervolgens as hulpsoldate 'n belangrike rol by die militêre beskerming van die Ryngrens gespeel.

Kort voor die begin van die Christelike jaartelling is die nedersetting se status tot dié van 'n sentrale dorp verhef. 'n Altaar, die Ara Ubiorum, is opgerig en twee van Rome se vier Rynlegioene in die nabygeleë militêre kamp gestasioneer. In 15 of 16 n.C. is Julia Agrippina, die dogter van Germanicus en latere vrou van keiser Claudius (10 v.C. - 54 n.C.) en moeder van keiser Nero (37-68) in die Oppidum Ubiorum gebore. Die Ubiërs het in hierdie tydperk begin om na hulself as Agrippinense te verwys. Die vader van Agrippina was die teenspeler van Arminius, en blykbaar het die Ubiërs as geromaniseerde Germane hulself eweneens van dié rebel gedistansieer.

In 50 n.C. is keiser Claudius deur sy nig en eggenote Julia Agrippina, 'n boorling van Keulen en die moeder van Nero, oorreed om stadstatus aan die nedersetting te verleen. Dit het vervolgens die nuwe Latynse naam Colonia Claudia Ara Agrippinensium gekry (wat dikwels met sy voorletters CCAA afgekort of net Colonia Agrippina genoem is). Die term colonia het na die Romeinse burgerreg verwys, Claudia na die ontstaanstyd (gedurende keiser Claudius se heerskappy), ara na die feit dat 'n belangrike Romeinse altaar in die gebied opgerig is, en Agrippinensium na Agrippina, wat die aanleiding tot die stigting van die kolonie gegee het. Die nedersetting was voortaan in regtelike opsig gelykgestel aan Italiaanse stede. Dit was vervolgens veral veterane, afgetrede soldate van die Rynlegioene met hul gesinne, beamptes, handkunswerkers, ambagsmanne en handelaars wat hulle in die colonia gevestig het.

Romeinse metropool noord van die Alpe

Die stad het tot een van die belangrikstes in die Romeinse Ryk gegroei. Aanvanklik was dit veral 'n militêre voorpos met die laers van die 1ste en 20ste Romeinse legioen (hulle is later na Bonna – die huidige Bonn – verskuif), maar gaandeweg het die nedersetting tot een van die grootste Romeinse metropole noord van die Alpe gegroei. Tussen 50 en 70 n.C. is 'n stadsmuur met 'n lengte van sowat vier kilometer en nege stadspoorte en 21 torings gebou.

Die stad het 'n oppervlakte van een vierkante kilometer gehad. Strate is volgens 'n roosterpatroon aangelê wat ten opsigte van die hoofstrate oor die eeue min of meer onveranderd gebly het. Die Cardo Maximus (die huidige Hohe Straße) het langs die Ryn in 'n noord-suidelike rigting geloop, die Decumanus Maximus (die huidige Schildergasse) vanaf die Rynoewer in 'n westelike rigting. 'n Waterleiding het die stad oor 'n afstand van 80 kilometer van vars water uit die Eifelgebergte voorsien. Ondergrondse kanale het rioolwater afgevoer. Die stad het met pragtige pleine gespog, en die woonhuise se mure is deur kunstenaars versier.

Aangesien die stad op die kruispad van belangrike handelsroetes geleë was, is hier goedere van orals in die Romeinse Ryk aangebied. Die stad het tot een van die grootste Romeinse nywerheidsentrums vir glas en keramiek ontwikkel. Die nywerhede is weens die brandgevaar buite die stadsmuur aangelê. Langs die paaie, wat van die stad uitgegaan het, was ook die begraafplase van die inwoners geleë.

In die tydperk ná die Bataafse opstand in die jare 69 en 70 tot by die politieke en ekonomiese krisis van die Romeinse Ryk in die tweede helfte van die 3de eeu het CCAA sy bloeitydperk beleef. In die jaar 90 n.C. is CCAA as die hoofstad van die provinsie Laer-Germanië aangewys. Die provinsiale stadhouer se kantoor, die praetorium, was op die plein geleë waar eeue later die Keulense raadsaal opgerig is. Die stad se inwonertal – insluitende die nywerheidsgebiede buite die stadsmuur – word deur deskundiges op tussen 20 000 en 40 000 beraam.[5] Keulen was tydelik die grootste Romeinse nedersetting noord van die Alpe en is eers omstreeks 300 deur Augusta Treverorum, die huidige Trier, verbygesteek. Vanaf 275 is CCAA verskeie kere deur Franke aangeval. Dit was duidelik dat die stad as periferiese nedersetting aan die Ryngrens in 'n onseker en gevaarlike posisie was. Die stedelike munt, 'n simbool van Colonia Agrippina se status as ekonomiese sentrum, is in hierdie periode na Lyon in Gallië verskuif.

