Joan Hambidge

Joan Helene Hambidge is op 11 September 1956 op Aliwal-Noord gebore as die tweede oudste van vier dogters. Haar pa se voorgeslagte is Iers en haar ma s’n Afrikaans. Weens haar pa se betrekking in die versekeringsbedryf trek hulle baie en sy gaan op haar geboortedorp, op Witbank, in Pretoria by Hoërskool Wonderboom en op Hoërskool Standerton skool, waar sy in 1974 matrikuleer. In matriek ontvang sy die Beheerraadsmedalje vir die beste matriekuitslae. Sy studeer vanaf 1975 tot 1979 aan die Universiteit van Stellenbosch waar sy die B.A.-graad en B.A. Honneurs-graad verwerf. In hierdie tyd publiseer sy ’n openlike gay-verhaal in die Stellenbosse Student wat groot opspraak verwek, maar D.J. Opperman moedig haar aan op grond van die letterkundige meriete daarvan. Sy is dan ook deel van D.J. Opperman se bekende Letterkundige Laboratorium en is in 1978 en 1979 Opperman se persoonlike assistent. Aan hierdie universiteit begin sy met ’n M.A.-graad wat sy later met lof aan die Universiteit van Pretoria voltooi, onder leiding van professor Elize Botha. Haar tesis gaan oor “Die ek-verteller in die belydenisroman”. In 1985 promoveer sy (Ph.D.-graad) aan die Rhodes-universiteit in Grahamstad onder leiding van professor André P. Brink met ’n verhandeling oor Die metaroman: ’n dekonstruksie-ondersoek, wat die eerste doktorale proefskrif oor dekonstruksie in Afrikaans is.[2] Daarna doen sy ’n ruk lank navorsing oor literêre teorie aan die Universiteit van Yale in Amerika.[3]

Sy word in 1980 aangestel by die Universiteit van die Noorde in Pietersburg (tans Polokwane) as senior lektrise en waarnemende departementshoof van die Departement van Algemene Literatuurwetenskap en in 1990 word sy bevorder tot hoogleraar. Hierna aanvaar sy in Julie 1992 ’n pos as lektor (later senior lektor, professor en vise-dekaan) in Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Kaapstad. Tans doseer sy kreatiewe skryfwerk in die digkuns aan nagraadse studente en bied ook kursusse in gender en letterkunde aan.[4] Sy doen ’n studie oor gender-konstruksies in Afrikaans wat in 2001 met ’n tweede doktorsgraad aan die Universiteit van Kaapstad bekroon word. Die titel van haar proefskrif is “Gender-konstruksie in die Afrikaanse letterkunde: ’n ondersoek in kultuurstudies, literêre teorie en kreatiewe skryfwerk”. In Mei 2003 lewer sy haar intreerede as professor onder die titel “Whose inaugural is it anyway? Modern criticism in crisis”. Sy is in 2007 Direkteur van die Skool vir Tale en Letterkundes.

In 1999 behartig sy saam met Ingrid Winterbach en Marlene van Niekerk ’n weeklange kursus in kreatiewe skryfwerk aan die Universiteit van Port Elizabeth, terwyl sy in 2011 die digtersfokusgroep lei by die Winterskool van die Universiteit van Pretoria se Eenheid vir Kreatiewe Skryfkuns en in 2008 insette lewer tydens ’n Kreatiewe Beraad aan die Universiteit van die Vrystaat. By verskeie geleenthede lewer sy ook openbare voorlesings van haar werk, onder andere by die jaarlikse Woordfees en Versindaba op Stellenbosch. Vanaf 2011 behartig sy ook op gereelde basis die radioprogram Leeskring op Radio Sonder Grense. Breyten Breytenbach voer ’n onderhoud met haar oor haar digkuns wat oor KykNet uitgesaai word.

