Josef Stalin

Josef Stalin en Mao Zedong op 'n posseël van die Volksrepubliek China in 1950

Stalin is op 18 Desember 1878[3] in Georgië gebore as Ioseb Dzjoegasjwili (Georgies: იოსებ ჯუღაშვილი), maar was beter bekend onder die selfaangenome naam Josef Stalin (Stalin beteken "man van staal"[4]). Stalin het in 1922 die Algemene Sekretaris van die Kommunistiese Party van die Sowjetunie geword. Na die dood van Wladimir Lenin in 1924 was hy in 'n magstryd met Leon Trotsky gewikkel, wat hy gewen het. Trotsky is uit die party geskors en uit die Sowjetunie verban.

In die 1930's het Stalin 'n suiwering van die Kommunistiese Party van die Sowjetunie van stapel gestuur wat later as die Groot Suiwering bekend gestaan het. Dit was 'n veldtog van politiese verdrukking, vervolging en teregstelling sonder gelyke wat sy hoogtepunt in 1937 bereik het.

Stalin se heerskappy het 'n langdurige impak gehad op die Sowjetunie tot met die ineenstorting daarvan in 1991. Hy het beweer dat sy beleid op Marxisme en Leninisme geskoei was. Tans word daar algemeen na sy politiese en ekonomiese stelsel as Stalinisme verwys. Maoiste en ander groepe beweer dat hy die laaste ware sosialistiese leier in die geskiedenis van die Sowjetunie was. Stalin het die sogenaamde Nuwe Ekonomiese Beleid van die 1920's in 1928 vervang met sy vyfjaarplanne en omstreeks dieselfde tyd met gemeenskapsboerderye. Die Sowjetunie is teen die einde van die 1930's omgeskakel van 'n grootliks landelike gemeenskap tot 'n groot nywerheidsmag.[5][6][7]

Beslaglegging op graan en ander voedsel deur Sowjet-owerhede op sy bevel het bygedra tot 'n hongersnood tussen 1932 en 1934. Veral in die belangrikste landboustreke van die Sowjetunie, die Oekraïne, Kazachstan en die noordelike Kaukasus, het dit gelei tot die dood van miljoene mense. Baie plattelandse boere wat die gedwonge kollektivisme en beslaglegging op graan teengestaan het, is onderdruk, veral die welvarendes wat as "koelakke" bekend gestaan het.[8]

Die hewigste aanvalle van die Nazi's in Duitsland was op die Sowjetunie gemik (sowat 75% van die Wehrmacht se magte) en dus kan die Sowjetunie onder Stalin se bydrae tot die oorwinning oor Nazi-Duitsland in die Tweede Wêreldoorlog as deurslaggewend beskou word (in die Sowjetunie het die oorlog as die Groot Patriotiese Oorlog bekend gestaan). Na die oorlog het Stalin die Sowjetunie as een van die twee supermoondhede gevestig, 'n status wat die Sowjetunie gehandhaaf het vir bykans vier dekades na sy dood in 1953.

Stalin het tydens sy heerskappy, versterk deur 'n persoonlikheidskultus, verskeie werklike en denkbeeldige vyande beveg deur sy sekuriteitsorgane, soos onder andere die NKWD (die voorloper van die KGB). Miljoene mense het omgekom deur hongersnood, menseslagtings en gedwonge verskuiwings asook in die Goelag. Nikita Chroesjtsjof, Stalin se opvolger, het Stalin se heerskappy en sy persoonlikheidskultus in 1956 verwerp en 'n proses van destalinisasie van stapel gestuur wat deels gelei het tot die skeuring in die verhouding van die Sowjetunie met China.