Die agteruitgang van die Romeinse stad het met die rebellie van die Frankiese generaal Silvanus en die plundering en verwoesting deur Frankiese krygers in die jaar 355 begin. Keiser Julianus het die stad in 356 weer laat opbou, maar in 401 het Rome sy troepe uit die Rynland onttrek. In 455 het die Franke die stad ingeneem, en Keulen het een van die residensies van die Frankiese konings geword. Die Frankiese bevolking se aandeel het gaandeweg toegeneem sodat die Romeinse bewoners gaandeweg geassimileer is. Keulen het steeds administratiewe funksies vervul, onder meer as tydelike hoofstad van 'n Frankiese deelkoninkryk.[6]

Middeleeue
Die Overstolzen-huis van 1230, 'n uitstekende voorbeeld van Romaanse boukuns, is een van die oudste patrisiër-woonhuise in Duitsland
Die stadsmuur van Keulen
Die kerk St. Kunibert
Die Dreikönigsschrein, die heiligdom van die Heilige Drie Konings in die Keulense katedraal

Onder die heerskappy van Karel die Grote het 'n nuwe bloeitydperk vir Keulen begin. In 795 was die stad die setel van 'n aartsbiskop. Met Karel se oorwinning oor die Sakse het Keulen van die periferie na die sentrum van die ryk beweeg en tot 'n belangrike godsdienstige en ekonomiese metropool en die grootste stad in Duitsland gegroei. Ondanks die teenstellings tussen die biskoppe en die welvarende burgery sedert die laat elfde eeu was Keulen gedurende die 12de eeu die grootste stad noord van die Alpe, met 'n oppervlak van sowat 400 hektaar binne sy stadsmuur en meer as 35 000 inwoners. 'n Aantal voorstede is by Keulen ingelyf, en daar was steeds omvangryke boubedrywighede. Net soos in Jerusalem was daar twaalf stadspoorte, terwyl langs die Ryn 'n bykomende dertig toegange gebou is.

In 1164 het aartsbiskop Rainald von Dassel daarin geslaag om die sterflike oorskot van die Heilige Drie Konings vanuit Milaan na Keulen te bring. Met hierdie relieke het Sancta Colonia nou ook 'n belangrike rol as bedevaartsoord begin speel.

Danksy die bydraes van welvarende burgers is talle kerke en kloosters opgerig. In 1248 is die grondsteen van die gotiese katedraal gelê, die grootste kerkgebou wat ooit in Keulen opgerig is. Die katedraal is volgens die voorbeelde uit Frankryk ontwerp, tog is dit eers in die laat 19de eeu voltooi.

In die 13de eeu het Keulen een van die belangrikste Europese handelsentrums geword, en was naas die Franse stad Bordeaux die grootste uitvoerhawe vir wyn, met Engeland as een van die vernaamste bestemmings. Ander belangrike handelsgoedere was sout, harings, wol, tekstiele, swaarde, juweliersware, basalt en leiklip. Die invoering van die sogenaamde stapelreg, waarvolgens uitheemse handelaars hulle ware eers op die plaaslike mark moes aanbied voordat hulle verder mog trek, het die ekonomiese groei vanaf 1255 bevorder en die politieke selfbewussyn van die Keulense burgery steeds verder aangewakker. Met hulle neerlaag in die slag van Worringen op 5 Junie 1288 het die klerus sy politieke leiersrol kwytgeraak, en Keulen het feitlik 'n vrye ryksstad geword.

Die mag het nou by vyftien patrisiërgesinne berus, wat van Keulen in die 14de en 15de eeu die rykste stad in die Duitse Ryk gemaak het. Die Universiteit van Keulen, wat deur die welgestelde burgery in 1388 gestig is, was die eerste wat sy ontstaan nie aan die keiser of 'n vors te danke gehad het nie. Keulen het by die Hanse, die magtige vereniging van Noord-Duitse handelstede, aangesluit en sy handelsbetrekkinge dwarsoor Duitsland uitgebrei.

