Kaapstad

Die administratiewe gebied van Kaapstad strek tans oor meer as 2 400 km², terwyl die beboude gebied van die Kaapse Metropolitaanse Gebied sowat 774 km² beslaan. Die huidige beboude gebiede brei veral in die Kaapse Vlakte, langs die noordelike kusvlakte en na die landelike gebiede in die noordooste uit. Veral in die noordelike voorstede het sedert die laat 20ste eeu 'n noemenswaardige verskuiwing van sakebedrywighede uit sentrale dele na die stadsrand plaasgevind.

Die bevolkingsdigtheid varieer grootliks, van tussen twee en vier wooneenhede per hektaar tot tussen 90 en 100 eenhede in digbeboude buurte van die middestad waar veelverdieping-woonstelgeboue ontstaan het. Informele nedersettings is die mees digbevolkte dele van Kaapstad waar die bevolkingsdigtheid so hoog as 350 tot 450 bewoners per hektaar kan wees.

Klimaatdiagram van Kaapstad

Suid-Afrika soos gesien van die Internasionale Ruimtestasie in April 2016. Kaapstad en die Kaapse Skiereiland is duidelik sigbaar

Tafelberg met 'n wolkkleed

Kaapstad het 'n Mediterreense klimaat met warm en droë somers en matige winters. Die meeste reën val in die winter wat van Junie tot Augustus duur. Winter is ook die seisoen wanneer enkele kouefronte van die Atlantiese Oseaan af noordwaarts na die Kaap beweeg wat neerslae en sterk noordwestelike winde meebring. In die laat lente- en vroeë somermaande waai die Kaapse Dokter, 'n kragtige passaatagtige suidooster wat lugbesoedeling teëwerk (vandaar sy naam), meestal in die middag van Valsbaai oor die Kaapse Vlakte. Ook dié wind, wat sy ontstaan aan 'n Suid-Atlantiese hoëdrukstelsel wes van Kaapstad te danke het, is relatief koel en bring vogtige lug met hom saam.[12] Februarie en vroeë Maart is die maande wanneer die warm bergwind enkele weke lank van die Karoo-binneland oor die Kaap waai.

Op wintersdae word 'n gemiddelde maksimum van 17,5 °C en 'n gemiddelde minimum van 7,4 °C aangeteken. Somertemperature wissel tussen 'n gemiddelde minimum van 15,4 °C en 'n gemiddelde maksimum van 25,8 °C. Die gemiddelde jaarlikse reënval is 515 millimeter. Met 'n jaarlikse gemiddeld van 3 100 sonskynure vergelyk Kaapstad gunstig met ander metropole soos Los Angeles (3 300 ure) en Madrid (2 900 ure). Watertemperatuur wissel van 10 °C aan die Atlantiese kus tot 22 °C in Valsbaai. Die gemiddelde jaarlikse watertemperatuur is 13 °C aan die Atlantiese kus en 17 °C in Valsbaai.

Rotstekeninge in die Wes-Kaap

Suid-Afrika het 'n beduidende rol by die ontwikkeling van die vroeë mens gespeel, en die land is reeds meer as 100 000 jaar gelede deur klein groepe Hominidae of Mensagtiges bewoon. In die Suid-Kaap is in Smitswinkelbaai naby Rooikrans en by die Bonteberg gebeentes en steenwerktuie ontdek wat deur mensagtige bewoners (die Homo erectus) agtergelaat is en deur antropoloë by die sogenaamde Stellenboschbeskawing (200 000 v.C.) gereken word. Daarnaas is in die Langebaan-strandmeer noord van Kaapstad 'n menslike spoor uit die periode omstreeks 115 000 v.C. ontdek.[15]

Hierdie eerste bewoners aan die Kaap was jagters en versamelaars, wat eenvoudige steenwerktuie en vuur gebruik het. In die tydperk omtrent 8 000 v.C. het die plaaslike jagtersgemeenskappe reeds die pyl-en-boog gebruik. Die groot trek na die binneland, wat omtrent 2 000 v.C. begin het, het die Kaapse jagters in aanraking met hoogs ontwikkelde boerderygemeenskappe gebring.

Die San, 'n volk van jagters en versamelaars, het sowat 35 000 jaar gelede tot 'n selfstandige groep ontwikkel; hulle word as afstammelinge van swart Suider-Afrikaanse volke beskou, maar verskil met hulle helder, bruin-geel velkleur, kleiner gestalte van sowat 1,60 meter en hul kenmerkende peperkorrelhare duidelik van die Bantoevolksgroepe.[15] Die Hollanders het na hulle as bosjemans verwys – letterlik "mense wat agter gevlegte takkies woon". Hul leefwyse was baie eenvoudig, maar hulle het nogtans indrukwekkende rotsreliëfs, -tekeninge en -skilderye agtergelaat.

Omstreeks 200 v.C. het nóg 'n etniese groep ontstaan, vermoedelik danksy 'n vermenging van San en Hamitiese herdersvolke in Oos-Afrika – die Khoikhoi (letterlik "Mense-Mense"), 'n volk van skaap- en beestelers wat deur die Hollanders "Hottentotte" genoem is (die term Khoisan verwys na albei groepe, San en Khoikhoi). Die Khoikhoi het groot dele van die westelike Suid-Afrika, waaronder ook die huidige Wes-Kaap, bewoon. Die Kaap was vanweë sy waterrykdom uiters geskik vir 'n veetelers-beskawing.

Alhoewel die twee groepe as jagters en veetelers in ekonomiese opsig mededingers was, het hulle nogtans vreedsaam naas mekaar bestaan. Desondanks is die sosiale status deur die ekonomiese leefwyse bepaal waarby veetelers 'n hoër status geniet het. Die Khoikhoi is gedurende die 18de eeu deur pokke-epidemieë en oorloë verswak en teruggedring.

Inskrywing by die Bartolomeus Dias-standbeeld in Kaapstad

Die Europese skeepvaart het in die 15de eeu baie vordering gemaak sodat Portugese seevaarders in staat was om langs die weskus van Afrika steeds verder suidwaarts te seil. Hulle het nie soseer in Afrika nie, maar eerder in 'n seeweg na Indië belang gestel – die oorsprongsland van kosbare speserye. Die eerste Europeër, wat op 3 Februarie 1488 in Mosselbaai voet aan wal gesit en met plaaslike Khoikhoi-stamme handel gedryf het, was Bartolomeu Dias. Tydens sy terugreis na Europa het Dias danksy die rustige weersomstandighede ook vir die eerste keer die Kaap raakgesien en besluit om ook hier voet aan wal te sit en 'n kruis (Portugees: padrão) naby Kaappunt op te rig. Hy het die Kaap, wat vier maande vroeër vanweë hewige storms en swak sig deur sy mans nie raakgesien is, "Kaap van Storms" genoem. Hierdie was ook nog gebruiklik nadat die Portugese koning die Kaap amptelik tot Cabo da Boa Esperança ("Kaap die Goeie Hoop") hernoem het. Die Portugese seevaarders het steeds weer kruise opgerig wat as 'n landmerk vir ander skepe en 'n religieus-Christelike simbool gedien het – en daarnaas ook die Portugese aanspraak op die land bevestig het. Vanaf 1500 het Portugese skepe gereeld na die Indiese kolonies geseil en Mosselbaai aangedoen om vars water, voedsel en ander voorrade te laai.

Die Tafelbaai is in 1503 deur die Portugees Antonio da Saldanha ontdek wat ook die eerste Europeër in die geskiedenis was om die Tafelberg te bestyg. Ten spyte van die Kaap se strategiese ligging het die Portugese geensins daarin belang gestel om hier 'n permanente nedersetting te stig nie. Daar was ander hawens soos dié van Mosambiek wat in teenstelling met die Kaap in alle Portugese behoeftes kon voorsien, en tot in die laat 16de eeu het Portugal ook 'n monopolie op die seeroete na Indië gehad.

Die handel met die Khoikhoi, wat die Portugese van vars vleis voorsien het, het nie op 'n gereelde basis plaasgevind nie – soms was daar geskille wat met geweld bygelê is. Die onderkoning van Portugees-Oos-Indië, Francisco d'Almeida, het saam met 55 van sy manskappe in 1510 tydens 'n geveg met Khoikhoi-krygers gesneuwel.[16] Hierdie voorval was rede genoeg om nie eers met die kolonisasie van Suid-Afrika te begin nie.

Die Kaap se slegte reputasie het ook die Britse owerhede voorlopig daarvan weerhou om hul aanspraak op die Kaap te bevestig nadat die Engelse kapteins Andrew Shillinge en Humphrey Fitzherbert, wat in opdrag van die Engels-Oos-Indiese Kompanjie na Soerat en Bantam geseil het, "in die naam van die almagtige prins Jakobus, met die genade van die godkoning van Engeland vreedsaam en rustig" Tafelbaai "en die hele vasteland daaragter" op 3 Julie 1620 in besit geneem en die Engelse vlag op Leeukop gehys het. Ná sterk mededinging met Nederland het die prentjie egter geleidelik begin verander. Reeds in 1611 het 'n Hollandse skip vir die eerste keer nie meer langs die kuslyn van Oos-Afrika nie, maar regstreeks vanuit die Kaap na Indonesië geseil.