Josef Stalin in 1902

Die polisierekord van "I.W. Stalin" van die geheime polisie in Sint Petersburg uit 1911.[9]

Stalin is gebore as die seun van Wissarion Dzjoegasjwili en Ekaterina Geladze. Sy moeder was 'n gebore lyfeiene. Sy vader was 'n skoenmaker wat sy eie winkel besit het. Stalin was hulle derde kind; hul twee oudste seuns het albei vroeg gesterf.[10][11]

Aanvanklik het die Dzjoegasjwili's 'n gelukkige en vooruitstrewende bestaan gevoer, maar Stalin se pa het 'n alkoholis geword,[12] wat geleidelik daartoe gelei het dat sy besigheid misluk het en dat hy toenemend gewelddadig opgetree het teenoor sy vrou en kind. Soos hulle geldelike toestand versleg het, moes Stalin se gesin noodgedwonge gereeld rondtrek; ten minste nege keer in Stalin se eerste tien lewensjare.[9]

Die dorp waar Stalin grootgeword het, was 'n gewelddadige, wettelose plek. Daar was slegs 'n klein polisiemag en 'n kultuur van geweld wat bende-oorloë en georganiseerde straatgevegte ingesluit het. Daar is ook op 'n gereelde grondslag stoeigevegkompetisies gereël. Stalin het as kind ook aan die straatgevegte deelgeneem en was nie bang om teenstanders aan te durf wat baie sterker as hyself was nie. Hy is dan ook dikwels ernstig beseer in sulke gevegte.[9]

Op sewejarige ouderdom het Stalin pokke gekry en is sy gesig lelik geskend deur die siekte. Hy het later sy foto's laat dokter om die merke minder opsigtelik te maak.

Sy moedertaal was Georgies. Hy het eers op agt- of negejarige ouderdom Russies leer praat en het altyd 'n sterk Georgiese aksent gehad.

Op die ouderdom van 10 het Stalin aan die Gori-kerkskool begin skoolgaan. Sy skoolmaats was meestal seuns van welvarende priesters, amptenare en handelaars.

Hy en sy maats het meestal Georgies gepraat, maar hulle is in die skool gedwing om Russies te praat ('n beleid van tsaar Aleksander III). Stalin was egter 'n skrander leerling en het hoë punte in al sy vakke behaal. Hy het in die koor gesing en is selfs soms gehuur om op troues te sing. Hy het ook gedigte geskryf en was later jare bekend vir sy vaardigheid in dié verband.[9]

Kort na hy die skool verlaat het, het Stalin die skrywes van Wladimir Lenin ontdek en besluit om 'n Marxistiese rewolusionêr te word en het hy uiteindelik in 1903 by Lenin se Bolsjewiste aangesluit. Nadat die Ochranka (die Tsaar se geheime polisie) hom geteiken het oor sy aktiwiteite het hy voltyds 'n rewolusionêr en misdadiger geword. Hy het een van die Bolsjewiste se belangrikste aktiviste in die Kaukasus geword, waar hy paramilitêre magte georganiseer het, stakings gereël het, propaganda versprei het en geld versamel het deur banke te beroof, mense vir lospryse ontvoer het en deur mense af te pers.

In die somer van 1906 is Stalin met Ekaterina Swanidze getroud wat later geboorte geskenk het aan sy eerste kind, Jakof. Stalin het tydelik uit die Kommunistiese Party bedank oor hulle 'n verbod op bankrowe gehad het, waarna hy betrokke was by 'n reuse roof op 'n bank wat gelei het tot die dood van 40 mense. Hy het hierna na Bakoe gevlug waar Ekaterina aan tifus oorlede is. In Baku het Stalin Moslem Aseri's en Perse georganiseer in die uitvoer van ondermynenende aktiwiteite, insluitend moorde op baie van die Swart Honderd, 'n regse groep ondersteuners van die tsaar, asook ander afpersings, geldvervalsing en rooftogte.

Stalin is sewe keer gevange geneem en Siberië toe gestuur, maar het buiten die laaste keer elke keer ontsnap. Na sy vrylating het hy in April 1912 'n koerant genaamd Prawda in Sint Petersburg oorgeneem. Hy het uiteindelik die naam "Stalin" aangeneem vanaf die Russiese woord vir staal, wat hy gebruik het as sy skuilnaam in sy artikels.

