Johanna Brandt

Johanna se moeder, Maria van Warmelo (1850–1916), was 'n dogter van landdros Dietlof Maré en die kerkleier ds. N.J. van Warmelo se tweede vrou.

Ds. N.J. van Warmelo (1835–1892), Johanna Brandt se vader.

Johanna van Warmelo is op 18 November 1876 op Heidelberg in Transvaal gebore as vierde kind in die gesin. Haar ouers was die Hervormde predikant ds. Nicolaas Jacobus van Warmelo en Maria Magdalena Elizabeth Maré, 'n dogter van landdros Dietlof Maré. Aanvanklik ontvang sy opleiding by ’n verarmde Engelse edelman en sy gaan daarna vir twee jaar skool aan die Good Hope Seminary vir jong dames in Kaapstad. Na haar vader se dood in 1892 vertrek sy en haar ma op ’n ses maande lange reis deur Europa en hulle vestig hulle daarna in Pretoria op die Van Warmelo-landgoed Harmonie in Sunnyside. Hier word hulle goeie vriende van onder meer president Paul Kruger, generaal Piet Joubert en die staatsekretaris, dr. W.J. Leyds. In 1897 gaan sy na Duitsland waar sy musiek studeer en keer terug na Transvaal kort voor die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog. Sy hou tydens die oorlog noukeurig dagboek in Hollands-Afrikaans en grond haar biografie hierop.[1]

Aan die begin van die oorlog is sy saam met drie van haar broers ’n vrywilliger en dien as ’n verpleegster in Pretoria totdat die Britse magte die stad inneem. Hierna begin ’n lang guerrilla-oorlog. Johanna is een van ’n groepie dapper Boerevroue in Pretoria en Kaapstad wat die geheime diens van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) deur die oorlog ten spyte van lewensgevaar bygestaan het. Sy, haar ma en haar ouer suster, Christina Deliana Cloete van Alphen in Constantia, was almal deel van die spioenasienet, terwyl haar broers, Dietlof, Fritz en Willem, in die Boeremagte geveg het. Die vroue het onder andere as koeriers opgetree om plofstof na die Boere te smokkel en op die Engelse offisiere en troepe gespioeneer. Hulle versteek ook gereeld Boere en gevangenes wat ontsnap het. Haar aksies en opmerkings as verpleegster lei tot W.T. Stead se artikel in Review of Reviews oor die afgryslike toestande in die Irene Konsentrasiekamp, waarna Britse openbare ondersteuning vir die oorlog begin daal. Tydens die oorlog word die Van Warmelo’s se huis, Harmonie, ’n sentrum vir die okkuperende Britse magte. Hulle veronderstel dat sy en haar ma hulpeloos is en afgesny van die Boeremagte en dus geen gevaar inhou nie, wat so reg in hulle kraam pas. In hulle rol as skadelose burgerlikes was sy en haar ma in staat om gedetailleerde inligting oor die beweging van Britse troepe en ammunisie te verkry, wat hulle na die Boere uitsmokkel met behulp van onsigbare briewe, geskryf in suurlemoensap. Die spioenasienet word egter deur verraad ontbind.[2]

Kort voor die einde van die oorlog vertrek Johanna na Holland. Hier trou sy op 28 Augustus 1902 met die Hervormde predikant ds. Louis Ernst Brandt.[3] Hulle het mekaar ontmoet tydens een van Johanna se buitelandse reise, waarna ’n verhouding ontstaan het. Na haar terugkeer na Suid-Afrika en tydens die oorlog sit hulle die verhouding per korrespondensie voort. Die oorlog het haar fisies en geestelik afgetakel en sy en haar man vestig hulle op die noordelike dorpie Niezijl, waar sy kan herstel. Sy verwyl haar tyd deur te rus en haar oorlogsondervindings neer te skryf. Die koue weer en gebrek aan vars vrugte akkordeer egter nie met haar nie en die egpaar besluit na die geboorte van hulle eerste kind om na Suid-Afrika te emigreer. Hulle vestig hulle dan in 1904 in Suid-Afrika, waar dominee Brandt predikant word van verskeie gemeentes (eers Pietersburg en daarna Johannesburg en Pretoria), waarna hy aangestel is as Moderator van die Hervormde Kerk in Suid-Afrika. Uit die egpaar se huwelik word sewe kinders gebore, wat later versprei is deur Skotland, Switserland, Kaapstad, die Vrystaat en Johannesburg. Een van die seuns is Andries Brandt, wat self ’n predikant word in die Hervormde Kerk in Kaapstad.[2]

Ds. L.E. Brandt (1873–1939), Johanna Brandt se eggenoot.