Jan van Riebeeck se aankoms aan die Kaap. Skildery deur Charles Bell

Die Nederlandse Kasteel de Goede Hoop is die oudste koloniale gebou in die land

Die Tafelbaai met skepe van die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie, ca. 1683

Die Ou Raadsaal ("Ou Stadhuis", 1755)

Die Groote Kerk is op 31 Januarie 1841 ingewy, maar die oudste NG kerk wat steeds as sodanig gebruik word, is die Strooidakkerk in die Paarl, ingewy op 28 April 1805

Toe die Nederlandse skip Nieuwe Haarlem op sy terugreis van Indië op 25 Maart 1647 met 'n bemanning van sestig lede aan die Kaap gestrand het, het die plaaslike Khoikhoi vir die eerste keer oor 'n langer tydperk met Hollanders in aanraking gekom. Die bemanning onder bevel van onderkoopman Leendert Janszen het byna 'n jaar aan die Kaap deurgebring voordat die oorlewendes deur 'n vloot van vyf Nederlandse skepe in Maart 1648 huis toe geneem is. Hul berigte oor die gunstige klimaattoestande en hul goeie ervarings met die Khoikhoi en die ruilhandel wat met die inheemse bevolking gedryf is, was beslissend by die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) se besluit om 'n verversingspos vir skepe op pad na die Verre-Ooste aan die Kaap te stig.[17]

In ekonomiese opsig was die gebiede in Asië meer belowend vir die Kompanjie, en gevolglik het hulle net in 'n klein verversingspos belang gestel wat teen lae koste gestig en onderhou sou kon word. Die seereise tussen Europa en Asië, wat destyds tussen ses en agt maande geneem het, was as gevolg van siektes soos skeurbuik en hoë sterftesyfers onder die manskappe, sou meer winsgewend kon wees mits daar voldoende vars groente en vleis beskikbaar sou wees.

Die koopman Jan Anthoniszoon van Riebeeck was aan boord van een van die vyf skepe wat die oorlewendes van die Nieeuw Haarlem gered het. Hy is destyds verdink van korrupsie en het hom vir die bou van 'n verversingstasie beskikbaar gestel. Sy belangstelling om die pos te beklee was gewortel op die hoop om sodoende gerehabiliteer en later na die Verre-Ooste verplaas te word.

Op 6 April 1652 het Jan van Riebeeck saam met sy vrou en vierjarige seun en 'n manskap van negentig mense, waaronder sewe ander vroue, in Tafelbaai voet aan wal gesit. Ter beskerming teen aanvalle van die inboorlinge het die Nederlanders onmiddellik begin om die Kasteel die Goeie Hoop op te rig. Van Riebeeck se opdrag was om 'n fort vir sowat tagtig mense te bou, klein akkers aan te lê, groente en vrugte te verbou en veehandel met die inheemse bevolking te dryf. Die Kompanjie het in goeie betrekkinge met hulle belang gestel.

Die vierhoekige fort is deur 'n wal en palisades beskerm, en vanaf 3 Augustus was alle koloniste hier gevestig. As gevolg van die strawwe winter met reën en haelstorms het twintig mense aan siektes beswyk. Die Kompanjie was nie tevrede met die ontwikkeling van die nedersetting nie en het van Riebeeck aangemaan om koste laag te hou en selfversorgend te wees. Die boerdery-aktiwiteite was nogtans duur en is verder geknel deur die tekort aan mannekrag en landbouspesialiste. Die soldate en amptenare was veral opgelei vir handel en militêre opdragte en nie vertroud met landboumetodes nie. Die ruilhandel met plaaslike Khoikhoi-stamme was beperk tot vee.

In Maart 1653 is die verversingspos vir die eerste keer op die proef gestel. 'n Vloot onder die bevel van admiraal Gerard Demmer het tydens hul seereis na Nederland in Tafelbaai aangedoen. Die manskappe is van groente, vleis en melk voorsien, en die kolonie se prestasies is deur admiraal Demmer ná sy terugkeer in Nederland geloof. Die landbou-aktiwiteite is geleidelik uitgebou, en reeds in 1659 is die eerste wyndruiwe geoes. Die koloniste se moraal was desondanks laag, en sommige het selfs by die Khoikhoi aangesluit. Die laasgenoemdes was ewemin bereid om werk vir die kolonie te verrig.

Die oorspronklike bevolking, die Khoi en San, het egter geweier om met die Europeërs handel te dryf en ook geblyk om ongeskik te wees vir die Europese konsepte van werk en besit. Om in hulle behoefte aan mannekrag te voorsien, was die Nederlanders gedwing om slawe uit hulle kolonies in Madagaskar, Indië, Maleisië en Indonesië in te voer. Met die eerste invoer van slawe in die jaar 1658 het die Kaapse bevolking verdubbel. Naas die slawe was daar ook enkele politieke bannelinge uit Oos-Indië, wat deur die Nederlands-Bataafse Hooggeregshof na die Kaap gedeporteer is nadat hulle om die onafhanklikheid van die koloniale bewind gestry het. Onder hulle was enkele Islamitiese leermeesters of Aulia ("Vriende van Allah"). Saam met die slawebevolking het hulle die Islamitiese godsdiens aan die Kaap gevestig.[18]

Naas die invoer van slawe is ook die praktyk om van koloniste selfstandige boere te maak as 'n oplossing vir die probleem beskou. Die Kompanjie het in 1659 sy toestemming verleen om aan nege setlaars die status van vryburgers toe te ken. Net setlaars van Nederlandse en Duitse afkoms het hiervoor in aanmerking gekom en saaigoed en landbougereedskap op krediet ontvang. Die eerste kolonis in diens van die Kompanjie, aan wie hierdie vrybrief gegee is, was 'n Duitse setlaar uit Keulen wat – net soos baie ander mans uit Noordwes-Duitsland – ná die Dertigjarige Oorlog in Nederland gewerk het.

Die eksperiment het geslaag, en die landbouproduksie het toegeneem. Die Kompanjie het tot 'n beperkte mate ook setlaars uit onder meer Nederland aangemoedig om hulle aan die Kaap te kom vestig. Maar die VOC was niks meer as 'n aandelemaatskappy wat belang in winsgewende sake gestel het nie; daar kon dus geen sprake van doelmatige kolonisasie in Suid-Afrika wees nie. Ook was Nederland in daardie tyd allesbehalwe 'n emigrasieland, en baie min mense was bereid om hul relatief veilige lewe in Europa vir 'n bestaan vol onsekerhede aan die suidpunt van Afrika te verruil. Tog het ná die opheffing van die Edik van Nantes in 1687/1688 sowat 225 van altesaam 80 000 Hugenote, wat Frankryk verlaat het, besluit om hulle aan die Kaap te vestig.

Die kasteel, wat in die tydperk tussen 1666 en 1679 ontstaan het, is die oudste bewaarde gebou in Suid-Afrika. Teen die jaar 1691 was daar reeds tussen vyftig en sestig huise in Kaapstad, en teen die begin van die 18de eeu het hierdie getal al vervyfdubbel.

Die uitbreiding van die kolonie het egter tot geskille met die Khoikhoi gelei. In 1659 het die gebruik van weiland deur setlaars konfrontasie met die inheemse bevolking uitgelok, in 1671 het die groeiende vraag na vleis, wat die Khoikhoi nie bereid was om te bevredig nie, tot konflikte gelei. Uiteindelik het die Khoikhoi 'n verpletterende neerlaag gely. Sommige was nou bereid om met setlaars te trou of op 'n ander manier by die blanke gemeenskap aan te sluit, terwyl ander na die binneland getrek het. Vroue was skaars in die kolonie, en die Europese mans het vinnig begin om met Khoikhoi-vroue en slavinne te vry. Ook Khoikhoi het met slawe getrou. Die huidige kleurlinge het hulle oorsprong in hierdie eerste vermenging van die Asiatiese, Afrika- en Europese kulture en word later 'n deel van die Afrikaanse taal- en kultuurgemeenskap.

Die hoeksteen vir die Groote Kerk in die Heerengracht is in 1678 gelê, en die kerk is in 1704 ingewy.

Die Koopmans-De Wethuis in Strandstraat 23 is in 1701 gebou en huisves tans 'n versameling van onder meer 18de eeuse Kaapse en Europese meubels

Die Noord-Nieuwland in Tafelbaai, 1762

Kaapstad in 1776.
Akwarel deur Johannes Schumacher

Toe Simon van der Stel in 1679 as nuwe kommandant van die Kaap aangestel is (vanaf 1691 het hy die amp van goewerneur beklee), was die Kasteel die Goeie Hoop volledig uitgebou, terwyl Kaapstad reeds oor vier strate en 'n blanke bevolking van 290 beskik het (waarvan 87 vryburgers en 117 kinders).[19] Die stad is deur 'n politieke raad met wetgewende, uitvoerende en regsprekende bevoegdhede bestuur wat regstreeks aan die goewerneur-generaal van Nederlands-Oos-Indië in Batavia (tans Java) verantwoordelik was.