Die ekonomie van die Sowjetunie is toe geheel en al onder staatsbeheer geplaas. Volgens 'n besluit van die 15e partykongres aan die einde van 1927 is daar begin met die opstel van vyfjaarplanne vir ekonomiese ontwikkeling. Die eerste plan het in Oktober 1928 in werking getree. ’n Staatskommissie van 'n paar honderd ekonome en deskundiges was verantwoordelik vir die ekonomiese beplanning vir 150 miljoen mense en die Sowjetunie het op die drempel van 'n nuwe fase in sy ontwikkeling gestaan.

Stalin wou die kollektivisering van die landbou op die platteland versnel en die koelakke uitskakel. ’n Golf van terreur het die land getref: in 1932 was meer as die helfte van die boerderye gekollektiviseer, terwyl 'n paar miljoen koelakke gedeporteer is; duisende het in strafkampe gesterf. Die landbou self het aanvanklik min baat hierby gevind. Die boere se verset teen die staatsbeleid het tot enorme dalings in produksie gelei, en in die tydperk tussen 1929 en 1932 het die veestapel tot minder as die helfte gekrimp.

Die uiteindelike doel van die strawwe beleid was om die hoogste moontlike opbrengs teen die laagste moontlike koste te verkry sodat die nywerheid goedkoop gevoed kon word en, waar moontlik, ook deur voedseluitvoere gefinansier kon word: industrialisering was die hoofdoel van die vyfjaarplanne. Die klem het hier geheel en al op die swaar en primêre nywerhede geval. Die verbruikersnywerheid was onder aan die voorranglys. Hidrokragsentrales, hoogoonde, trekkerfabrieke en spoor- en waterweë is in 'n snelle tempo gebou en nuwe myne is oopgestel. Nuwe nywerheidstede het letterlik uit die grond verrys, en die land is op groot skaal geëlektrifiseer. Opleiding is aan arbeiders verskaf en analfabetisme is op groot skaal beveg.

Met ’n stelsel van toelaes wat naas die lae basiese lone betaal is, is daar geprobeer om arbeiders tot die uiterste aan te moedig. Die poging het geslaag: in 1930 het die nywerheid net 53 % van die nasionale produk gelewer, maar in 1932 het dit reeds gestyg tot meer as 70 %. Teen die einde van 1932 is bekend gemaak dat die mikpunt van die eerste vyfjaarplan reeds in 4 jaar bereik is en dat die 2e plan in 1933 in werking sou tree. Spesiale aandag is nou ook aan die ekonomiese opbou van die oostelike gebiede in Siberië gegee.

Toe 'n mynwerker, ene Stachanof, in 1935 in een werkdag daarin geslaag het om sowat 100 ton erts, wat baie meer as die aanvaarde daaglikse norm was, te win, is hy in 'n nasionale veldtog as voorbeeld aan ander werkers voorgehou. Afgesien van die Stachanof-beweging het die regering die bevolking se geesdrif ook probeer aanwakker deur 'n beroep te doen op hul nasionale trots en deur die invoering van 'n leierskultus rondom Stalin. Jeugorganisasies soos die Jong Pioniers en die Komsomol moes die staat help om die jeug na sy hand groot te maak.

Ook die kulturele lewe is in diens van die staat gestel: 'n positiewe moraal, herkenbare musiek, realistiese skilderkuns en die verering van die heroïek van die werkende massas is op die voorgrond geplaas. Partybyeenkomste en –kongresse is verwater tot applous vir die besluite van die groot leier, die geliefde Kameraad, die Wyse, die Vader. In 1936 is 'n nuwe grondwet, wat die Sowjetunie se oorgang na die Kommunisme moes aandui, aanvaar.