Haar voorliefde vir reis neem haar regoor die wêreld en sy onderneem feitlik elke jaar ’n oorsese reis, na verskillende bestemmings. Sy besoek feitlik al die kontinente en lande soos Japan, Kuba, Kanada, Indië, Turkye, Thailand, Egipte, Brasilië, Frankryk en Zanzibar. Op versoek van Die Burger behartig sy dan ook die weeklikse reisrubriek Wegkomkans in hierdie koerant. Ander rubrieke uit haar pen is Op my literêre sofa (waarin sy geen doekies omdraai oor die letterkunde en die beoefenaars daarvan nie, sodat daar vele polemieke hieruit voortspruit wat aanleiding gee tot baie briewe aan die koerante) en Kopstukke, beide in Beeld. Sy skryf ook verskeie resensies en maak ander bydraes tot die Internet webwerf LitNet. Sy is veral bekend as digter en skrywer wat openlik die vroulike gay-saak bevorder en oopskryf en as besonder produktiewe kritikus en resensent, wat meermale in polemieke betrokke raak. In 1994 dien ’n oudstudent van die Universiteit van Kaapstad ’n klag van seksuele teistering teen haar by die universiteitsowerheid in, waarna sy deur die universiteit vermaan word. Hierdie ervaring vind later neerslag in die roman Die Judaskus.[1]

Reeds in standerd vier skryf sy in vir Die Transvaler se poësiewedstryd en wen ’n prys met haar gedig Die verlange passer vannag in my. Sy begin egter eers ernstig dig op 26-jarige ouderdom. Temas waarna sy gereeld terugkeer in haar poësie is gay liefde, familie, die dood, die digkuns, reis en portrette van digters en bekendes.[5] Telkens gebruik sy motto’s uit ander skrywers en digters en tree haar gedigte ook bewustelik in gesprek met die werk van andere. Hierdie tegniek is partykeer geslaag en bring ekstra betekenislae, maar ontkom nie altyd aan die gevaar van ’n te verliteratuurde poësie nie. Dwarsdeur haar oeuvre is daar ook ’n boeiende wisselwerking tussen die intellektuele en die emosionele, veral soos dit uiting vind in besinning oor die digkuns en veral gedigte oor die liefde. Deurentyd slaag sy daarin om haar digbundels onderling en individueel in ’n hegte eenheid saam te bind. Haar gedigte verskyn in verskeie tydskrifte, waaronder Standpunte, Tydskrif vir Letterkunde en Literator.

Sy debuteer met Hartskrif, waar die titel reeds aandui dat die oorwegende motief van hierdie gedigte die menslike emosies of die hart is, wat dan op skrif gestel moet word, wat weer die rasionele impliseer. Telkens bevat die gedigte dan ook teenstellings. Die bundel bevat ook gedigte oor jeugherinneringe.[6][7][8][9][10][11][12]

Bitterlemoene neem die tema van emosies verder en ondersoek veral die impak van verlies en teleurstelling, soos reeds deur die titel gesuggereer word. Daar is verskeie liefdesgedigte en menige gedig bevat ’n vorm van persoonlike belydenis. Deurlopend is die strewe om deur middel van die vers persoonlike gevoelens, hartseer, frustrasie en teleurstelling te verwerk.[13][14][15] In 1987 word hierdie digbundel met die Eugène Marais-prys bekroon.[16]

In Die anatomie van melancholie oorheers die tema van verlies, nie net in die sin van liefdesverlies nie, maar ook in die vervreemding van die self.[17][18]

Palinodes se titel kom van die Grieks “palin” (weer of herhaal) en “ode” (’n lied). ’n Palinode is ’n digsoort wat poog om ’n ander gedig ongedaan te maak of terug te trek. In die bundel oorheers die gedig self dan as tema, veral in die sin daarvan dat dit nie net bevrydend en skeppend is nie, maar ook destruktief werk deur iets terug te trek of ongedaan te maak. Op hierdie manier word dit dan ’n toespeling op die lewe en liefdes van die mens, wat tydelik van aard is en as gevoelens verander tot niet gaan. Deurlopend in die bundel is die besef dat waarnemings, vriendskappe en selfs liefde opgeneem en dus as’t ware oorheers word in die poësie. Die poësie dien dus nie die lewe nie, maar dit is die lewe wat in diens staan van die poësie, soos geïllustreer in Dichtung und Wahrheit. Die erotiese verse in hierdie bundel word koud en klinies, sodat dit in die teken van eensaamheid en afskeid staan, waardeur ook die liefde geparodieer en as post mortem betrag word.[19][20]