Naas die handelaars en koopmanne het ook die Keulense kunstenaars en ambagsmanne 'n groot rol by die ekonomiese opbloei van die stad gespeel. Hulle het hul eie gildes gestig, waarvan die wewersgilde die invloedrykste geword het. Teen die einde van die 14de eeu het hulle uiteindelik daarin geslaag om naas die lede van die koopmansgildes ook tot die stadsraad toegelaat te word.

In 1475 is Keulen deur keiser Frederik III amptelik tot Vrye Ryksstad verklaar.

Ekonomiese agteruitgang en Dertigjarige Oorlog

Die geleidelike ekonomiese agteruitgang moet toegeskryf word aan die vinnig veranderende ekonomiese toestande. Met die ontdekking van Amerika het die seehandel al hoe belangriker geword, terwyl ook die ambagsmanne en kunstenaars met die invoering van nuwe produkte en produksiemetodes groot moeilikhede ondervind het.

Alhoewel die stadsregering daarin geslaag het om Keulen nie in die slagte van die Dertigjarige Oorlog te verwikkel nie en wapentuig, klere en voedsel aan die oorlogspartye verskaf het, het die ekonomiese agteruitgang steeds aangehou. Nepotisme en korrupsie het gedurende die 17de eeu 'n groot probleem geword.

Franse Rewolusie en industrialisering
Die kerk Groß-St.-Martin

Op 6 Oktober 1794 is Keulen deur Franse troepe beset, en die ideale van die Franse Rewolusie het 'n einde aan die erfenis van die middeleeue en die selfregerende status van die stad gemaak. Een van die belangrikste veranderings was die sekularisasie, waarby talle kloosters en kerke gesluit en onteien is.

Na sowat twintig jaar se Franse bewind is die linkeroewer van die Ryn tydens die Kongres van Wene in 1815 aan Pruise toegeken. Die Pruisiese owerhede het met die versterking van Keulen begin. Terselfdertyd het die vinnige industrialisering die ekonomiese basis van die stad verander, en die nuwe tekstiel- en metaalnywerhede, brouerye, suikersuiweringsfabrieke en ander industriële installasies het van Keulen een van die leidende ekonomiese sentra in Duitsland gemaak.

Bekende nyweraars uit Keulen sluit Nikolaus August Otto (masjienbou en toerusting, Klöckner-Humboldt-Deutz), Theodor Felten en sy skoonseun Carl Guillaume (kabels, Felten & Guillaume), Franz Stollwerck (sjokolade, Stollwerck) en Carl Joest (suiker) in.

Met die inlywing van talle voorstede op 1 April 1888 het Keulen die grootste stad van Duitsland met 'n oppervlak van sowat 11 000 hektaar en meer as 260 000 inwoners geword. Die stad het steeds verder uitgebrei; in 1910 het die stede Kalk en Vingst, in 1914 Mülheim en Merheim met Keulen saamgesmelt. Aan die begin van die Eerste Wêreldoorlog het meer as 630 000 mense in die stadsgebied van 20 000 hektaar gewoon.

Konrad Adenauer

Konrad Adenauer (1876–1967) het in 1917 burgemeester van Keulen geword. Alhoewel die stad na die einde van die oorlog tot 1926 deur Britse troepe beset is, het Adenauer daarin geslaag om sy politieke doelwitte te bereik, waaronder die heropening van die universiteit, een van die grootstes in Duitsland, in die jaar 1919 en die oprigting van die Müngersdorf-stadion, die grootste in Europa, vanaf 1921. Ander groot projekte in dié tyd was die bou van 'n industriële hawe, die handelskouterrein in Deutz en die inlywing van die voorstad Worringen.

Die Nasionaal-Sosialistiese Party (NSDAP) het sowat veertig persent van die stemme in die munisipale verkiesing van die jaar 1933 gewen en 'n oorwinning in die politieke magstryd behaal wat gevolg het. Konrad Adenauer is in dieselfde jaar afgedank.