Op die oog af was dit ’n knap stuk werk, maar in werklikheid was dit niks anders as 'n fasade nie. Grondbesit was onderhewig aan die staatsbelang, terwyl misdade teen die staat so wyd omskryf is dat die streng strawwe wat daarvoor neergelê is, maklik opgelê kon word. Die werklike wet is deur Stalin, die Kommunistiese Party en die GPOe (staatsdireksie vir politieke sake) neergelê. Die GPOe het later die Tsjeka geword, en is in 1934 herdoop tot die MKVD (volkskommissariaat vir binnelandse sake).

In 1946 is die naam na MGB (ministerie vir staatsveiligheid) verander en in 1953 na KGB (komitee vir staatsveiligheid). Die geheime polisie het "verdagtes" voor die voet in hegtenis geneem en die skuld vir tekorte in die beplanning en ander teenslae is keer op keer op beproefde sondebokke soos saboteurs, koelakke, Mensjewiste en Trotskiste gepak.

Op 1 Desember 1934 is die Leningradse partysekretaris, Sergej Kirof, doodgeskiet in 'n sluipmoordaanval wat waarskynlik met Stalin se medewete plaasgevind het. Dit het 'n nuwe golf van terreur meegebring wat die lewens van miljoene Sowjetburgers geëis het (volgens sommige ramings het die Stalin-regime die lewens van 20 miljoen mense geëis). In 'n reeks skynverhore is 'n aantal leiersfigure uit die 1917-revolusie, onder andere Kamenjef, Zinowjef, Boecharin en Rykof, ter dood veroordeel. Ander is tot selfmoord gedryf.

Ook die leër was nie teen die aanslag van Stalin se polisie bestand nie: reeds in 1937 is maarskalk Michail Mikolajewitsj Toechatsjewksi (1893–1937) na ’n verhoor agter geslote deure saam met 8 generaals ter dood veroordeel. Dieselfde lot het talle ander generaals en hoë offisiere van die Rooi Leër te beurt geval. Uiteindelik het die leiers van Stalin se terreurveldtog, Henrich Grigorjewitsj Jagoda (1891–1938) en Nikolai lwanowitsj Jezjof (1895–1940?), ook slagoffers van die terreur geword.

Met die aanstelling van Lawrenti Pawlowitsj Beria (1899–1953) as hulle plaasvervanger het daar 'n mate van versagting ingetree. Kort voor die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog was die geïndustrialiseerde Sowjetstaat volkome "eensgesind". Stalin se posisie was onaantasbaar en die party was gesuiwer van sy ou idealistiese elemente en gelaai met tegnokrate en opportunistiese magsbestuurders. By die partykongres in 1939 kon Stalin aankondig dat die suiweringsproses afgehandel was.

Voor Stalin aan die bewind gekom het, was die Sowjetunie se buitelandse beleid nie baie ideologies van aard nie. Daar is nie soseer na wêreldrevolusie gestreef nie, maar eerder na die normalisering van buitelandse betrekkinge. Stalin se beleid van "sosialisme in een land", en die feit dat die Sowjetunie sy invloed in China kwyt was na die magsgreep deur Tsjiang Kai-sjek in 1927, het die neiging versterk. Die ontspanningspolitiek van die twintigerjare is deur die Sowjetunie gesteun.

Moskou het die betekenis van die opkomende Fascisme aanvanklik sterk onderskat. Die Duitse Kommunistiese Party het in opdrag van die Komintern (die Sowjetliggaam wat die bande met die Kommunistiese beweging buite die Sowjetunie in stand gehou en die beleid bepaal het) niks gedoen om die Weimarrepubliek te verdedig nie. Toe Hitler aan die bewind kom en onmiddellik die Kommuniste onderdruk, het die Sowjetregering sy beleid verander. In 1934 het die Sowjetunie lid van die Volkebond geword.