Die titel van Geslote baan kommunikeer reeds die sentrale tema van sirkelgang en reis, waar die onvermoë om uit die baan te ontsnap en die doel van alles te verstaan sentraal staan. Die bundel bevat ook gedigte oor kunstenaars en die wisselwerkings tussen kuns en die werklikheid.[21][22][23]

Gesteelde appels verwys na die Paradysverhaal, waar die appel wel beskikbaar is as voedsel maar tegelykertyd verrotting uitbeeld. Weereens besin die digter hier oor die digkuns en die aard daarvan, maar in teenstelling met ander bundels staan ’n konkrete gegewe (soos die reis in die vorige bundel) nie sentraal nie en is die verse meer besinnend van aard, met die appel-motief wat as vernaamste bindingsmiddel dien.[24][25][26][27]

Die titel van Kriptonemie kan verwys na die kriptiese aard van die gedigte, maar kan ook verwant wees aan Cryptogamen of verborge huwelik, die titel wat die Nederlandse digter Gerrit Achterberg aan sy versamelbundels gee. In so ’n geval sal die titel ook kan verwys na verborge herinnerings wat in die geheue agterbly. In die bundel verskyn dan ook meer kriptiese gedigte, waar die betekenis doelbewus versluier word en ontsyfer moet word. Die temas van die gedigte sluit steeds by die sentrale tema van haar digkuns aan, naamlik liefdesverlies, die projeksie en vergestalting van hierdie verlies in die woord en gedig, die geliefde wat in die gedig ’n soort alter ego word, en die komplekse verhouding tussen gedig en lewe as beelde van mekaar.[28][29]

Die aard van Kriptonemie word voortgesit in die daaropvolgende bundel, Donker labirint. Die sentrale motief van die bundel is ’n donker doolhof wat bewandel word, waaraan die bundel sy titel te danke het. Hierdie reis gaan gepaard sonder lig en met weinig hoop op verlossing of uitkomkans.[30]

Die betekenis van die titel Tachycardia is “abnormale hartklop-frekwensies”, en die bundel bevat hoofsaaklik liefdesgedigte, maar dan gefokus op ’n verhouding wat verby is. Hierdie pyn word beleef teen die agtergrond van ’n aantal literêre geliefdes, met die digkuns wat ’n mate van verligting bring.[31][32][33] Tachycardia word in 1990 genomineer vir die Rapportprys.

Die somber muse se titel word in die insetgedig, Ek wonder of jy soms verklaar, waar die gewese liefde nie meer vreugde bring nie, maar steeds die inspirasie is vir die digter se poësie. Die bundel se motto verkondig dat die mens nie sonder verdriet kan bestaan nie, maar ook dat verdriet nie kan bestaan sonder poësie nie.[34][35][36] Die somber muse word in 1990 genomineer vir die Rapportprys.

Verdraaide raaisels se titel verwys na die vreemde mitologie van ’n vreemde land en sy mense, maar impliseer ook die raaisels van die gees en van die konsep van reis. Hier word weer gedig oor die verlies van ’n geliefde, maar teen die agtergrond van ’n reis na Suid-Amerika. Hoewel die verteller die gewese geliefde doelbewus probeer vergeet, vind sy in Indruk herinnering in feitlik alles waarmee sy gekonfronteer word. Die ervarings en indrukke van die fisiese reis word dus ingeneem en verwerk, maar asof die verlore geliefde alomteenwoordig is om as raamwerk vir die geestelike reis te dien. Hierdeur word die liefde ook met die skeppingsdaad in verband gebring.[37][38] Verdraaide raaisels word in 1990 genomineer vir die Rapportprys.