Vanaf 1681 is politieke bannelinge uit Indonesië na Suid-Afrika gedeporteer wat later die etniese groep van Kaapse Maleiers sou vorm. Baie mans in die Kaaps-Maleise gemeenskap het ambagsmanne geword. Die 17de en 18de eeuse blanke immigrante aan die Kaap het naas afgetrede amptenare en ander medewerkers van die Kompanjie ook talle Duitsers ingesluit wat in hierdie periode 'n groep so groot soos die Hollanders verteenwoordig het. Alhoewel die immigrasie van onder meer Duitse setlaars in die 18de eeu bevorder is (van die 15 000 Duitsers, wat na raming in die diens van die VOIK was, het sowat 4 000 hulle aan die Kaap gevestig), het die Kompanjie nie in 'n aktiewe immigrasiebeleid belanggestel nie, sodat die relatief klein Kaapse bevolking in teenstelling met byvoorbeeld die Noord-Amerikaanse kolonies (met drie miljoen bewoners in die 1790's) net stadig en veral danksy die natuurlike bevolkingsaanwas gegroei het. Die bevolking het van 130 in 1660 tot 1 265 in die jaar 1701 en 13 830 in 1793 toegeneem, die medewerkers van die Kompanjie (2 093 in 1794) is nie hierby ingesluit nie. In 1795 het Kaapstad reeds 15 000 inwoners gehad, waarvan meer as 6 000 blankes was.

Die Duitse en Franse immigrante het vinnig Nederlands aangeleer (al was hulle kennis van dié taal soms nie perfek nie of selfs gebrekkig) en het hulle gou aangepas by die Kaapse lewensstyl. Die Kaapse bevolking het sodoende baie homogeen gebly. Omstreeks 1700 was die meerderheid Kapenaars reeds hier gebore en het die Kaap as hul tuisland beskou, terwyl hulle nouliks betrekkinge met hul Europese lande van oorsprong onderhou het. Historiese dokumente bewys dat die Kapenaars reeds in 1706 na hulself as "Afrikaaners" verwys en sodoende reeds 'n soort nasionale bewussyn ontwikkel het.

In die loop van die 18de eeu het naas die blanke burgery in Kaapstad ook 'n steeds groter plattelandse bevolking van boere begin ontwikkel wat op soek na nuwe en groter weivelde vir hulle skape en beeste na die binneland getrek het. Hierdie trekboere het geleidelik onafhanklik van die Kaapstadse owerhede geword en op hulle trek eers met Khoisan en vanaf die laat 18de eeu ook met swart Xhosa-stamme, wat destyds suidwaarts gemigreer het, in aanraking gekom. Die trekboere het 'n nomadiese leefwyse ontwikkel, en hulle kultuur was grotendeels beperk tot 'n streng Calvinisties-Protestantse geloof en Bybelse lektuur. Baie van hulle was selfs ongeletterd en is heeltemal nie geraak deur die groot maatskaplike, politieke en wysgerige veranderinge wat hulle in die 18de eeuse Europa voorgedoen het. Die Nederlands-Oos-Indiese Kompanjie het boonop tot omstreeks 1799 geen drukkers in die Kaap toegelaat nie – drukwerk is as "duiwelswerk" beskou.[20]

Die Groot-Visrivier is as die oostelike grens van die Nederlandse Kaapkolonie bepaal, maar al in 1779 het lede van die Xhosa-volk hierdie grenslyn op soek na nuwe weivelde in westelike rigting oorgesteek en sodoende aanleiding tot die eerste Grensoorlog tussen blankes en swartes in Suid-Afrika gegee wat tussen 1779 en 1781 gewoed het. Die Kompanjie was nie in staat om die setlaars teen Xhosa-aanvalle te beskerm nie. Die Xhosa het in 1789 weereens die Groot-Visrivier oorgesteek, en die tweede Grensoorlog (1789–1793) het uitgebreek.

Vir die Kompanjie was die laat 18de eeu 'n periode van ekonomiese agteruitgang wat onder meer deur die korrupsie van sy amptenare veroorsaak is. Die Kaapkolonie was nie meer winsgewend nie, en die VOC het hier groot verliese gely. Die Kompanjie het te laat met sy hervormingsproses begin en was in 1794 gedwing om sy bankrotskap te verklaar. Die Kaapse owerheid was nou in 'n swak posisie, en onder die invloed van die rewolusionêre gebeure in Frankryk en die Verenigde State en die vryheidsideale wat in hierdie twee lande verkondig is, het die burgers van Swellendam en Graaff-Reinet in 1795 die eerste twee kortstondige Boererepubleke uitgeroep. Met die begin van die Britse heerskappy aan die Kaap is hulle nog in dieselfde jaar weer ontbind.

'n Model van Kaapstad omstreeks 1800.
Chavonnes Cannon Battery Museum

Die stasionering van Franse soldate was 'n politieke tussenspel. Frankryk en Nederland was 'n tyd lank bondgenote, en net danksy Franse bystand kon 'n Britse poging om die Kaap in te neem, afgeweer word. Tussen 1781 en 1784 het Franse soldate die kulturele lewe in Kaapstad oorheers. Hul gashere het intussen 'n soort stedelike elite gevorm wat sterk van die plattelandse bevolking verskil het. Toneel- en konsertopvoerings was gewild by Kapenaars en Franse, en by sommige plegtighede is, net soos in Europese adellike kringe, Frans gepraat. Die merkwaardige kulturele bloei word weerspieël in die pragtige boukuns van die tyd.

Maar dit was al duidelik dat Nederland sy status as groot moondheid gaandeweg sou kwytraak. Die VOIK se invloed op internasionale handelsroetes was besig om te krimp, en vanaf 1790 was dit Franse en Portugese skepe wat slawe na die Kaap vervoer het.

Kaart van die Kaap die Goeie Hoop in 1888

Standbeeld van koning Edward VII op die Parade

Laat-Victoriaanse boukuns: Blue Lodge in Langstraat

Noordhoekstrand

Met die ekonomiese agteruitgang van die VOIK teen die einde van die 18de eeu het die Kaapkolonie Brittanje se belangstelling gewek. Op 11 Junie 1795 het 'n Britse vloot onder bevel van admiraal Keith Elphinstone en majoor-generaal James Craig Valsbaai binnegeseil. Hulle het 'n amptelike dokument saamgebring waarin na die vroeëre Britse nedersetting verwys is wat in 1620 gestig is en waardeur Groot-Brittanje vanweë sy ouer regte aanspraak op die Kaap gemaak het. Die Nederlandse magte was nie in staat om enige militêre weerstand teen die Britse oormag te bied nie en het, om 'n gewapende konflik en moontlike plundering te vermy, gekapituleer. Kaapstad is vervolgens deur 1200 Britse infanteriste en 400 artilleriste beset, en vir die eerste keer sedert die volksplanting is 'n ander vlag as dié van Nederland in die Kasteel gehys – die Britse Union Jack.

Die Britse besetting is as tydelik beskou en was slegs daarop gemik om Britse belange teen Frankryk as mededingende groot moondheid te verdedig. So was die Britse vredesvoorwaardes vir die Kapenaars aanvaarbaar – niemand is onteien mits hy of sy die eed van trou aan die Britse koning George afgelê het. Ná die ondertekening van die vredesverdrag van Amiens is die Kaapkolonie weer aan die Nederlandse regering teruggegee. Die VOIK is intussen ontbind.

In 1806 het die Brits-Franse konflik weer opgevlam, en Britse troepe het die Nederlandse magte – wat hoofsaaklik uit 'n regiment Duitse hoofsoldate bestaan het – aan die Kaap naby Bloubergstrand aangeval. Die Duitse soldate het gevlug sodra die Britte voet aan wal gesit het. Die neerlaag van die Nederlandse koloniale troepe het die einde van die Nederlandse heerskappy ingelui. Op 13 Augustus 1814 het die Kaap 'n Britse kroonkolonie geword. Kaapstad is deur 'n siviele goewerneur geadministreer.

Die verhouding tussen Britse besetters en die inheemse bevolking was van begin af gespanne. Weliswaar het Kaapstad nou 'n ongekende ekonomiese opswaai beleef, maar dit het tegelykertyd van karakter begin verander en steeds meer Britse invloede getoon. Immigrante van die Britse eilande het hulle in groter getalle begin vestig. Slawerny het aan belangrikheid ingeboet en is uiteindelik in 1834 deur die Britse owerheid verbied. Omstreeks 1820 was nogtans meer as 90 persent van die blanke bevolking van Nederlandse of Duitse afkoms. Maar elders in Suid-Afrika, in die Oos-Kaap, het duisende Britse setlaars hulle begin vestig (die sogenaamde 1820-Setlaars), en Kaapstad was eweneens besig om te verengels.

