Jeanette Ferreira

Jeanette Ferreira is op 20 April 1954 naby Tzaneen in die Duiwelskloof Hospitaal (tans Modjadjiskloof) gebore as laatlam in ’n gesin van vier kinders, Jan, Faan, Magda en Jeanette vir die ouers Tom en Sophia Ferreira, piesangboere in die Laeveld. Haar groot-grootoupa was 'n Portugese transportryer, Thomas Ignatius, oorspronklik van Port Elizabeth, getroud met haar Franse ouma, Jeanette Theron. Sy word groot op die familieplaas Deerpark naby Tzaneen.

Aan die Universiteit van Zoeloeland ontmoet sy die historikus Floris Albertus (Albert) van Jaarsveld. Hulle tree in die huwelik op 3 Desember 1983 en ’n dogter, Sophia Magdalena (Dalena), word op 12 Februarie 1986 uit die huwelik gebore. Sedert 2014 woon sy en haar man Albert weer op Mtunzini. Hulle dogter is getroud met die skrywer Erika Murray-Theron se seun Thomas. Albert sterf op 23 April 2021.

Haar skoolloopbaan begin sy aan die Laerskool Tzaneen. In 1971 in standerd nege onderneem sy saam met ’n klomp vriendinne ’n reis deur Europa en sy matrikuleer in 1972 aan die Hoër Landbouskool Merensky op Tzaneen.

Vanaf 1973 studeer sy verder aan die Universiteit van Pretoria en verwerf in 1975 die B.A.-graad en in 1976 die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands en Nederlandse Kultuurgeskiedenis. Daarna ontvang sy in 1982 onder leiding van A.P. Grové ook die M.A.-graad aan die Universiteit van Pretoria met ’n verhandeling oor “Die terugkerende beeld in die poësie van Breyten Breytenbach”, wat in 1985 gepubliseer word onder die titel “Breyten: Die simbool daar”. Sy verwerf later ook haar Ph.D.-graad onder leiding van André P. Brink aan die Rhodes-universiteit met ’n proefskrif oor “Aspekte van die Judaïes-Christelike en die Boeddhistiese in Breyten Breytenbach se werk”.

Tussen 1977 en 1980 is sy dosent in Afrikaanse letterkunde aan die Universiteit van die Noorde. Daarna woon sy in Johannesburg as uitgewer by Perskor en lewer vryskutrubrieke en resensies vir Die Transvaler en Die Vaderland. Vanaf 1983 tot 1992 bly sy op Mtunzini en doseer Afrikaanse letterkunde aan die Universiteit van Zoeloeland, waar sy later as professor aangestel word.

In 1988 en 1989 is Jeanette Ferreira voorsitter van die Afrikaanse Skrywersgilde en is een van die leidende figure wat in 1989 ’n ontmoeting tussen Afrikaanse skrywers en die toe nog verbode ANC reël en by die Victoria-waterval in Zimbabwe bywoon. In 1993 en in die jare 1995 en 1996 dien sy as professor aan die Vista Universiteit en die Universiteit van Pretoria.

Daarna skryf sy voltyds en doen vryskutwerk vir uitgewers. Sy is hoofredakteur by Protea Boekhuis vanaf 2001 tot 2003 en daarna redakteur by Human & Rousseau. In Maart 2007 word sy aangestel as die hoof van Protea Boekhuis se uitgewery maar verlaat Protea se diens in 2009. Tans wy sy haar tyd aan vryskutredigering en haar skryfwerk.

Sy begin op laerskool skryf in dagboeke en kladskrifte en op agtjarige ouderdom wen sy reeds vyf rand in ’n opstelwedstryd wat deur Die Noord-Transvaler uitgeskryf is. Op universiteit begin sy egter meer ernstig skryf en publiseer later gedigte in Tydskrif vir Letterkunde. Sy maak haar debuut met die digbundel [1]“Waar een mens saam is”,[2] waar die titel aandui dat dit die gedigte van een mens is[3] wat alleen en eensaam is, maar nogtans vrede gemaak het daarmee en dit verkies.[4] Die alleenmens het bepaalde houdings en opinies oor sake en baie van die gedigte het dus ’n satiriese onderbou, wat meermale op ietwat aggressiewe toon aangebied word.[5] Die bundel word in vier afdelings verdeel en behandel aspekte van die liefde, religieuse houdings, sosiaal-politiese aangeleenthede, die taal as poëtiese instrument en die digkuns self. Haar gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte” en “Goudaar”. In 2020 word haar gedigte ‘Om seisoene te bedink’ en ‘Veekraal, 30 Oktober’ in Vers en vrou opgeneem. [6]

Haar prosaskryfwerk strek van populêre liefdesverhale tot verwikkelde werk wat al aan universiteite voorgeskryf is. Haar vroeëre werk het ’n sterk politieke inslag en sentreer om die demokratiseringsproses in Suid-Afrika, terwyl haar latere werk hoofsaaklik die groter menslike vraagstuk van oorlog ontgin. Sy skryf ook wetenskapfiksie met die paleontologie as agtergrond. Haar prosadebuut is die novelle[7] “Sitate om ’n rewolusie”.[8] Die hoofkarakter, Jeanne de Bruyn, gee klas in die Afrikaanse letterkunde aan ’n swart universiteit en raak verlief op ’n getroude wit politieke joernalis, Hillary de Wit, wat haar vanuit blanke oogpunt in die landspolitiek inwy. Sy raak ook bevriend met die swart Dawn Mokgatla, waardeur sy ’n swart mens se insae in dieselfde kwessies kry. Albei verhoudings misluk later, veral omdat normale verhoudings binne die apartheidsbestel nie moontlik is nie. Dawn is verloof aan die studenteraadsvoorsitter Ephraim Tito, wat met die gradeplegtigheid in sy finale jaar ’n opspraakwekkende toespraak teen apartheid lewer en daaroor geskors word, sodat hy nie sy studies kan voltooi nie. ’n Briefbom beëindig kort daarna sy lewe. Die verhaal begin en eindig met die hoofkarakter wat ’n miskraam beleef, simbolies van die mislukking van apartheid. Hierdie boek word deur André P. Brink in Engels vertaal as “Footnotes on a revolution”, maar dit is nooit gepubliseer nie.[9] “Die son kom aan die seekant op”[10] is ’n roman oor die trek van Louis Trichardt.[11] Met die kriptiese aantekeninge van sy dagboek as basis slaag sy daarin om die mense te laat lewe en met deernis hulle goeie punte en swakhede aan die leser bekend te maak. Sy maak gebruik van die dagboektaal, wat sy vereenvoudig om dit meer lesersvriendelik te maak, terwyl sy die kriptiese inskrywings telkens uitbrei om sodoende karakterisering en spanning te bewerkstellig.