Die Russiese minister van buitelandse sake, Maksimowitsj Litwinof (1876–1951), het steun probeer werf vir 'n stelsel van kollektiewe beveiliging. Die Kornintern het hom beywer vir die vorming van anti-Fascistiese "volksfrontregerings" saam met Sosiaal-Demokrate (laasgenoemde is nog kort tevore as verraaiers van die arbeidersklas voorgehou). Die Sowjetunie se betrokkenheid by die Spaanse Burgeroorlog en die suiwerings binnelands het nie veel bygedra om die heersende wantroue teenoor die Sowjetunie uit die weg te ruim nie.

Die feit dat Frankryk en Brittanje nie baie gretig was om saam met Stalin 'n front teen Duitsland te vorm nie, het by Stalin die indruk gewek dat die Weste Hitler se aggressie na die Ooste sou herlei: Litwinof, wat hom vir kollektiewe veiligheid beywer het, is deur Wjatsjeslaf Michailowitsj Molotof vervang en in Augustus 1939 het hy 'n nie-aanvalsverdrag met Duitsland gesluit. Die sogenaamde Molotof-Ribbentropverdrag was veral belangrik vanweë die geheime ooreenkomste ingevolge waarvan die Duitsers verskeie gebiede in die Ooste in die Sowjetunie se hande gelaat het.

Na Hitler se aanval op Pole, wat die begin van die Tweede Wêreldoorlog was, het Russiese soldate op 17 September 1939 Oos-Pole, Estland, Letland en Litaue binnegeval. Finland het hom verset en op 30 November 1939 het die Rooi Leër die land aangeval. Die Finne het hulle egter sterk verset, en ingevolge die vrede wat uiteindelik in Maart 1940 gesluit is, het die Russe hulle neergelê by net 'n klein bebiedsuitbreiding. In die somer van 1940 is die sowjetisering van die Oosseestate deurgevoer.

Die state is omgeskep in sowjetrepublieke wat gevra het dat hulle in die Sowjetunie opgeneem moes word. In Junie 1940 is Roemenië gedwing om Bessarabië af te staan. Die samewerking met Hitler was egter allermins 'n waarborg vir vrede: op 22 Junie 1941 het Duitse troepe die Sowjetunie binnegeval. Aanvanklik was daar min verset, aangesien Stalin geweier het om die grensverdediging te versterk sodat Hitler nie verder uitgetart sou word nie. Na die aanvanklike verwarring het Stalin egter die leiding in die "groot vaderlandse oorlog" op hom geneem, nie alleen as partyleier nie, maar ook as regeringsleier en volkskommissaris vir verdediging. Bevolkingsgroepe aan wie se lojaliteit Stalin getwyfel het, soos die Wolga-Duitsers en die Krim-Tartare, is nie by die stryd betrek nie.

Toe die Duitse inval in die Sowjetunie misluk, was die lot van die Duitse heerskappy in Wes-Europa ook verseël. Die geweldige prestasie het groot offers van die Sowjetunie geëis: meer as 20 miljoen mense het gesneuwel, terwyl daar na die oorlog 25 miljoen dakloses was. ’n Groot deel van die nywerheid en die landbougebied was ook verwoes. Aan die ander kant het die Sowjetunie se invloed en aansien geweldig toegeneem. In die onderhandeling by die konferensies in Teheran, Jalta en Potsdam was "Uncle Joe", soos die pers Stalin genoem het (blykbaar was dit president Franklin D. Roosevelt wat na Stalin dikwels verwys het as "good old Uncle Joe"[13]), net so 'n belangrike onderhandelaar soos Churchill en Roosevelt.

Die Westerse lande het egter nie ag geslaan op die Russiese behoefte aan 'n veilige grens sodat hy nie deur verdere aanvalle uit Duitsland in gevaar gestel sou kon word nie. Aan die ander kant kon die Westerse leiers, wat vas gestaan het by ’n parlementêre vorm van demokrasie, nooit Stalin se behoefte aan veiligheid geheel en al bevredig nie aangesien dit op volslae onderworpenheid aan hom sou neerkom.