Die verlore simbool sluit aan by die vorige bundel en verteenwoordig die begin van ’n nuwe sentrale klem in haar poësie. Waar die geliefde die oorheersende simbool was, word hierdie simbool nou “verloor” maar is die verlore geliefde steeds inspirasie vir die skryf van gedigte. Die digter en die digkuns neem dus weer die sentrale plek in, soos telkens tevore weer teen die agtergrond van ’n reismotief. Hierdie keer is die reis egter nie na ’n bepaalde plek nie, maar neem dit eerder ’n kosmiese aard aan om die enorme afstand tussen die digter en die geliefde aan te dui, waar kontak verbreek is en later nie meer moontlik is nie. Die titelgedig verklaar dat lewe nie meer aan verlies gemeet sal word nie, maar dat verlies en lewe nou beide hulle eie plek sal bepaal. Ook die werk van ander kunstenaars vind neerslag in hierdie bundel, soos die gedig oor Hemingway waarin hierdie beroemde skrywer se werk deur enkele goed geformuleerde flitse belig word.[39][40][41][42]

Interne verhuising se titel dui die geestelike reis na groter selfkennis aan en impliseer terselfdertyd ’n nuwe tuiste in die self. Die drie Spieëlbeeld-gedigte waarmee die bundel afsluit beskryf dan ook die verworwe insig in die self. Die bundel sit die reis na groter selfbewussyn en selfkennis voort teen die agtergrond van ’n reis deur Oos-Europa, terwyl die verteller treur oor die afloop van nog ’n liefdesverhouding. Die gedig Ballade van my verlore bemindes is ’n hoogtepunt in die bundel met sy effektiewe gebruik van die gevarieerde refrein en die deurlopende skeepsbeelde. Die sentrale temas van liefde, reis en skryf oorheers weereens in hierdie bundel.

Ewebeeld hervat die temas uit haar vorige werk, waar sy slegs in haar gedigte die geliefde kan bereik, maar juis daarom kan sy nie die geliefde bereik nie. Die eerste afdeling, Warmys, beskryf reise deur plekke soos Venesië, Egipte en Peru, telkens verbind met die afloop van ’n liefdesverhouding. Die tweede afdeling is Noodweer, waarin die geskiedenis van ’n afgelope liefdesverhouding wat in openbare aanklagte geëindig het, aan die bod is. In Rescue 911 is dit onmoontlik om die geliefde per pos of telefoon te bereik en waar dit voorheen moontlik was om dit in ’n gedig te doen, is ook hierdie metode nou futiel, want dit word as getuienis teen die digter gehou.[43][44]

Die tydskrif Literator ken in 1999 die Litera-prys toe aan haar gedig Eugène Marais (1871–1936) as die beste kreatiewe skryfwerk wat in ’n kalenderjaar in daardie tydskrif verskyn het. Hierdie gedig verskyn later in die bundel Lykdigte. Die bundel bevat verskeie gedigte oor gestorwe digters, soos Stephan Bouwer, Patrick Petersen, Ernst van Heerden, Olga Kirsch, Johann Johl en Eugène Marais. Die digteres vind vertroosting in die werke wat die gestorwenes agterlaat, met ’n gedig soos Totius (1877–1953) wat ook die helende krag van die gedig verklaar. Daar is ook gedigte oor digters soos Sheila Cussons en Elisabeth Eybers wat by publikasie van die bundel nog geleef het. So bring die digter hulde aan die skeppende kunstenaars wat ’n invloed op haar lewe gehad het.[45]