Die Tweede Wêreldoorlog
Keulen in 1945 – bouvalle in die middestad

Op 31 Mei 1942 is Keulen vir die eerste keer deur die bomme van 'n geallieerde lugaanval getref, en teen die einde van die oorlog was meer as 90 persent van die stad se woonhuise en alle brûe oor die Ryn verwoes. Van die driekwart miljoen inwoners het meer as 20 000 as gevolg van die bombardemente gesterf, en honderdduisende is geëvakueer of het na die plattelandse gebiede van die omgewing gevlug. In Mei 1945 was daar nog net 40 000 Keulenaars in die stad.

In die tydperk van Januarie tot Maart 1945 is sowat 1 800 Duitse en buitelandse lede van weerstandsbewegings in Keulen vermoor.

Heropbou en ekonomiese groei na die Tweede Wêreldoorlog

Kort na die einde van die Tweede Wêreldoorlog het reeds sowat 400 000 Keulenaars na hulle stad teruggekeer, en met die invoering van die nuwe geldstelsel in die jaar 1948 het die grootskaalse heropbou van die stad se historiese geboue begin. Die vooroorlogse bevolkingsvlakke is nogtans eers weer in 1959 bereik.

Die sogenaamde Wet oor Keulen (Duits: Köln-Gesetz) het voorsiening gemaak vir omvattende administratiewe hervormings. Met die inlywing van 'n aantal voorstede soos Porz in 1975 het Keulen se inwonertal vir 'n tyd lank die een-miljoen-kerf oorskry. In die volgende jaar het die stad Wesseling weer 'n selfstandige munisipaliteit geword en in 2010 het Keulen weer 'n bevolking van meer as een miljoen inwoners.

Die moderne Keulen is 'n sentrum van die Duitse motornywerheid, maar ook talle chemiese en versekeringmaatskappye het hulle hoofkwartiere in die stad. Dit was een van die gasheerstede tydens beide die FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2005 en FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006.

Ekonomie
Köln Triangle, 'n kantoorgebou op die regteroewer van die Ryn

Die metropolitaanse gebied van Keulen is met sowat 2,5 miljoen inwoners die derde grootste nywerheidsentrum van Duitsland. In die laaste jare handhaaf ook die dienstesektor 'n stewige en bestendige groeikoers.

Die motorbedryf bly die belangrikste nywerheid, en reeds in 1930 kies die Amerikaanse motorpionier Henry Ford Keulen met sy uitstekende infrastruktuur en vervoergeriewe as die mees geskikte stad vir die oprigting van 'n Duitse Ford-fabriek. Later volg Franse motorvervaardigers soos Citroën en Renault en Japannese soos Toyota en Mazda. Daarnaas word ook trekkers en ander landboumasjiene in Keulen vervaardig.

Met die Ryn as een van die belangrikste Europese waterweë, die lughawe Keulen-Bonn as die tweede grootste lugvragsentrum in Duitsland, 'n spoorwegnet met honderde daaglikse treinverbindings en 'n snelwegnetwerk, wat twaalf grootpaaie insluit, behoort Keulen tot die leidende ekonomiese metropole in Europa.

Chemiese en petrochemiese nywerhede met dosyne raffinaderye lê soos 'n gordel rondom die stad. Ander belangrike nywerhede is masjienbou, elektriese apparate, enjins, voedselverwerking (onder meer sjokolade en suiker), brouerye en kosmetiek (met onder meer die beroemde Eau de Cologne).

Tientalle versekeringsmaatskappye het hulle hoofkwartiere in Keulen en maak van die stad 'n eersterangse sentrum van hierdie bedryf. Sedert die middeleeue is Keulen 'n finansiële sentrum met talle bankmaatskappye.

Die mediabedryf met die grootste openbare Duitse uitsaaikorporasie, die Westdeutscher Rundfunk (WDR), en 'n aantal privaatkorporasies maak van Keulen 'n eersterangse sentrum vir televisie-, radio- en rolprentproduksies. Honderde ondernemings uit die perswese en drukkerye het hulle hoofkwartiere in Keulen.

Internasionale handelskoue en vele besienswaardighede is die ekonomiese basis vir die plaaslike toerismebedryf.

Museums
Die grafmonument van Lucius Poblicius (40 n.C., Romeins-Germaanse Museum Keulen)
Die Romeins-Germaanse Museum
'n Gedeelte van die Dionysos-mosaiek (220-230 n.C.)
Die Museum Ludwig

Keulen beskik oor 'n aantal museums met eersterangse versamelings. Terwyl die meeste beduidende Duitse museums teruggaan op koninklike versamelings, is Keulen se belangrikste museums deur plaaslike burgers en versamelaars gestig.

