Kanaaleilande
Die Kanaaleilande (Engels: Channel Islands, Frans: Îles Anglo-Normandes of Îles de la Manche, Normandies: Îles d'la Manche) is 'n eilandgroep wat tussen die Verenigde Koninkryk en Frankryk in die uiterste suide van die Engelse Kanaal en naby die Normandiese kus lê.
| Kanaaleilande Inheemse naam: Îles d'la Manche, Îles Anglo-Normandes / Îles de la Manche, Channel Islands | |
|---|---|
 Die Engelse Kanaal met die eilande Jersey en Guernsey | |
| Geografie | |
| Ligging | Engelse Kanaal |
| Koördinate | 49°25′N 02°20′W |
| Argipel | Britse Eilande |
| Totale eilande | 14 |
| Hoofeilande | Jersey |
| Oppervlakte | 194 vk km |
| Hoogste punt | Les Platons 136 m |
| Administrasie | |
.svg.png.webp){kind=small} Verenigde Koninkryk | |
| Britse Kroongebiede | Jersey
|
| Hoofstad | Saint Helier |
| Grootste stad | Saint Helier (28 310) |
| Elizabeth II | Elizabeth II
|
| Demografie | |
| Bevolking | 164 000
|
So behoort hulle geografies wél aan Frankryk, maar in politieke opsig aan die Verenigde Koninkryk, of streng gesproke, die Britse Kroon aangesien hulle 'n besondere regstatus as Kroonbesittings het ('n status wat hulle met die Eiland Man deel). As sulks maak hulle amptelik nie deel uit van die Verenigde Koninkryk of die Europese Unie nie (maar val wél binne die EU se doeanegebied) en reik ook hul eie banknote en posseëls uit.
In 1066 het die hertoë van Normandië Engeland verower, maar 'n tyd later hul vastelandse Normandiese grondgebied kwytgeraak. Die Kanaaleilande was die laaste en enigste deel van hul oorspronklike stamland wat toe nog trou aan hulle gesweer het.
Alhoewel die Koningin van Engeland in haar funksie as "Hertog" van Normandië die staatshoof van die eilande is, maak hulle administratief nie deel uit van die Verenigde Koninkryk nie. As laaste oorblyfsel van die Hertogdom van Normandië is hulle 'n Britse Kroongebied met selfregering. Chausey is die enigste eilandgroep wat tot Frankryk behoort.
Die mees noordelike eiland is Alderney (sowat 80 kilometer van Engeland en 13 kilometer van Frankryk af), wat deur die klein eilande Burhou, Ortac en die Casquets omring word. 25 kilometer suidwes van Alderney lê Guernsey met die kleiner eilande Sark, Lihou, Herm en Jethou. 24 kilometer suidoos van Guernsey lê Jersey met Les Ecrehou en die Minquiers-rotsbank. 45 kilometer suid van Jersey en 83 kilometer van Alderney af lê die klein eilandgroep van Chausey, waarvan net een eiland bewoon is. Die laasgenoemde behoort tot Frankryk.
Die oorgrote meerderheid van die bevolking praat Engels, en meer as 70 persent is nie op die eilande self gebore nie, maar het weens die gematigde Golfstroomklimaat en belastingvoordele na die eilande verhuis. Die oorspronklike Normandiese eilanddialekte Jèrriais op Jersey en Dgèrnésiais op Guernsey word nog deur 'n minderheid van die inwoners as omgangstaal gepraat.
Eilande
Bailiwick of Jersey (Distrik van die eiland Jersey)
| Eiland | Oppervlakte | Bevolking | Koördinate |
|---|---|---|---|
| Jersey | 116,2 km² | 87 186 | 49°13′0″N 2°7′57″W |
| Les Dirouilles | < 1 km² | 0 | 49°19′30″N 2°2′30″W |
| Ecréhous | < 1 km² | 0 | 49°17′30″N 1°55′30″W |
| Minquiers | < 1 km² | 0 | 48°58′30″N 2°7′30″W |
| Pierres de Lecq | < 1 km² | 0 | 49°17′30″N 2°12′10″W |
Bailiwick of Guernsey (Distrik van die eiland Guernsey)
| Eiland | Oppervlakte | Bevolking | Koördinate |
|---|---|---|---|
| Guernsey | 63,4 km² | 59 807 | 49°27′21″N 2°34′39″W |
| Alderney | 7,9 km² | 2 294 | 49°42′N 2°12′W |
| Sark | 5,5 km² | 550 | 49°26′N 2°22′W |
| Herm | 2 km² | 97 | 49°28′22″N 2°26′58″W |
| Brecqhou | < 1 km² | 2 | 49°25′53″N 2°23′14″W |
| Burhou | < 1 km² | 0 | 49°43′53″N 2°15′7″W |
| Jethou | < 1 km² | 3 | 49°27′28″N 2°27′45″W |
| Lihou | < 1 km² | 0 | 49°27′38″N 2°40′6″W |
| Casquets | < 1 km² | 0 | 49°43′4″N 2°22′7″W |
Bevolkingsamestelling
Die oorgrote meerderheid van die bevolking is op die twee grootste eilande, Jersey en Guernsey, saamgetrek (met bevolkingsdigthede van onderskeidelik 750 en 920 inwoners per vierkante kilometer). Daar is net twee klein stedelike nedersettings, St. Peter Port as die administratiewe setel van Guernsey en St. Helier, sy eweknie op Jersey.