Omstreeks 1850 was Kaapstad 'n multi-etniese nedersetting met 'n bevolking van sowat 17 000 wat in die volgende vyftien jaar tot 28 400 sou groei.[21]

Die ontdekking van die diamant- en goudvelde in die binneland in die tydperk tussen 1870 en 1890 het die ekonomiese swaartepunt van Suider-Afrika na die Noord-Kaap en die Witwatersrand verskuif, tog het Kaapstad voordeel getrek uit die groeiende handel met Britse oorsese gebiede en tot Suid-Afrika se grootste hawe ontwikkel. Daarnaas het 'n verskeidenheid nywerhede hulle in die stad gevestig.

Ingang tot die parlementsgebou

Die builepes-epidemie van 1901 het as 'n voorwendsel gedien om 'n stelselmatige rasseskeiding in Kaapstad se woonbuurte in te stel. Die swart bevolking is na twee gebiede verskuif, die hawe en Ndabeni aan die westelike kant van Tafelberg, wat tot die voorloper van die Kaapvlakte se nie-blanke woonbuurte ontwikkel is.

Die Uniewet van 1910 het van Kaapstad die wetgewende hoofstad van die Unie van Suid-Afrika gemaak, terwyl Pretoria as regeringsetel gedien het. Johannesburg het in die 1920's tot die land se grootste stedelike nedersetting en saam met ander aangrensende munisipaliteite aan die Witwatersrand ook tot die hoofbasis van Suid-Afrika se ontwikkelende nywerheidsektor gegroei. Kaapstad het in hierdie periode 'n nuwe funksie as belangrike administratiewe, kulturele en dienstesentrum begin vervul. Maar ook hier het 'n noemenswaardige industriële basis ontwikkel wat hoofsaaklik op die vervaardiging van tekstiele, papier en ander ligte nywerhede gesteun het, terwyl ook die voedsel- en drankbedryf en drukkerye 'n belangrike rol by die ontwikkeling van die Kaapstadse ekonomie gespeel het. Die ekonomiese groei het steeds meer immigrante na die stad gelok sodat sy bevolking in 1927 reeds op 307 000 gestaan het.[22] In dieselfde jaar is Langa as eerste "modelstad" vir swartes gestig.

In die tyd tussen die twee wêreldoorloë het Kaapstad maar stadig gegroei, waarby die uitbreiding van beboude gebiede veral langs die spoorweglyne in die suidelike voorstede en in die Kaapse Vlakte plaasgevind het. In 1950 het Kaapstad 742 400 inwoners getel. Die implementering van die Groepsgebiedewet het 'n vernietigende effek op binnestedelike gemeenskappe gehad nadat sowat 150 000 bewoners na nuwe behuisings in voorstede soos Mitchells Plain verskuif is.

'n Uitsig oor Khayelitsha

Armoede as toeriste-aanloklikheid: buitelandse besoekers in 2008 in Khayelitsha

In Desember 2006 het Kaapstadse dagblaaie oor bendeoorloë in voorstede soos Hanover Park en Nyanga berig wat met dwelmhandel verbind is. Die geweldpleging was so erg dat matriekeksamens in plaaslike skole ontwrig is en slaagsyfers tot slegs 33 persent gedaal het. Veiligheidswagte is in die gebied ontplooi om skole te beskerm.[23] In Julie 2012 het inwoners van Hanoverpark daarop aangedring dat 'n noodtoestand in die gebied uitgeroep word weens bendegeweld.[24]

Terwyl die provinsiale owerheid miljoene rand aan veiligheidshekke en alarmstelsels in misdaadgeteisterde voorstede bestee, word dakloses deur die polisie en privaat veiligheidswagte uit die middestad verban. Dikwels word hulle, net soos armes oor die algemeen, verantwoordelik gehou vir die hoë misdaadvlakke in Kaapstad, maar in elk geval as 'n bedreiging vir die hoë lewensgehalte in welgestelde woonbuurte beskou. Nadat die stadsraad in Mei 2007 as deel van die sakekern se regenerasie besluit het om bedelary, die was van klere in openbare plekke en die verblyf in sekere plekke ondanks waarskuwings van veiligheidswagte om hulle te verlaat, verbied het, was daar in Julie 2007 nuusberigte oor drie daklose mense wat op Kaapstad se strate oorlede is, waaronder een vrou wat in die winterkoue aan blootstelling gesterf het nadat polisiemanne haar komberse gekonfiskeer het.[25]

Hierdie soort voorvalle gooi lig op die veronderstelde samehang tussen veiligheid en sosio-ekonomiese ontwikkeling en die beleid wat daaruit voortspruit. Dit is duidelik dat Kaapstad, net soos ander metropole elders in die wêreld, deur 'n ingewikkelde netwerk geadministreer word waarin plaaslike en globale kragte en belange met mekaar bots en wat tot verdeelde openbare ruimtes en woonbuurte kan lei sonder dat daar rasgebaseerde "groepsgebiedewette" bestaan. Kaapstad is in die 21ste eeu weer verdeel in twee stadsgebiede – 'n welgestelde en hoogs ontwikkelde middestad met aangrensende woonbuurte wat toeriste en beleggers uit alle uithoeke lok, en 'n onderontwikkelde voorstedelike periferie in die Kaapse Vlakte wat baie op krotbuurte elders in die wêreld lyk en waar die meeste misdade in Kaapstad gepleeg word.[26]

Op Mandeladag in 2019 is 1 000 Suid-Afrikaanse soldate na die Kaapse Vlaktes ontbied nadat bendegeweld handuit geruk het. Tussen November 2018 en Julie 2019 is meer as 2 300 mense in die Wes-Kaap vermoor. Baie van die slagoffers is in skietvoorvalle dood wat met bendegeweld van bruin jeugdiges verbind word.[27] Jeugdiges sonder perspektiewe organiseer hulself in bendes wat aan hulle 'n gevoel van samehorigheid gee. Die bendes dra name soos Destruction Boys, Mongrols of Americans en is in bestendige bloedige gevegte met mekaar gewikkel. Daar word beraam dat sowat 100 000 jongmense in bruin woonbuurte by sowat 130 bendes betrokke is. Hulle optrede word al hoe meer kommersieel en groei tot mafia-agtige netwerke met betrekkinge tot polisielede en politici. Lidmaatskap in georganiseerde bendes het 'n lang tradisie in Kaapstad wat verder terugstrek as die hervestiging van bruin Kapenars op die Kaapse Vlaktes sedert die laat 1960's. Meer as die helfte van die bevolking is werkloos – nogtans bestee jongmense geld aan tik, 'n sintetiese dwelm wat op basis van amfetamiene vervaardig word. Die situasie vererger nadat groter hoeveelhede heroïen en wapens, wat deur korrupte polisielede verkoop word, op die plaaslike mark beland.[28]

'n Deel van die N2-grootpad staan as Nelson Mandelalaan bekend

'n Uitsig oor die Parade met die Raadsaal van Kaapstad en Tafelberg op die agtergrond

Die Raadsaal van Kaapstad op die Parade. Die plein se naam verwys na sy vroeëre funksie as militêre paradegrond

Die Parade (Engels: Grand Parade), die grootste plein van Kaapstad in die historiese stadsentrum, is die oudste gedeelte van Kaapstad. Jan van Riebeeck het hier onmiddellik ná die aankoms van die eerste Nederlandse koloniste in 1652 enkele hutte en 'n vesting uit hout en klei laat oprig. Die plein was destyds nog vlakby die strand van Tafelbaai geleë, en as gevolg van die hewige winterstorms aan die Kaap, wat jaarliks groot skade aan die vesting berokken het, was die koloniste genoodsaak om dit jaarliks te herstel. Uiteindelik is die besluit geneem om 'n nuwe vesting uit steen te bou, en sodoende het tussen 1666 en 1679 die Kasteel die Goeie Hoop ontstaan wat vandag oos van die Parade geleë is. Sy boustyl en vorm – die kasteel is soos 'n vyfhoek aangelê – weerspieël die destydse Europese tradisie van vestingbou. Dit is die oudste Europese gebou in Suid-Afrika wat bewaar gebly het.

Ná die voltooiing van die kasteel is die ou vesting afgebreek om plek te maak vir 'n paradeplein van die VOIK-soldate; sodoende het die plein ook sy huidige naam gekry. Dit is daarna ook vir markte, teregstellings en volksfeeste gebruik. Later het hier ook betogings plaasgevind. Die Parade is derhalwe ook in latere eeue, toe die stad uitgebrei is, nie aangetas nie. Teen die middel van die 19de eeu is selfs 'n spoorweg, wat na die hoofstasie wes van die plein gelei het, op die Parade aangelê.

Tans dien die plein veral as 'n parkeerplek vir die nabygeleë stasiegebou en die personeel van die stadsregering wat in die kantore rondom die plein werk. Op Woensdae en Saterdae word hier egter Kaapstad se bekende en gewilde vlooimark gehou. 'n Aantal historiese geboue kan ook hier besigtig word.