Joan kry ’n Poetry Institute of Africa tweede prys vir haar gedig ʼn Gedig plagieer die werklikheid, wat later in die bundel Ruggespraak opgeneem word. Hierdie bundel handel oor die verhouding wat buite die gedig lê, waardeur die liefdesvers dus self uitgewis word. Wanneer die verhouding verkoel, neem die reismotief en die gedig weer oor as korrektief, sodat die digter se groot liefde gedurig wissel tussen die mens en die skryfwerk. Die toonaard van die gedigte is weerloser as in vorige bundels, met meer meegevoel en begrip, terwyl die reisverse oor New York ’n hoogtepunt is. In die derde afdeling word gedig oor die impak van grootskaalse geweld en vernietiging, na aanleiding van die terreuraanvalle op die World Trade Centre op 11 September 2001, maar ook van die Amerikaanse kernbomaanvalle op Japan tydens die Tweede Wêreldoorlog.[46][47][48]

En skielik is dit aand se toonaard is hoofsaaklik emosionele verlies en die bundel bevat verder bekende temas uit haar werk, soos die verraad wat sy met haar poësie teenoor die geliefde pleeg, aansluiting by ander skrywers se werk en die bewussyn van die populêre kultuur.[49] Die bundel bevat ook ’n afdeling met gedigte van ’n liefdesverhouding met ’n getroude geliefde, wie se man onbewus is daarvan.[50][51]

Na haar pa se dood in 2006 publiseer Joan die bundel Dad tot sy eer. Slegs die eerste afdeling is na sy dood geskryf en talle gedigte het reeds in ander bundels verskyn. Die bundel bevat gedigte oor haar vader en die vader-kind verhouding tussen hulle en oor die algemeen.[52][53]

Koesnaatjies vir die proe word saamgebundel met die prosawerk Palindroom. In die gedigte lewer sy kommentaar oor die liefdes in die prosawerk deur middel van hoofsaaklik erotiese gedigte en gedigte oor die verlies van verhoudings en ewigdurende verlange.

Vuurwiel sit hoofsaaklik die tematiek van haar vorige bundels voort, met die titel se aanduiding van ’n sirkelgang van lewe en dood wat sentraal staan. Die inhoud is klaagsange, wat begin met ’n roudig opgedra aan Elisabeth Eybers; reisverse met ’n heimwee na veraf plekke; liefdesverse wat enigsins minder passievol maar meer skrynender van toonaard is; verwysings na die woordkuns en die werk van skrywers en vermaaklikheidskunstenaars; tegnologie en die virtuele ruimte. Hierdie bundel beïndruk met sy breë verwysingsraamwerk en die groter soberheid en deurdagtheid in vergelyking met vroeër werk. Sy beproef ook ander versvorme, soos die villanelle, die dizain, die rondeau, die pantoem en die ballade.[54][55] Vuurwiel is in 2010 op die kortlys vir die toekenning van die ATKV se prys vir poësie. Sy vertaal self van haar gedigte in Engels, terwyl beide Jo Nel en Johann de Lange ook Engelse vertalings van haar gedigte doen.

Die buigsaamheid van verdriet is ’n keur uit haar gedigte, deur haarself uitgekies,[56][57] terwyl Visums by verstek ’n persoonlike keur is uit haar reisgedigte, met ’n paar voorheen ongepubliseerde gedigte wat ook ingesluit word. In die reisgedigte word dikwels in vreemde plekke nuut gekyk na traumatiese situasies soos die einde van ’n verhouding of die dood van ’n geliefde. So verkry die spreker afstand van die self of die situasie en word verrassende en vreemde indrukke geaktiveer waarmee die reisbelewenis en –beskrywing ’n metafoor word vir die situasie.[58][59]Hierdie bundel is in 2011 die naaswenner van die Woordkunstenaar vir die vorige jaar toekenning by die Stellenbosse Woordfees en wen in 2012 die ATKV-poësieprys.[60]