Die totale eilandbevolking word op sowat 164 000 beraam - 98 000 op Jersey, 63 000 op Guernsey, 2 100 op Alderney, 600 op Sark en 60 op Herm. Na die bewoners van Jersey word skertsend verwys as Toads (paddas), terwyl die inwoners van Guernsey Donkeys (donkies) genoem word - byname wat 'n sekere mededinging tussen die twee eilandbevolkings weerspieël: Jersey is in vergelyking met sy sustereilande die besigste en welvarendste eiland.
Weens hul geografiese ligging naby die kus van Noord-Frankryk was die eilandgroep eeue lank 'n omstrede gebied en aan kulturele invloede uit sowel Frankryk asook Engeland blootgestel. Albei lande het spore gelaat in die eilandgroep se kultuur, leefstyl, regeringsvorm en taal, al is die Kanaaleilande tans merendeels Engelssprekend.
Die bevolkingstruktuur het veral gedurende en ná die Tweede Wêreldoorlog verander. Die Kanaaleilande was die enigste deel van die Britse Eilande wat deur die Duitse weermag beset is. 'n Deel van die bevolking is in die besettingtydperk na Engeland ontruim, ander het op die eilandgroep aangebly. Enkele inheemse vroue het verhoudings met Duitse soldate aangeknoop waaruit kinders gebore is.
Ná die oorlog was die Kanaaleilande as belastingparadys 'n aantreklike bestemming vir welvarende Britte, terwyl die florerende toerismebedryf seisoenwerkers uit alle dele van die Britse Eilande gelok het. Daarnaas het ook buitelandse migrante werk in die toerisme- en landbousektor gevind, van wie baie Portugese van die eilande Madeira. Die mees onlangse immigrante het uit Pole gekom.
Weens die beperkte arbeidsmark en stygende eiendomspryse vestig baie jong eilandbewoners hulle tydelik of permanent in Groot-Brittanje. Daarenteen word die getal immigrante deur wetgewing beperk om oorbevolking te vermy en die demografiese karakter van die eilandgroep te bewaar. Ook die eiendomsmark is in twee gedeel, waarby bepaalde eiendomme slegs aan inheemses of aan immigrante verkoop mag word. Verblyfpermitte word net aan enkele gekwalifiseerdes of welvarede immigrante uitgereik.
Taal
Tot in die vroeë 20ste eeu het die bewoners van die Kanaaleilande 'n Wes-Normandiese dialek as omgangstaal gebesig wat sy oorsprong in die Normandiese variant van Frans gehad het. Dié taal was reeds omstreeks 1000 n.C. op die eilandgroep ingeburger en is waarskynlik ook deur Willem die Veroweraar as moeder- en omgangstaal gepraat.
Die dialek se status was nie beperk tot dié van 'n suiwer spreektaal nie. Met Maistre Wace, 'n boorling van Jersey, het een van die belangrikste digters van die Middeleeue sy werke in dié Wes-Normandiese dialek geskryf. Vandag word die dialek, gewoonlik Patois genoem, hoofsaaklik nog deur enkele ouer eilandbewoners in meer landelike omgewings as omgangstaal gebesig.
Tradisioneel het elke eiland en selfs elke nedersetting sy eie variant van Patois gepraat - Patois Jèrriais op Jersey en Guernesiais op Guernsey. Plek- en straatname is grotendeels nog Normandies, al word hulle deesdae gewoonlik Engels uitgespreek.
As kerk en administratiewe taal het egter tot in die laat 19de eeu Standaardfrans gedien, en eers omstreeks 1900 is Engels geleidelik in debatte van die verskillende eilandregerings toegelaat. 'n Eerste fase van verengelsing het in die vroeë 19de eeu begin toe groter getalle Engelssprekendes hulle op die Kanaaleilande gevestig het. Die gedeeltelike ontruiming van die bevolking gedurende die Tweede Wêreldoorlog het beteken dat groter getalle eilanders in 'n Engelsprekende omgewing moes verkeer en ook daarin skoolgegaan het.
Tot en met 1948 het Frans nogtans die status van regs- en regeringstaal gehad. In dié twee sfere word dit ook vandag nog vir sekere funksies en plegtighede gebruik, ongeag die huidige status van Engels as omgangstaal van die meerderheid van die bevolking en as taal van die parlementsdebatte.