Die oprigting van Kaapstad se Raadsaal, waarvan die hoeksteen op 29 Augustus 1900 deur die destydse burgemeester Thomas Bell gelê is en waar die eerste raadsvergadering op 27 Julie 1905 plaasgevind het, en die markgeboue en -stalletjies aan die weskant het ook die aanleiding tot die laaste groot ombou van die plein gegee. Die Raadsaal, wat in die Italiaanse Renaissance-boustyl ontwerp is, het sy ou voorloper op Groenmarkplein vervang. Die sandsteen vir die fasade is uit die Suid-Engelse stad Bath ingevoer. Deesdae word hierdie waardevolle boumateriaal, wat slegs vir 'n klein aantal geboue in die land ingespan is, veral deur Kaapstad se winterstorms en lugbesoedeling bedreig. Omvattende herstelwerk het in 1979 plaasgevind.

Die belangrikste besienswaardighede in die Raadsaal is die verskillende vergadersale, die groot banketsaal (Engels: Grand Hall), 'n biblioteek en 'n indrukwekkende orrel. Die gewel oor die hoofportaal is met die historiese wapen van Kaapstad versier, wat ongelukkig sedert 1999 meestal deur 'n moderne vlag oordek word. Die groot toring was enkele jare lank die hoogste bouwerk in Kaapstad en bevat 'n klokkespel met 39 klokke, wat byna almal in Engeland gegiet is en ten opsigte van hul klank baie ooreenkomste met Big Ben in Londen toon.

Een van die grootste historiese gebeurtenisse in die geskiedenis van die Parade is die vrylating van Nelson Mandela wat hier op 11 Februarie 1990 deur 100 000 mense gevier is.

Duitstalige kaart van Kaapstad met die Kasteel die Goeie Hoop in 1750

Straatname soos Heerengracht en Buitengracht in die stadsentrum en Keizersgracht in Distrik Ses verwys nog steeds na die ou grachten van Kaapstad wat lankal verdwyn het. Goewerneur Simon van der Stel het gedurende sy ampstermyn in die laat 17de eeu gragte volgens die Hollandse voorbeeld laat bou waarmee die jong nedersetting gemaklik van water voorsien kon word. Destyds is na Kaapstad dikwels ook as Klein-Amsterdam verwys.[29] Tot in die middel van die 19de eeu is die netwerk van gragte in die binnestad verder uitgebrei, alhoewel hulle dikwels deur vullis en perdemis bevuil is. Toe hulle uiteindelik toegegooi is, moes groot bedrae geld daaraan bestee word. 'n Laaste oorblyfsel van die ou grachten kan nog steeds tussen die omheining van Tuynhuys en die Kompanjiestuin besigtig word.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Distrik Ses.

Distrik Ses in 2005

Die sesde distrik van Kaapstad is in 1867 gestig en het danksy die ligging naby die hawe en die stadsentrum vinnig tot 'n kosmopolitaanse woonbuurt vir vrygelate slawe, werkers, immigrante, handelaars en kunstenaars ontwikkel.[30] Die distrik het byna 'n tiende van Kaapstad se bevolking gehuisves.

As gevolg van die beleid van rasseskeiding is baie swart bewoners al teen die begin van die 20ste eeu uit Distrik Ses verdryf. Maar ook baie meer welgestelde burgers het na die suidelike voorstede van Kaapstad begin verhuis. Die distrik het uiteindelik 'n krotbuurt geword, wat volgens die Wet op Groepsgebiede van 1950 op 11 Februarie 1966 tot 'n blanke gebied verklaar, ontruim en gesloop is.

Die kleurling- en swartbevolking van die distrik – sowat 60 000 mense – is in die tydperk tussen 1968 en 1982 na die Kaapse Vlaktes verskuif. Veral die plaaslike handelaars is baie hard getref deur hierdie gedwonge verskuiwing. Hulle het hul klante, wat vanweë Distrik Ses se gunstige ligging naby die stadsentrum hul inkopies hier gedoen het, skielik verloor en was nou grotendeels genoodsaak om hul besighede te sluit.[31] 'n Deel van die distrik is hernoem tot Zonnebloem; hier is onder meer die Kaapse Technikon opgerig. Weens plaaslike en internasionale druk, wat op die destydse blanke regering uitgoefen is, is die herontwikkeling van die gebied tot 'n woongebied vir blanke Kapenaars uitgestel. Die meeste blanke bewoners van Kaapstad was gekant teen die sloping van die ou Distrik Ses en het gevolglik nie belanggestel daarin om huise of woonstelle hier te koop nie.[32] In 1979 is die hele stadsbuurt gesloop, en ook blanke inwoners is gedwing om Distrik Ses te verlaat. Die puin is vir die uitbou van Kaapstad se hawe gebruik.[31]

In die vroeë 21ste eeu is met die heropbou van Distrik Ses begin, en sowat 4 000 gesinne sal uiteindelik na Distrik Ses kan terugkeer.

'n Krotbuurt in die Kaapse Vlaktes

Skoolkinders in Mitchells Plein

Die Kaapse Vlaktes, 'n duinlandskap in die suidooste van Kaapstad, huisves tweederdes van Kaapstad se bevolking, hoofsaaklik bruines en swartes. Die gebied is reeds voor die aankoms van die eerste Europeërs ten minste tydelik deur enkele Sanstamme bewoon en is – vanweë sy afgeleë ligging ver van blanke plase en woongebiede – vanaf die vroeë 18de eeu vir die oprigting van beskeie behuisings vir San en vrygelate slawe gebruik. As gevolg van binnelandse migrasie het mense uit ander etniese en taalgroepe hulle later ook hier en elders aan die stadsrand van Kaapstad gevestig en dikwels die oorspronklike bewoners verdring.

Gedurende die tydperk van rasseskeiding in Suid-Afrika is talle swart en ander bewoners, ongeag hulle sosiale status, uit hul woongebiede in die stadsentrum verban en na die Kaapse Vlaktes verskuif. Weereens is inheemse bewoners verdring om plek te maak vir die slagoffers van apartheid. Die nuwe woonbuurte het hoofsaaklik uit baie eenvoudige klein huise met gewoonlik twee of drie vertrekke bestaan. Die verblyf in hierdie swart woonbuurte was aan 'n werkspermit gekoppel, en inwoners sonder geldige permitte, veral vroue en kinders, is gereeld deur die owerhede na landelike gebiede in die swart tuislande verskuif.

Die huidige bruin en swart woonbuurte van Athlone, Mitchells Plein, Kruispad (Crossroads), Langa ("Son"), Gugulethu ("Ons Trots"), Khayelitsha ("Ons Nuwe Tuiste"), Bonteheuwel, Elsiesrivier en baie ander behels nog steeds 'n groot persentasie informele behuising met 'n geskatte twee miljoen bewoners. Slegs vier van hulle word merendeels deur swartes bewoon, terwyl die res hoofsaaklik kleurlinge huisves. Langa is die oudste swart woonbuurt in Kaapstad, en Gugulethu met 300 000 bewoners een van die grootstes in Suid-Afrika.[33] Gugulethu het in die tydperk van rasseskeiding as 'n tuiste vir swart trekarbeiders uit die Oos-Kaap ontstaan en het verskeie kere nuus gemaak weens politieke onluste en sinlose geweldpleging. Die "Gugulethu-Sewe" was sewe swart aktiviste wat op 3 Maart 1986 by 'n padblokkade deur die polisie gestop en doodgeskiet is.[34] Die moord op Amy Biehl, 'n jong Amerikaanse student en aktivis wat haarself vir maatskaplike verandering in Suid-Afrika beywer het, het op 25 Augustus 1993 wêreldwyd mense geskok.[35][36]

In die laat 20ste eeu is met die oprigting van steenhuise en die bou van teerpaaie begin, en aan steeds meer inwoners word basiese dienste soos busdienste na die binnestad, riolering, vullisverwydering en elektrisiteit verskaf. Grootskaalse binnelandse migrasie en die hoë bevolkingsgroei bly egter steeds ernstige vraagstukke wat daartoe lei dat voortdurend nuwe plakkerskampe met informele behuisings ontstaan. Selfs Mitchell's Park, 'n bruin woonbuurt wat in die 1980's as 'n nuwe tuiste en modelstad vir voormalige bewoners van krotbuurte naby die stadsentrum opgerig is, het vanweë sy beter behuisingstandaarde talle mense gelok wat plaaslike huurgelde meestal nie kan bekostig nie.[37]

Die Kaapse argitek Louis Thibault (1750–1815), 'n Franse boorling, was die eerste geskoolde boumeester in Suid-Afrika

Die Tuynhuys, setel van die Suid-Afrikaanse president in Kaapstad, is in 1790 opgerig

Groot Constantia in die Constantiavallei dateer uit die laat 17de eeu

'n Stadhuis in die Kaaps-Hollandse boustyl as 'n gepaste kwartier vir die Nederlandse konsulaat-generaal in Kaapstad

Aangesien die oorspronklike halfronde Khoikhoi-huise vanweë hul verganklike bouwyse met materiale soos jong bome en grasmatte nie bewaar gebly het nie, begin die argitektoniese geskiedenis van bewaarde Wes-Kaapse boustyle eers met die aankoms van Europese setlaars en hul Kaaps-Hollandse styl wat teen die einde van die 17de eeu sy kenmerkende eienskappe ontwikkel het.