Die Romeins-Germaanse Museum (Römisch-Germanisches Museum) is in 1946 deur Hugo Borger as "'n supermark van die vroeë geskiedenis" gestig en besit indrukwekkende argeologiese vondse uit die prehistoriese, Romeinse en Merowingiese tydperke, waaronder die inskripsie CCAA van die oorspronklike Romeinse stadspoort.

Die museum se huidige gebou naby die katedraal van Keulen is op die bouvalle van 'n 3de eeuse Romeinse villa, wat in 1941 tydens die bou van 'n bunker ontdek is, opgerig en in 1974 ingewy. Die villa se hoofvertrek pronk met 'n peristylehuis (suilegang) en die beroemde Dionysos-mosaiek. Die museumsgebou met sy binnehowe is deur die argitekte Klaus Renner en Heinz Röcke volgens die argitektoniese grondvorme van die Romeinse villa ontwerp, alhoewel sy moderne boustyl eintlik nie by sy omgewing pas nie.

Die moderne konsep van die museum, wat vondse volgens 'n aantal onderwerpe vertoon, het in die sewentigerjare baie opspraak veroorsaak. Die museum dien tegelykertyd as 'n belangrike navorsingsentrum, as die argeologiese argief van die stad Keulen en as openbare versameling.

Sy bekendste kunsskatte naas die Dionysos-mosaiek, wat omtrent 220-230 n.C. ontstaan het, is die pragtige grafmonument van die Romeinse legioensoldaat Ponlicius (omtrent 40 n.C.) en die grootste versameling van Romeinse glaskuns wêreldwyd.

Ander historiese voorwerpe sluit Romeinse en vroeg-Middeleeuse sieraad, Romeinse portrette van onder meer keiser Augustus en sy eggenote Livia Drusilla, inskripsies, keramiek en ander artefakte in, wat die historiese ontwikkeling van Keulen van die Germaans-Ubiese tot by die Romeinse periode dokumenteer. Naas mosaieke gee ook muurskilderye 'n lewendige indruk van Romeinse binnenshuise versierings. Die prehistoriese artefakte dateer uit die Steen-, Brons- en Ystertydperk.

Die Wallraf-Richartz-Museum & Fondation Corboud behoort tot die groot klassieke skilderyemuseums van Duitsland en huisves een van die omvangrykste versamelings van Middeleeuse skilderye ter wêreld, waaronder werke van die sogenaamde "Keulense Skool", en 'n belangrike versameling van grafiese kuns. Die museum gaan soos talle versamelings in die stad terug op die Keulense priester Ferdinand Franz Wallraf (1748–1824), wat sy boeke, skilderye, tekeninge, etse, munte, steenmonumente en altaarbeelde aan die stad Keulen bemaak het, en die sakeman Johann Heinrich Richartz (1795–1861), wat 100 000 Thaler vir die oprigting van 'n museumsgebou vir Wallraf se versamelings aan die stad geskenk het. Die eerste museum is in 1861 geopen, maar deur 'n bomaanval tydens die Tweede Wêreldoorlog verniel. Danksy 'n skenking van die advokaat Josef Haubrich is 'n nuwe gebou in 1957 geopen – as die eerste nuwe museum in die na-oorlogse Duitsland. Die huidige kubusvormige museumsgebou is deur die argitek Oswald Mathias Ungers ontwerp en op 19 Januarie 2001 op die perseel van die skilder Stefan Lochner (omtrent 1400–1451) se voormalige ateljee geopen.

Die museum vertoon skilderkuns, wat vanaf die Middeleeuse tydperk tot by die 19de eeu ontstaan het. Aangesien Keulen steeds 'n Rooms-Katolieke stad gebly het, was daar in die Reformasietydperk geen beeldestormloop nie, en die kunswerke is ook nie deur brande geraak nie, sodat 'n buitengewoon groot aantal Middeleeuse tafelbeelde bewaar gebly het. Die museumstigter het tydens die sekularisasie altaarbeelde van geprofaniseerde kerke en kloosters versamel. Die naam van die museum is gewysig, nadat die Switserse versamelaar Gérard Corboud in 2001 'n permanente tentoonstelling van impressionistiese skilderkuns aan die Wallraf-Richartz-Museum beskikbaar gestel het.