Sy steun die Rebellie van 1914 openlik en voorsien die rebelle wat in die tronk is met melk en vrugte. Nadat die Rebellie misluk het, is sy sekretaris van die eerste kongres van die Nasionale Vroueparty in Johannesburg. Die doel van hierdie party was om te werk om die rebelle te bevry en vir hulle families te sorg, terwyl dit ook geaffilieer is met die toe nuut gestigte Nasionale Party. Sy is dus medestigter en later ere-president van hierdie party. In 1915 neem sy deel aan die Vroue-optog om ’n petisie aan die regering te oorhandig en sy onderneem verskeie reise deur die land om nuwe takke van die Nasionale Vroueparty te stig. Op die vooraand van haar moeder se dood op 7 Desember 1917 in Pretoria ontvang sy ’n profetiese visioen oor die toekoms van Suid-Afrika, waarin daar aanduidings is van ’n donker toekoms vol geweld, met onder andere ’n groot aanval deur swart mense op witmense in Johannesburg. Sy publiseer hierdie visioene in 1918 en dit vind ook aansluiting by soortgelyke profesieë van Siener van Rensburg.

Johanna Brandt op gevorderde leeftyd.

Nadat sy na bewering haarself van maagkanker genees het, publiseer sy ’n boek oor ’n druiwekuur, wat onder andere groot invloed uitoefen op die latere geskrifte van Essie Honiball. Sy reis weereens deur die land om die druiwekuur bekend te stel en stuur pamflette daaroor na Europa en Amerika. Sy kry uitnodigings om die kuur te kom demonstreer en vertoef onder andere vir hierdie doel meer as ’n jaar in Amerika. Vir hierdie navorsingswerk kry sy die eredoktorsgraad van die Amerikaanse Skool van Natuurgenesing in New York, die eredoktorsgraad van die Naturopatiese Vereniging in Oregon en ook die M.A.-graad in Genesing. Na haar terugkeer na Suid-Afrika neem sy ’n babadogtertjie aan met die doel om haar op te lei as opvolger in haar natuurgenesingswerk, maar hierdie droom is nie bewaarheid nie. Sy is verder stigter en ere-president van die Wêreld-Harmoniebeweging in Pretoria in 1916, in Vereeniging in 1925, in Amerika in 1928, in Johannesburg in 1930, in Switserland in 1938 en in Engeland in 1939. Verder is sy stigter van die Harmonie-skool van Natuurgenesing en word in 1938 verkies as erelid van die Eugène Field Society in Amerika as een van die veertig beste skrywers oor natuurgenesing van die twintigste eeu tot op daardie stadium. Sy is ook lid van die Vrouefederasie.

Haar man is in 1939 in ’n ongeluk oorlede, waarna sy haar grootliks aan die openbare lewe onttrek. Sy swerf rond en bly by vriende en haar kinders en in gehuurde kamers, waarna sy ’n woonstel in Nuweland in Kaapstad huur. Op 21 Januarie 1964 is Johanna Brandt in Nuweland in die Kaap oorlede. Haar en haar man se versamelde navorsingsbronne word daarna in die argief van die Nederduits Hervormde Kerk in die Dirk van der Hoff-gebou in Pretoria bewaar.

Onder die skuilnaam Moeder Vernuf skryf sy artikels in die Boervrou en kinderverhale in die Hervormer. Jan F.E. Celliers verwerk haar biografie in 1912 in ’n suiwerder Afrikaans. Die titel hiervan was Die Kappie Kommando of Boerevrouwen in Geheime Dienst. Dit word dan as ’n reeks artikels in Die Brandwag gepubliseer en word kort daarna ook as ’n hardebandboek gepubliseer. Die Engelse vertaling verskyn in 1913 in Londen by die uitgewer Mills & Boon onder die titel The Petticoat Commando or Boer Women in Secret Service. J.M. de Vries de Waal verwerk die oorspronklike in ’n suiwerder Nederlands en publiseer dit as Die Kappie Kommando of Boerevrouwen in Geheime Dienst. In 1958 verwerk Johanna self die biografie in moderne Afrikaans, terwyl sy dit terselfdertyd redigeer en verkort en hierdie weergawe word gepubliseer as Die Kappie Kommando.[2]

Johanna skryf ook Het Concentratie-kamp van Irene, waarin sy van haar wedervaringe as verpleegster tydens die Anglo-Boereoorlog in Pretoria vertel.

Haar profetiese visioen word gepubliseer as Die Millennium, een voorspelling en in Engels vertaal as The Millennium – A prophetic message to the native tribes of South Africa. Hierdie visioene word ook deur Annelize Morgan te boek gestel in haar boek wat in 1994 gepubliseer is onder die titel Die visioene van Johanna Brandt.[2]

Die smeltkroes is ’n politieke vlugskrif en De Nieuwe Wyn is ’n reeks artikels oor spiritisme en gebedsgenesing, wat sy self laat publiseer. Rita van der Merwe skryf die studie Johanna Brandt en die kritieke jare in die Transvaal 1899–1908, waarvan haar lewe en ervarings in hierdie tyd die onderwerp is.[4]

Sy skryf ook in Engels en die roman Patricia: A South African Romance word onder die skuilnaam Marcus Romondt gepubliseer. Sy skryf ook die roman Elinda; or, Love in Carnation Valley.

• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006.

• Du Toit, Bep. Johanna Brandt van volksmoeder tot ‘Dismal Jimmy. De Kat, April 1986.
• Van Bart, Martiens. Boeremeisie se verhaal opgeveil. Beeld, 3 Augustus, 2012.

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Brandt – van Warmelo, Johanna – Biografie”