Die elegante witgekalkte Kaaps-Hollandse huise en plase met hul kenmerkende groen deure en vensters is voortreflik by die verruklike Kaapse landskap met sy blou berglandskappe, wingerde en bloeiende tuine aangepas. Alhoewel die Kaapse boustyl Europees-Hollandse wortels het, is dit deur die plaaslike boumeesters verder ontwikkel om harmonies met die natuurlike omgewing te versmelt.[38] Hul ontwerpe was simmetries, prakties en eenvoudig en van binne veral gerieflik. Die argitekte het daarnaas ook rekening gehou met die Mediterreense klimaat van Kaapstad – die dik, spierwit mure het as uiters geskikte teenvoeters teen temperatuurskommelinge gedien. Die gewels het die ingang teen reën en – in die geval van 'n brand – teen brandende riet, wat vanaf die dak sou val, beskerm.[39]

Vanweë die groot afstande tussen nedersettings en plase was reisigers gewoonlik aangewese op die gasvryheid van boere, en die Kaapse boustyl weerspieël hierdie karaktertrek met sy ruim onthaalvertrekke en kombuise. Die ontwerpe het daarnaas ook tred gehou met die ekonomiese ontwikkeling van die Kaapkolonie. Terwyl die vroeë geboue nog reghoekig was en van twee eenvoudige gewels en 'n stoep voorsien is, getuig die pragtige middelgewels van latere bouwerke van die Kaapse gemeenskap se groeiende welvaart. Die eerste gewels is in driehoekvorm gebou, maar het gedurende die 18de eeu geleidelik hul swierige, kronkelende en tipies Kaapse vorm gekry.

Houtluike voor die vensters het die kosbare donker meubels en tapyte teen die felle sonlig beskerm. Baie huisingange is van tweedelige sogenaamde staldeure voorsien waarvan die onderste gedeelte vasgesit kon word om te voorkom dat vee die huis kon binnestap.

Die ontwerpe van huise en plase het algaande toenemend gesofistikeerd geword; die oorspronklike reghoekige ontwerp is verder ontwikkel tot T-, U- en H-plattegronde. Kaapstad se stadhuise het dikwels oor 'n geplaveide binnehof beskik wat soms met 'n tuinpoel verfraai is. Eikebome, wat in die plaaslike klimaat goed aard en vinnig groei, is voor die huise aangeplant as 'n natuurlike beskerming teen die somerhitte. Die Europese barok-boustyl het plaaslike boumeesters geïnspireer tot uiters swierige gewels met pragtige reliëfs.

Talle Kaaps-Hollandse huise staan tans as musea en monumente oop vir die publiek soos die bekende 18de-eeuse Koopmans-de Wet-huis in Kaapstad se Strandstraat wat op 10 Maart 1914 as die eerste privaat stadhuis in Suid-Afrika in 'n museum omgeskep is. Sy fasade is moontlik deur die argitek Louis Thibault en die beeldhouer Anton Anreith geskep, maar geen bron staaf dié aanname nie. Die meubilering dateer uit die laat 18de en vroeë 19de eeu.[40]

Gietysterbalkonne in Langstraat

Saam met die Britse bewind het ook die Georgiaanse boustyl met sy kenmerkende verdiepinghuise in die vroeë 19de eeu na die Kaap gekom en is weereens as Kaaps-Georgiaanse boustyl by die plaaslike omstandighede aangepas. Die Bertram-huis, tans 'n museum, is 'n tipiese voorbeeld van laat-Georgiaanse argitektuur met sy geelbruin klinkersteen en eenvoudige fasade waar 'n voorgewel oor die ingang die enigste argitektoniese versiering vorm.[41]

Die Regentskapstyl (1811–1820) was nog steeds op die Georgiaanse stylelemente gegrond, maar het nogtans meer aandag aan kunsvolle versierings soos tralies van smeed- en gietyster om die balkonne, soortgelyke relings en boligte met uitgesnyde houtrame. Gietyster was ook gedurende die Victoriaanse periode (1837–1901) gewild, net soos dakke van sinkplate.

In Kaapstad is veral Langstraat met sy netjies gerestoureerde bont huise 'n mekka vir liefhebbers van die Victoriaanse styl. Ryk versierde balkonne, wat op pilare rus, herinner aan die tipiese argitektuur van die Amerikaanse Suide. Groenmarkplein pronk met 'n verskeidenheid huise in die Art déco-boustyl soos die Ou Poskantoor in Darlingstraat, wat tussen 1938 en 1940 met granietstene uit die Kaapland en Transvaal gebou is, en die Ou Mutual-gebou met skulpture wat die geskiedenis, flora, fauna en mense van Suid-Afrika uitbeeld. Die grondverdieping staan oop vir die publiek.

Disa Park in Vredehoek (linkerkant bo): Hierdie omstrede bydrae tot Kaapstad se stadshorison dateer uit die 1960's

Net soos elders in die wêreld was sommige bouprojekte van die 20ste eeu ook in Kaapstad nie met oorsigtigheid beoordeel nie: Die natuurskoon van strandgebiede is deur wolkekrabbers ontsier. 'n Snelweg naby Buitengracht is in die 1960's begin, maar het steeds onvoltooid gebly. Die Disa Park-torings, drie geboue met woonstelle, is nog 'n voorbeeld van 'n onnodige ontwikkeling. Alhoewel die plaaslike owerheid die bou van nuwe huise in bepaalde sensitiewe gebiede beperk en 'n maksimale aantal verdiepings vasgelê het, het ontwikkelaars in die 1960's nogtans daarin geslaag om die wette te omseil en die panorama van Duiwelspiek, 'n bergspits in die stadsbuurt Vredehoek, met drie wolkekrabbers te ontsier wat in die plaaslike volkstaal as Tampon-torings bekend staan. Soortgelyke wolkekrabbers bedreig die natuurskoon van plekke soos Blouberg.[42] Tipiese voorbeelde van argitektuur uit die sewentigerjare is die Goue Akkersentrum en die Burgersentrum se toringblok.

Die eerste demokratiese verkiesing in 1994 en die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 in Suid-Afrika het egter tot 'n baie optimistiese houding onder Kapenaars gelei waarvan die restourasie van historiese geboue in die binnestad, nuwe wandellane vir voetgangers en talle nuwe woonhuise met woonstelle vir alle etniese groepe sigbare kenmerke is.

'n Lugfoto van die Tafelbaaihawe

Die sakekern van Kaapstad, met hawegeriewe in die agtergrond

’n Lugfoto van die hoofdeel van die Kaapstad-hawe met Leeukop en Vlaeberg op die agtergrond

Danksy die natuurlike hawe van Tafelbaai staan Kaapstad sedert eeue bekend as die "Herberg by die See". Toe Jan van Riebeeck in 1652 in Tafelbaai voet aan wal gesit het, was daar nogtans niks meer as 'n wydgestrekte baai met vlak sand- en klippiesstrande. Die skepe, wat hier aangedoen het, was aan die onstuimige see blootgestel, en die aflaai en vervoer van goedere was 'n moeilike taak. Skepe het meestal enkele honderd meter van die strand af geanker, en goedere is met roeibote aan land of na die skepe gebring. Die hawegeriewe was oor 'n tydperk van byna tweehonderd jaar ná van Riebeeck se aankoms beperk tot 'n houtkaai, wat in 1656 naby die Kasteel die Goeie Hoop gebou is.[43]

Veral gedurende die Kaapse winterstorms was Tafelbaai geen veilige ankerplek vir skepe nie, en dikwels is die vervoer van goedere dae lank deur ongunstige weerstoestande belemmer. Baie goedere en bote het in die baai verlore gegaan kort voordat hulle kon aandoen. Eers in 1743 is die VOC se winterhawe na Simonstad in die Valsbaai verskuif. Hierdie ankerplek was veilig, maar die vervoer van goedere met perdekarre het meer as drie ure geneem.

Die houtkaai voor die kasteel , wat dikwels beskadig of selfs verniel is, is eers teen die begin van die 19de eeu deur 'n klein steenkaai vervang. Die Kaapse storms het nogtans steeds tot verliese gelei. Gedurende 'n hewige storm in die najaar van 1865 het binne enkele dae 18 skepe in Tafelbaai vergaan, terwyl ander beskadig is. Hierdie ramp het die aanleiding tot die bou van 'n berskemde hawebekken gegee. Oor 'n tydperk van drie jaar is nuwe land in die hawe aangewin, en die Alfred-bekken het ontstaan.

As gevolg van die Tweede Vryheidsoorlog en die ontdekking van goud- en diamantvelde het die hawe van Kaapstad teen die einde van die 19de eeu steeds belangriker geword. Die geriewe is uitgebrei, en in 1905 is die Victoria-bekken ingewy. In die periode tussen 1935 en 1945 is met die landaanwinningsprojekte voortgegaan, en sodoende het die Foreshore met 'n oppervlakte van sowat 2,5 vierkante kilometer en die Duncan-dok ontstaan. Die Kasteel van Goeie Hoop, wat aanvanklik vlakby die see geleë was, is deur die landaanwining meer as een kilometer landinwaarts verskuif. Tot in 1960 het die nuwe Ben Schoeman-dok die ou Alfred- en Victoria-bekkens vervang wat daarna geleidelik verval het.