Die Museum Ludwig net agter die katedraal vertoon kuns uit die 20ste en 21ste eeu en huisves daarnaas ook die Agfa-Photo-Historama ('n versameling van historiese fotografie), 'n eersterangse kuns- en museumbiblioteek en 'n konsertsaal, die Kölner Philharmonie. Die museum is vernoem na die egpaar Peter en Irene Ludwig uit Aken, wat sy versameling van moderne kuns (veral Amerikaanse pop-art en kunswerke van die Nuwe Realisme) in 1976 aan die stad Keulen bemaak het – onder die voorwaarde dat 'n museum vir hulle sowat driehonderd kunswerke opgerig word. Die stadsregering het 'n dubbelmuseum, wat die Wallraf-Richartz-Museum en die Museum Ludwig gehuisves het, is digby die Keulense katedraal laat bou, wat in 1986 geopen is.

Die museum se versameling van klassieke moderne kuns sluit die grootste aantal pop-art-kunswerke buite die Verenigde State (waaronder sleutelwerke van Jasper Johns, Andy Warhol en Roy Lichtenstein), Russiese Avantgarde-kuns uit die 1920's, ekspressionistiese Duitse skilderye en die grootste versameling van Picasso-kunswerke in Duitsland in. Uitstallings oor moderne kunstenaars en kunshistoriese onderwerpe vind gereeld plaas.

Sakrale argitektuur
Die katedraal van Keulen
Die historiese Vismark met Groß St. Martin, die grootste van Keulen se Romaanse kerke
St. Heribert-kloosterkerk

Die katedraal van Keulen (amptelik: Hohe Domkirche St. Peter und Maria) is vandag die bekendste baken in die stad, en dit is deur kunshistorici as die "jongste en mooiste suster van die groot katedrale van Frankryk" beskryf.

Die omgewing van die huidige katedraal was in die Romeinse tydperk 'n digbevolkte kwartier, en die eerste episkopale kerk, wat volgens die Sint-Pieterskerk in Rome ontwerp was, is in 313 opgerig. In 817 het Karel die Grote sy vriend en raadgewer Hildebold as biskop van Keulen benoem en die stad tegelykertyd tot die setel van 'n aartsbisdom verhef. In hierdie periode is die sogenaamde Ou Katedraal opgerig, 'n Karolingiese kerkgebou met twee kore en torings, wat aan die hand van argeologiese opgrawings en vroeg-Middeleeusese beskrywings en illustrasies gerekonstrueer is.

Op 23 Julie 1164 het aartsbiskop Rainald von Dassel die relikwieë van die Drie wyse Manne uit die Ooste van Milaan na Keulen gebring, en die stad het skielik tot een van die belangrikste bedevaartsoorde in die Heilige Romeinse Ryk ontwikkel. Die Middeleeuse mense het die besit van heilige relikwieë as 'n belangrike stap op hulle weg na verlossing beskou, en Keulen is gevolglik dikwels die "Heilige Stad" genoem. Die nuut-gekroonde konings en keisers van die Heilige Romeinse Ryk het voortaan hulle eerste reis van Aken na Keulen onderneem, om die skryn van die Drie Wyses te besoek. Groot skare pelgrims het na Keulen gestroom, en ook sy inwonerstal het vinnig gestyg. Keulen was in die Middeleeue selfs die grootste stad in Europa.

In die 13de eeu is 'n nuwe katedraal beplan, en in 1248 is die hoeksteen van die nuwe kerkgebou deur Konrad von Hochstaden gelê. Die Keulense katedraal is volgens die groot Franse katedrale, veral dié van Amiens, in die Gotiese boustyl ontwerp. Sy koor is op 27 September 1322 ingewy. Die hyskraan, 'n houtstruktuur wat op die voorlopige dak van die suidelike toring, wat in 1410 voltooi was, opgerig is, het eeue lank 'n kenmerkende deel van Keulen se stadshorison gevorm. Die boubedrywighede is in 1560 gestaak, maar nogtans was die grootste deel van die katedraal reeds in gebruik.

Eers in die 19de eeu is die katedraal as "Duitsland se nasionale skryn" uiteindelik voltooi. Die hoeksteen vir die nuwe boubedrywighede is in 1842 gelê, en danksy die gevorderde tegnologie is die katedraal daarna in slegs 38 jare deur die argitekte Zwirner en Voigtel voltooi.