Lot se vrou is ’n voortsetting van reeds bekende tematiek (die ontwykende geliefde, die skryfkuns, die invloed van reis, die intertekstuele gesprek met ander skrywers) maar dan op so ’n vaardige wyse dat dit nie verstar of verveel nie. Die titel verwys metafories na Lot se vrou, wat steeds hunkerend na die luste en liefdes van die verlede soos ’n soutpilaar versteen en nie vorentoe kan gaan nie. Die bundel word in nege afdelings verdeel, waarin opeenvolgend behandel word die verlede en die meditasie wat dit in die poësie laat neerslag vind; die aard van kreatiwiteit; die lotsbepaling van die mens; die lewe van verskeie kunstenaars in drie aparte afdelings; afwysing en verlies; dood en melancholie en in die laaste afdeling Suicidaire tree sy in gesprek met Alvarez, skrywer van The savage god.[61][62]

Meditasies se titel verwys na die Romeinse keiser Marcus Aurelius se twaalf boeke bekend as Meditations, waarin hy sy gedagtes oor die Stoïsyne filosofie en riglyne vir sy eie lewe neergepen het. Verder word die meditasieproses van introspeksie en bepeinsing al eeue lank deur talle gelowiges van regoor die wêreld beoefen om innerlike heling en vrede teweeg te bring. Die titel omvat die oorkoepelende tema van die gedigte, wat hoofsaaklik fokus op ’n vorm van bestekopname van die spreker se lewe en haar soeke na innerlike heling en berusting tydens ’n fisieke en psigiese reis. Die bundel sluit tematies aan by vorige bundels en bevat gedigte oor reis, stede, die poësie, asook ’n aantal lykdigte, met baie gedigte wat ook die tema van verlies en veral die verlore geliefde verken.[63][64]

Matriks se titel suggereer ’n struktuur of raamwerk waarin diverse temas interaktief in ’n netwerk van verweefdheid met mekaar verbind word. Die omslagfoto beeld ’n Bisantynse deur uit met simboliese figure in reliëf van ’n ridder, priester, moeder en kind, en gemeente. Hierdie figure, die illustrasies in die bundel en die titel vorm saam ’n leidraad vir die lees van die bundel, waar die bewuste en die onbewuste gedurig met mekaar meeding om die simboliese deur oop te maak, die verbande te lê en die betekenis te ontsluit. Die bundel word in elf uiteenlopende afdelings verdeel, maar sluit by die digter se oeuvre aan deur motiewe bekend uit haar vroeër werk.[65][66]

Indeks, Hambridge se 25ste digbundel word op 11 September 2016 bekend gestel.[67]

Haar gedigte word opgeneem in ’n verskeidenheid versamelbundels, waaronder ’n ruim keuse in Groot verseboek en ook in Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Die dye trek die dye aan, Digters en digkuns, Liggaamlose taal, Kraaines, Goudaar, Honderd jaar later en die Versindaba bundels wat jaarliks na hierdie fees uitgegee word. In 2020 word elf van haar gedigte in Vers en vrou opgeneem. [68]

Benewens poësie skryf sy ook romans. Swart koring en Die swart sluier is beide parodieë van die hygroman, wat die beheptheid met seks opstuur. Swart Koring roep die bekende Tryna du Toit-roman Groen koring in die geheue op, waarin ’n ongetroude meisie in die moeilikheid geraak het. Hambidge gaan ’n stappie verder deurdat haar heldin, Sonja Verbeek, gay is. Sonja se passie is dan veral vir die fotoboek-aktrise Tanja, maar sy word tog soms deur Etienne bekoor. Ook die hoër literatuur word satiries aan die kaak gestel met herhaalde versluierde verwysings na skrywers en geskryfdes.[69][70][71] Die swart sluier is ’n vervolg hierop, waarin populêre genres soos die speurverhaal, spookverhaal en plaasroman geparodieer word. Hier bevind Sonja Verbeek haar in Welkom, waar sy ’n lesing by ’n seminaar moet lewer saam met D.F. Malherbe. Die rekenaars van die hotel het egter ’n virus en die besprekings is heeltemal deurmekaar gekrap. Karakters uit verskeie romans is daar en Sonja deel saam met Salomé van Etienne Leroux se Sewe dae by die Silbersteins ’n kamer.[72][73] Ander romanmatige deelnemers is Dalene Matthee se olifant en Lettie Viljoen se slang. Die eerste Internetroman in Afrikaans is ook uit haar pen, naamlik Sewe Sonjas en wat hulle gedoen het, wat kommentaar lewer op Jan Lion Cachet se Sewe duiwels en wat hulle gedoen het. Sonja Verbeek is weereens die hoofkarakter en die sewe sondes word voorgestel as duiwels in die letterkunde.[74]