Die hawe het twee keer in sy geskiedenis 'n groot strategiese rol gespeel. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het meer as 400 skeepskonvooie met ses miljoen soldate in Kaapstad se hawe aangekom, en sowat 13 000 skepe is in sy werwe herstel.

Tydens die Suez-krisis in die jaar 1973 is die Suezkanaal gesluit, en skepe op pad na Europa en die ooskus van Amerika het die Kaapse roete gebruik wat 'n groot toeloop van skepe in Tafelbaaihawe beteken het. Tans is Kaapstad die grootste van die vier beduidende hawens in die land en hanteer jaarliks sowat agt miljoen ton seevrag.[44]

Aangesien Tafelbaaihawe met sy totale wateroppervlak van 112,7 hektaar veral die Wes-Kaap bedien, is hy gespesialiseer op die uitvoer van plaaslike produkte. Die grootste voorverkoelkompleks in Suid-Afrika hanteer die land se uitvoere van sagte vrugte. Daarnaas is geriewe soos droogdokke (die Sturrock-droogdok is die grootste in die suidelike halfrond met afmetings van 360 x 47,5 x 13,7 meter) en dryfdokke beskikbaar. Die hawe beskik sedert die sewentigerjare ook oor 'n diepseehouereindpunt met vyf bekkens.

Die ou hoofgebou van die Groote Schuur-hospitaal

Kaapstad Internasionaal se nuwe sentrale terminaal en openbare vervoerplein

Die Groote Schuur-hospitaal is een van die leidende hospitale ter wêreld en het baanbrekerswerk met onder meer die eerste hartoorplanting gedoen, wat hier in Desember 1967 deur prof. Christiaan Barnard uitgevoer is.

Die ongewone naam is van 'n groot pakhuis afgelei, wat deur die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie in 1657 op die perseel van die huidige hospitaal opgerig is. Die oorspronklike Groote Schuur-hospitaal is op 31 Januarie 1938 geopen.

Die Kaapstad Internasionale Lughawe, die tweede grootste in die land na O.R. Tambo Internasionale Lughawe in Johannesburg, lê sowat 22 kilometer oos van die middestad. Die volume van lugverkeer het sedert die jaar 1994 aansienlik toegeneem. Tans is daar jaarliks sowat 80 000 vliegtuie wat in Kaapstad aankom of vertrek, met sowat vyf miljoen passasiers.

Kaapstad is per pad baie goed met die res van Suid-Afrika verbind. Die N1-nasionale pad begin in Kaapstad se middestad en is 'n snelweg verby Bellville, Paarl en deur die Hugenotetonnel na die binneland. Die N2-nasionale pad begin ook in die middestad en verbind Kaapstad met die groot kusdorpe soos Mosselbaai en Port Elizabeth. Die pad is 'n snelweg en gaan oor die Overberg via Sir Lowryspas. Die N7 verbind Kaapstad met Namibië en die noorde van Wes-Kaap.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Suid-Afrikaanse munisipale verkiesing van 2006.

Die DA het in die munisipale verkiesing, wat in 2006 in Suid-Afrika gehou is, as die sterkste enkele party te voorskyn getree wat 90 van 210 setels verower het, nog voor die African National Congress (ANC) met 81 setels, alhoewel geen party 'n algehele meerderheid behaal het nie. Danksy 'n byverkiesing het die DA sy totale aantal setels intussen tot 91 verhoog.[46] Nadat die Onafhanklike Demokrate tot die koalisie toegetree het, het die DA daarin geslaag om sy meerderheid in die stadsraad tot 22 setels te verhoog.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Suid-Afrikaanse munisipale verkiesing van 2011.

Die Demokratiese Alliansie (DA) domineer die afgelope dekade die Kaapstadse politiek, met die ANC as die amptelike opposisie. In 2011 het die DA daarin geslaag om 'n volstrekte meerderheid te behaal toe hy 135 van die 200 setels in die stadsraad verower het.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Suid-Afrikaanse munisipale verkiesing van 2016.

Setels in die stadsraad ná die 2016-verkiesing

   DA

   ANC

   EFF

   ACDP

   Al Jama-ah

   ander

In 2016 het die DA sy volstrekte meerderheid verdedig toe hy 154 van die 231 setels in die stadsraad verower het.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Suid-Afrikaanse munisipale verkiesing van 2021.

In 2021 het die DA se aandel stemme vir die eerste keer 'n afname getoon toe hy 135 van die 231 setels in die stadsraad verower het.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Islam in Suid-Afrika.

Die Bo-Kaap in Kaapstad, historiese sentrum van Kaapse Maleiers

'n Moskee in Kaapstad

Kaapstad huisves die oudste gemeenskap van Moslems in Suid-Afrika. Enkele jare na die stigting van die Moederstad is in 1667 onder die gesag van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie die eerste Maleiers as slawe van Nederlands-Indië na die Nederlandse Kaapkolonie gebring. Hulle het 'n groot invloed op die Suid-Afrikaanse kookkuns en die ontstaan van Afrikaans uitgeoefen. Die Bo-Kaap het vanaf die 18de eeu tot die kulturele sentrum van die Kaapse Maleiers ontwikkel, nadat hulle uit slawerny vrygelaat is. Vandag bly omtrent 166 000 Kaapse Maleiers rondom Kaapstad, waarvan die oorgrote meerderheid Moslems is en Afrikaans praat. Nes hul moskees is die Kaapse Maleiers vir die vyf kramatte rondom Kaapstad bekend.

In Kaapstad kom honderde Moslems tydens die laaste aand van Ramadan in Seepunt bymekaar om na die maan te kyk. Dié byeenkoms bring mense van alle vlakke van die samelewing bymekaar en elkeen bring iets saam om dit met ander tydens die breek van die vas te deel. Die Maghrib- of sonsondergebed word gemeenskaplik gedoen en die formele maansienresultate word bekend gemaak.[53]

Eid-oel-Fiter word gevier deur in die oggend eers die moskee vir die Eidgebed by te woon. Vervolgens word gesinne en bure besoek. Kinders ontvang geskenke en geld van ouer lede van die gesin, verwante en bure.[54] Die meeste mense dra nuwe klere met helder kleure, terwyl koekies, koeke, samoesas, pasteie en terte vir besoekers aangebied word.[54] Middagete word gewoonlik in gesinsgroepe geniet.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Jode in Suid-Afrika.

Kaapstad se Groot Sinagoge word beskryf as die mees ambisieuse van al die argitek John Parker se ontwerpe. Dit bied sitplek aan 1 400 mense, een van die grootste aanbiddingsplekke in Suid-Afrika.[55]

Die Maraisweg-sinagoge in Seepunt is die tuiste van die Groen- en Seepuntse Hebreeuse gemeente, die grootste Ortodokse Joodse gemeente in Afrika

Jode is reeds sedert 162 deel van die Moederstad se bevolking, hoewel hulle nie godsdiensvryheid geniet het onder die Nederlandse bewind tot 1803 nie. Die Joodse bevolking het toegeneem van sowat 20 siele in 1820 tot meer as 25 000 in die 1980’s, maar weens emigrasie intussen afgeneem tot sowat 17 000, ’n kwart van alle Jode in Suid-Afrika en naas Johannesburg verreweg die grootste gemeenskap.

Kaapstad en Suid-Afrika se eerste Hebreeuse gemeente is in 1841 gestig, ’n week nadat 17 Joodse mans die eerste Ortodokse diens in die Kaapkolonie gehou het. Die eerste diens is op 26 September 1841 in ’n privaat woning, Helmsley Place gehou, wat vandag deel vorm van die Mount Nelson-hotelperseel. Agt jaar later is die eerste sinagoge ingerig langs die parlement en eerw. Isaac Pulver was die eerste geestelike leier. Teen 1863 het die gemeente so aangegroei dat ’n nuwe perseel nodig was, wat ingewy is in wat vandag die Joodse Museumkompleks is. In 1905 is ’n selfs groter gebou opgerig as die huidige Groot Sinagoge (Tuine-shul), langs die Ou Shul. Ook in 1905 het Kaapstad sy eerste Joodse burgemeester in die persoon van Hyman Liberman, ook die president van die gemeente, gekry. Eerw. Alfred Bender het in 1895 na Suid-Afrika gekom om die gemeente te lei en sou 42 jaar lank as rabbi optree.

Kaapstad se Joodse gemeenskap is betreklik homogeen, want sowat 80 persent van die lede is van Litause herkoms. Dieselfde persentasie is Ortodoks en die res Hervormd. Die stad het 12 Ortodokse sinagoges en twee Hervormde tempels. Die Groot Sinagoge of Tuine-shul – die Kaapse Hebreeuse Gemeente, is in 1905 ingewy en die oudste aktiewe gemeente in Suid-Afrika. Dis naasaan die vorige sinagoge geleë, nou die Joodse Museum. Die Tuine-shul is gebou in die Egiptiese herlewingstyl en bied sitplek aan 1 400 aanbidders. Die Groen- en Seepuntse Hebreeuse Gemeente het meer as 2 000 lidmate en is die grootste Joodse gemeente in Afrika. ’n Derde noemenswaardige Joodse gemeente in die Claremontse sinagoge. Daar is ook enkele klein Lubavitch en Sefardiese sinagoges. Hoewel die meeste van die Kaap se Jode tot die Ortodokse sinagoges behoort, kom die meeste nie die godsdiensvoorskrifte streng na nie.