Naas sy Gotiese katedraal beskik Keulen oor twaalf unieke kerke in die Romaanse boustyl, wat almal in die bomaanvalle van die Tweede Wêreldoorlog verniel en later heropgebou is. Die tydperk tussen 1150 en 1250 word as die goue eeu van Keulen se kerkargitektuur beskou, en danksy die twaalf kerke, wat naby mekaar in die historiese middestad opgerig is, het Keulen in die Middeleeue die bynaam hillige Cöllen ("die heilige Keulen") gekry. Die twaalf Romaanse kerke word by die belangrikste kerkgeboue van Wes-Europa gereken. En alhoewel na die boustyl van hierdie kerkgeboue as "Romaans" verwys word, dateer sommige van hulle nog uit die laat Grieks-Romeinse stylperiode, en die meeste is voortdurend verander sodat hulle uiteindelik 'n verskeidenheid stylelemente verenig het.

Omtrent 1800 was daar altesaam 149 kerkgeboue met 171 torings, waarvan talle in die tydperk van die sekularisasie in die vroeë 19de eeu gesloop is – net soos 'n aantal abdye en kloostermure. Slegs die groot kerke is gespaar en het as parogiekerke gedien, wat verskeie kere gerestoureer en by die styl van die verskillende periodes aangepas is.

Ná die verwoestings van die oorlog is die Romaanse kerke in die puristiese styl van die 1950's herstel; mosaïeke, wat gedurende die 19de eeu bygevoeg is, is verwyder.

Sint-Gereon is as 'n indrukwekkende dekagonale gebou op 'n 4de eeuse Romeinse fondament opgerig en word as een van die uitstekendse voorbeelde van kerkargitektuur uit die Hohenstaufen-tydperk beskou.

Sint-Severinus het as 'n kapel oor 'n Romeinse begraafplaas ontstaan en is in die 10de, 11de, 13de, 14de en vroeë 15de eeu verander en vergroot. Die kerkgebou behels stylelemente uit die Laat Hohenstaufen-periode in sy oostelike gedeelte en Laat Gotiese invloede in sy westelike gedeelte, wat op 'n indrukwekkende manier met mekaar versmelt.

Vervoer
'n Lugfoto van Keulen se hoofstasie

Die Konrad-Adenauer-lughawe van Keulen/Bonn is die vierde grootste in Duitsland (die tweede grootste vir lugvrag en sewende grootste ten opsigte van passasiersgetalle).

Alhoewel dit in die sestigerjare as 'n interkontinentale lughawe beplan is, word slegs 'n klein aantal oorsese bestemmings bedien. Daar is altesaam 139 bestemmings in 38 lande, wat vanaf Keulen/Bonn bedien word, waaronder regstreekse verbindings met New York-Newark (Continental Airlines) en Rio de Janeiro. Die meeste ander oorsese verbindings is seisoenaal. Keulen/Bonn is daarnaas die Europese vervoersentrum van die Amerikaanse United Parcel Service (UPS) en 'n belangrike vragbasis vir FedEx, DHL en Lufthansa Cargo.

Die lughawe is ook een van net veertig wêreldwyd, wat oor landingsgeriewe vir die Amerikaanse ruimtependeltuie (Space Shuttles) beskik.

Keulen se hoofstasie is die belangrikste in die weste van Duitsland en sy besigste kruispunt met spoorwegverbindings na Trier, Aken, Frankfurt am Main, Parys en talle Duitse stede. Meer as duisend treine ry daagliks oor Keulen se Hohenzollern-brug.

Kookkuns
Rynlandse mossels
'n Kranz Kölsch ("'n krans Keulense bier")

Keulen pronk met 'n ryk kulinêre tradisie, wat oor baie eeue heen ontwikkel het en steeds plaaslike bestanddele op 'n geskikte manier met ingevoerde en soms selfs eksotiese elemente vermeng. Weens die internasionale handelsbetrekkinge het haring, mossels en talle speserye al vroeg deel van die plaaslike kookkuns geword. In die Middeleeue, toe salms in die Ryn nog volop was, is hierdie vissoort as 'n gereg vir arm mense beskou, terwyl haring net op die spyskaart van welgesteldes verskyn het. Rynlandse Heringsstipp met appels, uie en room is 'n tipiese gereg, wat uit hierdie periode dateer.