Stalin se begrafnis op 9 Maart 1953 in Moskou

Na die Tweede Wêreldoorlog kon die Sowjetunie met sy "bevrydingsbesettingsleërs" 'n beslissende invloed op die politieke ontwikkelinge in die Oos-Europese state uitoefen. In 1946 het Churchill die term Ystergordyn die eerste keer gebruik om die Russiese invloedsfeer aan te dui. Die ontploffing van die eerste Russiese atoombom en die feit dat Kommuniste in 1949 in China aan die bewind gekom het, het die Weste verder oortuig dat hy hom teen Moskou se strewe na wêreldmag moes verset.

In 1948 het daar 'n breuk tussen die Sowjetunie en Joego-Slawië onder maarskalk Tito ontstaan. Dit het daartoe gelei dat Stalin die Russiese greep op die ander Oos-Europese lande binne sy invloedsfeer verstewig het. Die sogenoemde Titoïste-verhore in Hongarye en Tsjeggo-Slowakye in die jare van 1950 tot 1952 was 'n herhaling van die skynverhore van die dertigerjare. Nasionalisties-gesinde Kommuniste is uit hul poste ontslaan en deur Staliniste vervang. In 1947 al het die Kornintern in die vorm van die Kominform herleef.

Stalin se gepantserde voertuig, 'n ZIL ZiS-115 van 1951

Dit is tot stand gebring in reaksie op die Marshall-plan, waarmee die VSA na die oorlog ekonomiese hulp aan Wes Europese state verleen het. Selfs vir Stalin se getrouste medewerkers was die laaste jare van sy bewind 'n onsekere tyd. Voordat hy egter sover kon kom om die bestuur van die party weer eens te suiwer, is hy op 5 Maart 1953 dood weens breinbloeding. Stalin se lyk is opgebaar sodat die publiek enkele dae lank afskeid kon neem van die Sowjetleier. Die openbare rouproses het soms histeriese afmetings aangeneem. Op die laaste dag, waarop Stalin openbaar opgebaar gelê het, is honderde Moskouers dood in 'n massapaniek.

Die anti-Semitiese veldtog wat Stalin sedert 1949 beplan het en waarmee daar kort voor sy dood begin is, is na sy dood gestaak. Beria, die gevreesde leier van die geheime polisie, is in hegtenis geneem en tereggestel, en die verheerliking van persone is ook op die agtergrond geskuif.

Die nuwe regeringsleier, Georgi Maximilianowitsj Malenkof (1901−1988), het hom meer toegespits op die uitbreiding van die konsumpsie en verbruiksgoederebedryf. Op die 20e partykongres in 1956 het Nikita Chroesjtsjof hom in ’n "geheime" toespraak teen Stalin se misbruik van mag uitgespreek. Hiermee het 'n tydperk van destalinisasie aangebreek. In 1961 is Stalin se lyk, wat aanvanklik langs dié van Lenin in die mausoleum op die Rooi Plein gelê het, verwyder, maar daarmee was die spore wat Stalin se skrikbewind binne en buite die Sowjetunie gelaat het, nog lank nie uitgewis nie.

Sy invloed in Oos-Europa en op die ontwikkeling van internasionale betrekkinge na die Tweede Wêreldoorlog kan nie onderskat word nie. Hy was nie ’n kommunistiese ideoloog nie, maar 'n magspolitikus wat niks of niemand ontsien het nie. Sy teoretiese geskrifte was nie van enige wesenlike belang nie. Oor die kolossale totalitêre magsapparaat wat hy in die USSR agtergelaat het, bestaan daar groot misnoeë. Dit het hom egter een van die hooffigure van sy tyd en een van die belangrikste, hoewel nie die inspirerendste nie, leiers in die Russiese geskiedenis gemaak.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-67-2, volume 26, bl. 156 – 159

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Josef Stalin.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.