Byna 80% van al Kaapstad se Joodse kinders is ingeskryf aan een van die Joodse dagskole, wat strek van voorskools tot hoërskool. Die Herzlia-skole maak voorsiening vir al 12 grade, terwyl daar ook drie ander laerskole is van wie die meeste Ortodoks is. Die Hoërskool Herzlia, in Highlands Estate bo die middestad, het in 2017 650 leerders van gr. 7 tot gr. 12 gehad, van wie in die hoogste drie grade net 18 Hebreeus as tweede addisionele taal geneem het. Herzlia Highlands Primary School, ook in Highlands Estate, het 359 leerders gehad, die Laerskool Herzlia in Constantia 174 en die Laerskool Herzlia Weizmann in Seepunt 291, al drie net tot gr. 6. Cape Town Torah High het in 2017 27 leerlinge van gr. 7 tot 12 gehad.[56] In Kampsbaai het die Phyllis Jowell Jewish Day School onderrig aan 121 laerskoolleerders gebied.[57]

Die Jodeslagting en Sionisme is van die uiterste belang vir die Suid-Afrikaanse Joodse gemeenskap. Die gemeenskap het suksesvol by die regering aangedring op die onderrig van die Holocaust in alle openbare skole en het onlangs die Kaapstase Holocaust-sentrum gebou, die enigste Holocaust-sentrum in Afrika. Jode betoon hul Sionisme deur filantropie. Die Kaapse Joodse gemeenskap skenk meer aan Israel per kop as enige ander Joodse gemeenskap ter wêreld. Hoewel die meeste Kapenaars Sionisme afkeur, beïnvloed dit nie hul houding jeens Kaapse Jode nie. Trouens, talle Jode het ’n sterk verhouding met die plaaslike regering. Vooraanstaande politieke figure woon dikwels Joodse geleenthede by, ondanks hul kritiek op Israel. Kaapstad se gemeenskap is nogtans nie heeltemal bestand teen geweld en Antisemitisme nie. In 1997 is petrolbomme na die huise van gemeenskapslede gegooi en in Desember 1999 is ’n bom gegooi na een van die Kaap se sinagoges. Niemand is in dié voorval beseer nie. Streng veiligheidsmaatreëls word by sinagoges gehandhaaf.[58]

Victoria & Alfred Waterfront lê noord van die stadsentrum en was vroeër 'n verwaarloosde hawebuurt. Dit is vernoem na prins Alfred, die tweede seun van die Britse koningin Victoria, wat hier in 1860 die hoeksteen vir 'n hawehoof gelê het. Ook die eerste hawebekken is in 1870 na hom vernoem, terwyl die tweede bekken uit die jaar 1905 die naam van sy moeder dra.[61]

Die oudste, westelike deel van Kaapstad se hawe was reeds vanaf 1975 vanweë die toenemende waterdiepte van moderne skepe nie meer geskik vir die hawebedryf nie, en die geriewe het begin verval.[62]

Omstreeks 1985 het die stadsregering besluit om nuwe lewe in die ou hawebuurt te blaas en in 1988 is die Victoria and Alfred Waterfront Company in samewerking met die haweadministrasie gestig wat 'n konsep vir die restourasie van die historiese geboue ontwikkel en erwe aan beleggers verpag het. 'n Ou stoorhuis is tot 'n winkelsentrum omgeskep, die pomphuis huisves tans restourante, en 'n voormalige gevangenis dien as hotel.

Die projek het tot een van Suid-Afrika se suksesvolste beleggings ontwikkel. Die Waterfront-gebied is intussen met jaarliks sowat 22 miljoen besoekers die gewildste toeristetrekpleister in die Wes-Kaap en die hele Suid-Afrika asook 'n spilpunt van Kaapstad se naglewe, met sowat vierhonderd winkels, tagtig restourante en kroeë, en rolprentteaters.[63] Vuurwerke en opelugkonserte vind gereeld hier plaas.

Vanaf September 2001 is die Waterfront in 'n suidoostelike rigting uitgebrei. Rondom die historiese kloktoring is die nuwe Clock Tower Centre opgerig – 'n nuwe winkelsentrum met restourante en reisagente. Die nuwe geboue is in argitektoniese opsig harmonies tot die kloktoring en die ou stoorhuise ingepas.[64] Gedurende die boubedrywighede is die bouvalle van 'n ou VOC-vesting opgegrawe wat eweneens in die kompleks geïntegreer is. Vlakby die Clock Tower Centre lê die Nelson Mandela Gateway, die vertrekpunt vir skepe wat toeriste na die voormalige gevangeniseiland Robbeneiland neem.

'n Londense ateljee, Heatherwick Studio, het een van Kaapstad-hawe se historiese graansilogeboue, Silo nr. 1 wat in 1924 opgerig is, omgeskep tot 'n moderne gebou wat sedert 2017 die Zeitz Museum of Contemporary African Art (MOCAA) en 'n luukse hotel, The Royal Portfolio, huisves.[65][66] Baie van die silogebou se oorspronklike geriewe het behoue bly, insluitende 42 silindriese stoorsilo's wat uitgehol is om as die museum se groot atrium te dien.

Kaapstad se Ou Dorpshuis by die Groentemarkplein

• Canal Walk, wat volgens die voorbeeld van Amerikaanse shopping malls ontwerp is en meer as 400 winkels, 'n rolprentteater en 'n reuse-kitskos-restourant met 'n jaarlikse omset van ZAR 1,8 miljard (syfers van 2003) behels, is die grootste winkelsentrum in Afrika en ook en van die grootstes in die Suidelike Halfrond.[67]
• Ratanga Junction met vele plesierritte en ander vermaak, veral vir die jongeres (langs Canal Walk).
• Groentemarkplein (Green Market Square) was oorspronklik 'n groentemark, maar is deesdae 'n vlooimark in die hartjie van Kaapstad waar 'n mens alles van tradisionele Afrika-aandenkings en kuns tot handewerk, goedkoop musiek, klere en ander snuisterye kan koop.

Die onafhanklike Armchair-teater in die voorstad Observatory

Die grootste teater in Kaapstad, die Kunstekaap-kompleks, het in die Apartheid-era nog as die Nico Malan-teater bekend gestaan en word in die plaaslike omgangstaal dikwels nog Nico genoem. Die kompleks is oorspronklik in 1971 op die Foreshore geopen en behels naas die operahuis 'n groot teatersaal (die Main Theatre) met 540 en die Arena-teater met 140 sitplekke. In sy sale word klassieke en merendeels Engelse toneelstukke, opera's en ballette opgevoer; die klein Arena-teater bied daarnaas opvoerings van eksperimentele en ander moderne toneelstukke aan. Die operahuis kan met soortgelyke instellings in ander wêrelddele meeding en werk onder meer ook met operahuise soos dié van Oslo in Noorweë saam. Die Kaapstadse operahuis bied 1 200 sitplekke en 'n indrukwekkende foyer met 'n ligkroon in die Italiaanse styl. Gedurende die Apartheid-era het die hoofklem op Europese kuns en kultuur geval, maar intussen het die Nico ook begin om meer aandag aan inheemse kulture te skenk.

Die opelug-teater in Maynardville het hom op tonele van William Shakespeare toegespits, terwyl ander teaters soos die Baxter-teater naby die Universiteit van Kaapstad se kampus in Rondebosch, die Theatre on the Bay in Kampsbaai, die Coffee Lounge in Kerkstraat, die Little Theatre in Tuine en talle ander klein en onafhanklike teaters hulle op minder konvensionele toneelkuns en tradisionele Engelse komedies toegespits het. Die Baxter-teater was gedurende die tydperk van rasseskeiding een van min tuistes in Suid-Afrika waar gemengde gehore saam toneel kon kyk.[69]

Die eerste Kaapstadse Boekeskou (Engels: Cape Town Book Fair), waaraan 400 uitgewerye uit 26 lande deelgeneem het, het in Junie 2006 in samewerking met die Frankfurtse Boekeskou plaasgevind en sowat 20 000 besoekers gelok.[75] In 2008 het die boekeskou met 57 000 besoekers 'n nuwe rekord behaal. Byna 300 uitstallers uit 31 lande het deelgeneem.[76]

Die skou, wat by die Kaapse Internasionale Konvensiesentrum aangebied word, is daarop gemik om die lees van boeke in Suid-Afrika te bevorder. Veral skoolboeke sal voordeel kan trek uit groter oplae en die daarmee gepaardgaande laer pryse. Daar is na ramings sowat 500 000 mense in Suid-Afrika – uit 'n bevolking van meer as veertig miljoen – wat gereeld boeke lees.