Die plaaslike kookkuns spog ook met pikante soet-sure geregte soos gemarineerde vleis met rosyntjies (Rheinischer Sauerbraten), wat saam met kluitjies bedien word. Oorspronklik is perdevleis vir hierdie gereg gebruik, wat deesdae egter meestal van beesvleis berei word.

Himmel un Ääd ("Hemel en Aarde") is 'n mengsel van fyngedrukte aartappels ("Aarde") en appelmoes ("Hemel"), wat tradisioneel saam met bloedwors (Flönz, Bloodwoosch) geniet word. Rievkoche is pannekoekies, wat van vars fyngedrukte aartappels en uie berei en met of sonder appelmoes bedien word. Dit is ook 'n gewilde wegneemete, wat orals in die stad te koop is.

Ääzezupp is die gewilde tradisionele ertjiesop, wat vroeër gereeld op Saterdae geëet is. Hierdie pikante gereg word verfyn met lamsvleis, ham en uie. Die sop word ook dikwels as wegneem-ete geniet.

Die Keulense variant van varkpootjies heet Hämmche met suure Kappes – die pootjies word saam met suurkool en fyngedrukte aartappels bedien.

Die Keulense Halve Hahn is allesbehalwe 'n hoendergereg. Hierdie spesialiteit is 'n rogrolletjie (met 'n oppervlak wat baie na 'n gebraaide hoender lyk), wat met botter en Nederlandse kaas bedien en – net soos die meeste ander spesialiteite – saam met Keulen se tipiese Kölsch-bier geniet word.

Kölsch is 'n bier van hoë gisting, wat vars geniet moet word en dus in spesiale glasies bedien word. In sy huidige vorm word Kölsch-bier sedert die vroeë 20ste eeu bedien, terwyl die naam Kölsch vir die eerste keer in 1918 deur 'n plaaslike brouery gebruik is om hierdie bierspesialiteit te bemark. Kölsch is die enigste bier in die Europese Unie wat as 'n streeksgebonde spesialiteit en bier van oorsprong erken word, en dit geniet dus in die EU dieselfde beskerming soos byvoorbeeld konjak of Franse champagne-vonkelwyn. Naas restourante en kroeë word die bier ook in Keulen se gewilde brouhuise bedien, 'n soort gesellige kroeë, wat ook etes bedien. Danksy die nabyheid van eersterangse wynbougebiede is daar ook talle uitstekende wynkroeë.

Susterstede

Verwysings
  1. (de) "Bevölkerung der Gemeinden Nordrhein-Westfalens am 31. Dezember 2021 – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes auf Basis des Zensus vom 9. Mai 2011". Landesdatenbank Nordrhein-Westfalen. 31 Desember 2020. Besoek op 20 Junie 2022.
  2. (de) Inge Schürmann (22 Oktober 2015). "Oberbürgermeisterin Henriette Reker hat Amt angenommen". Stadt Köln – Amt für Presse- und Öffentlichkeitsarbeit. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Augustus 2019. Besoek op 22 Oktober 2015.
  3. (de) "Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte". Besoek op 31 Januarie 2013.
  4. (en) "Weerinligting oor Keulen, getalle gebaseer op maandelikse gemiddelde in die tydperk 1971–2000". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 18 Maart 2009.
  5. (de) Prinz, Friedrich: Kelten, Römer und Germanen. Deutschlands Frühgeschichte. München: Piper 2007, bl. 98
  6. (de) Manfred Jehle, Erich Hafner, Lothar Kölm, Michael Schippan en Alfred S. Wunsch: Die Deutschen. Geschichte und Tradition. Keulen: Lingen 2012, bl. 104-105
  7. (de) stadt-koeln.de: Städtepartnerschaften. URL besoek op 18 Junie 2015.

Bronne
  • (en) Köster, Nina (uitgewer): Cologne. Insight City Guide. Hong Kong/Singapoer: Houghton Mifflin/Apa Publications 1992
  • (en) Mackendrick, Paul: Romans on the Rhine. New York: Funk & Wagnalls 1970
  • (de) Prinz, Friedrich: Kelten, Römer und Germanen. Deutschlands Frühgeschichte. München: Piper 2007

Eksterne skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.