Die Judaskus is ’n lesbiese liefdesverhaal waarin die pyn van liefdesverraad op postmoderne wyse behandel word. ’n Dosent wat deur ’n student van seksuele teistering aangekla word, besluit om ’n roman daaroor te skryf. Die skryf van die roman word dan deel van die roman en bevat onder andere uittreksels uit die dosent se lesings oor die literatuur, dagboekinskrywings, briewe aan en van die uitgewer, die verslag wat die student by die universiteit indien en ’n ongepubliseerde manuskrip.[75][76][77]

Palindroom word saamgebundel met die digbundel Koesnaatjies vir die proe. Die sentrale karakter vertel deur middel van e-pos oor drie liefdes, die Eks, die Geliefde en die Mentee (vir wie sy as mentor optree).[78][79] Deur kort, genommerde flitse lei sy die verhaal deur na sewe moontlike eindes. Kladboek is ’n roman wat, soos die titel aandui, skynbaar ’n rowwe, voorlopige teks het. Hierin word uiteenlopende en selfs teenstrydige weergawes van bepaalde gebeure vanuit ’n verskeidenheid perspektiewe vertel deur ’n skrywer wat self verskillende personae binne die teks aanneem. Die sentrale gegewe is weer, soos dikwels in haar werk, die pyn van ’n mislukte liefdesverhouding wat deur die skryfproses en ook deur reis besweer word. Hier is dit ’n liefdesvierhoek wat uitgebeeld word. Die Skrywer en Die Geliefde het ’n verhouding. Hierdie verhouding ly skipbreuk wanneer Die Skrywer Die Vrou ontmoet. Die Man is die vorige geliefde van Die Vrou en hy raak dan betrokke by Die Geliefde.[80] In 2001 haal haar roman Skoppensboer die Sanlam / Insig romanwedstryd se kortlys. Die titel is na aanleiding van die gedig van Eugène Marais. Hierdie roman is steeds ongepubliseer.

Haar kortverhaal Van vier tot ses word opgeneem in die versamelbundel Vrou: Mens, saamgestel deur Corlia Fourie. Johann de Lange neem haar ongepubliseerde kortverhale Die koorsblaar, 1001 nagte en Die student op in die versamelbundel Soort soek soort. Ander versamelbundels waarin haar kortverhale verskyn sluit in Lyfspel / Bodyplay. Sy publiseer ook kortverhale in Tydskrif vir Letterkunde

Haar belangstelling in literêre teorie, veral die psigoanalise en metafisika, vind ook neerslag in haar werk. Reeds in 1985 publiseer sy ’n aantal opstelle oor die psigoanalise in Psigoanalise en lees. Sy onderneem verskeie baanbreker teoretiese studies, wat insluit die eerste studie in Afrikaans oor dekonstruksie (1985, vir haar doktorsgraad). Sy skryf ook die eerste Afrikaanse studie oor postmodernisme wat in 1995 as Postmodernisme gepubliseer word, waarin sy na aanleiding van verskeie prosatekste die letterkundige impak van hierdie tendens bespreek. Sy skryf ook onder die skuilname H. Zelig en J.A.M. Biesheuvel.[81]Van Zyl, Ia “Insig” April 1996

Die La Rosa-geselskap vir Spaanse Dansteater bied in 2003 ’n dansproduksie getiteld Elementos aan in die KunsteKaap-arena en ook op die Klein Karoo Nasionale Kunstefees, wat gedeeltelik op gedigte in die bundel Ewebeeld geskoei is.

• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk1988
• Kannemeyer, J.C. D.J. Opperman: ’n Biografie. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1986
• Kannemeyer, J.C. (red.) Kraaines. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988
• Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Snyman, Henning. Joan Hambidge (1956-). in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

• Anoniem. Hambidge wen Litera-prys. Plus, 25 Maart 1999
• Cloete, T.T. Tendense in vyf nuwe digbundels. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 47 no. 1, Herfs2010
• Cochrane, Neil. ’Swart koring’ van Joan Hambidge as parodie en pastiche op populêre kultuur. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 41 no. 2 Winter 2004
• Crous, M.L. Ikoon/Demoon/Taksonoom. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, Februarie 1990
• Crous, M.L. Tagtigers voor die spieël. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 2, Mei 1992
• Du Plooy, Heilna. Afstand van reis gee Hambidge-verse hul ‘visum’. Beeld, 8 Oktober 2012
• Engelbrecht, Theunis. Afrikaanse skrywers haaks oor vertaling. Rapport, 30 Mei 2004
• Hambidge, Joan. Hambidge praat oor haar 2 romans in ’n jaar. Plus, 16 September 1998
• Jonckheere, W.F. Aantekeninge by vier Afrikaanse beeldgedigte. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang28, Augustus 1990
• Kisting, Denver. Dolly Parton (van die Afrikaanse lettere) praat uit. Rapport, 7 September 2008
• Le Roux, André. ’n Erge passie vir poësie. Die Burger, 1 Mei 1987
• Prins, Jo. Altyd met Tabasco. By, 9 Julie 2011
• Retief, Hanlie. Die gevaarlike lewe van ’n digter. Rapport, 26 Januarie 2003
• Rutter, Karen. From a gay perspective. Cape Times, 3 September 1993
• Scholtz, Hettie. Sy staan op die hawe… Insig, Junie 2000
• Smith, Francois. Gee ons heelheid. Plus, 30 Mei 2003
• Swanepoel, Martie. Waar emosies en tegniek saamkom. Plus, 9 April 2008
• Van der Merwe, Kirby. Kort van draad maar vuur en vlam. By, 18 Julie 2009
• Van Greunen, Augusta. Swye oor student en Joan Hambidge. Rapport, 29 Mei 1994
• Van Zyl, Irna. Die gedigte skryf hulself. Boeke Insig. No. 7, Herfs 2009
• Van Zyl, Johan. Blond, beeldskoon en straight (kê-kê-kê). Naweek-Beeld, 24 November 2001
• Wiehahn, Rialette. Oor ‘Palinodes’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 2, Mei 1988

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1990/05/10/1/9.html%5Bdooie+skakel%5D
• Beyers, Yvonne Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2011/07/12/BJ/3/9JulieJoJoan.html%5Bdooie+skakel%5D
• Britz, Etienne Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/08/26/8/1.html%5Bdooie+skakel%5D
• De Vries, Willem Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2014/01/10/8/wdv_joan_hambidge_29_0_211564282.html%5Bdooie+skakel%5D
• Engelbrecht, Theunis Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1997/01/29/9/5.html
• Kisting, Denver Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2008/09/08/RH/22/joan.html%5Bdooie+skakel%5D
• La Vita, Murray Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/02/09/SK/11/joan.html%5Bdooie+skakel%5D
• Le Roux, André Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/04/26/10/2.html%5Bdooie+skakel%5D
• Liebenberg, Danila Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2007/09/04/VB/4/boekjoan.html%5Bdooie+skakel%5D
• Nieuwoudt, Stephanie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/02/14/5/4.html%5Bdooie+skakel%5D
• Retief, Hanlie Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/01/26/25/2.html%5Bdooie+skakel%5D
• Smith, Francois Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2003/05/30/6/2.html
• Van Zyl, Johan Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/24/15/3.html