Sy skryf etlike liefdesverhale. In “Daardie eerste somer” kry Mira te doen met ’n man wat meer wêreldwys is as sy en wie sy sukkel om te peil. “Bly by my vannag” en “’n Man soos Charles” is beide erotiese liefdesverhale. In “Diepwater” gaan bestudeer Robin rotstekeninge op Emil de Villiers se plaas, en daar ontstaan ’n sonderlinge vriendskap tussen hulle. Hulle praat egter oor alles en almal behalwe hulself, want sy het ’n verhouding gehad met Louis, Emil se vennoot in sy veearts-praktyk, en hy het ’n verhouding gehad waaroor hy nie praat nie. Met[8] “Die onsterflikes” betree sy die veld van die wetenskapfiksie. Die paleontoloog dr. Emile Durandt word vanuit die Karoo Nasionale Park ontvoer na die ondergrondse wêreld Immorta, waar tyd nie bestaan nie en almal onsterflik is. Hulle verwerf onsterflikheid deur ’n drankie gemaak van ’n Karoo-plant, maar die drankie maak jou ook onvrugbaar. Hier word Emile gedwing om die Norme van Immorta te onderskryf: geen huwelik, geen gesin, geen intimiteit, politiek, godsdiens of private besit nie – slegs toewyding aan die Wetenskap. Emile moet kies tussen die Wetenskap en onsterflikheid of ontsnapping na vryheid en sterflikheid. Wat sy keuse ook al is, sal hy geskei word van Lawa, die vrou na wie hy hunker.

Sy is veral bekend vir haar trilogie van romans oor die Anglo-Boereoorlog: Babette is in 1996 die naaswenner van die ATKV-prys. In die laat negentiende eeu vlug Babette van haar geboorteplaas, Geluksdal in die Lydenburg-distrik, om weg te kom van ’n wrede stiefma. Sy loseer by haar ouma in die Paarl, waar sy verder studeer en later na haar pa se dood sielkundig baie sterker terugkeer na die plaas. Die Anglo-Boereoorlog breek egter uit, waartydens die plaas verwoes word en Babette in ’n verhouding betrokke raak met die getroude buurman. Ferreira verwerk ook die ware geskiedenis van Rooizak, ’n Swazi wat ter dood veroordeel word omdat hy ’n Pedi-man in ’n geveg doodgemaak het. In hierdie roman is hy as karakter ’n werker op die plaas. “Babette” word in Julie 1999 deur die RAU Kultuurkantoor as ’n Engelse musiekspel opgevoer.[12] Catharina vertel van ’n vrou van gemengde afkoms wat deur omstandighede gedwing word om deur die ou Oos-Transvaal te reis net voor die eeuwending van die twintigste eeu. Haar lewensgeskiedenis loop terug na die nag van die moord op Lang Hans van Rensburg se trek, waar twee kinders na oorlewering aan die dood ontkom het. Sy reis van haar geboorteplaas na die delwerye op Barberton en bekom dan verder noord ’n wildplaas wat sy Kremetart noem. Gedurende die Anglo-Boereoorlog sluit sy noodgedwonge by die Engelse magte aan en verlaat die plaas. Sy kom sterk onder die indruk van die nietigheid van die mens wat nie self kan beskik oor sy weg deur die lewe nie en gedurig moet buig soos die lewensstroom hom meesleur.[13] Charlotta [14] is die derde van die trilogie Anglo-Boereoorlog romans met sterk vroue as hoofkarakters.[15] Charlotta is net na die Eerste Vryheidsoorlog gebore uit ’n huwelik tussen ’n Afrikaanse verpleegster en ’n Engelse soldaat wat die slag van Majuba oorleef het. Haar ouers sterf tragies en sy word as weeskind deur gewetenlose familielede uit haar erfporsie gekul.[8] Tydens die oorlog verpleeg sy in haglike omstandighede gewondes aan beide kante in veldhospitale en in die konsentrasiekampe. Sy raak romanties betrokke by ’n Boer en ’n Brit, met die boodskap dat goed en sleg aan beide kante van die konflik bestaan en dat die lyding en vermorsing van die oorlog totaal onnodig was. Al drie hierdie boeke word oor die radio voorgelees.

Die son kom aan die seekant op verken die vroeëre geskiedenis van die Groot Trek en word vertel uit die perspektief van die Trekleier Louis Tregardt en sy vrou Martha. Konflik en verwagting, ontheemding en die onvoorsiene wending wat een of ander tyd op almal wag, is hierin aan bod. Bloedlelie verskyn in 2019, wat hoofsaaklik vertel word uit die perspektief van die trekleier Piet Retief se vrou Magdalena en 'n moderne navorser, genaamd Hanna. Bloedlelie verken die brandende kwessies van gronddispute en versoening in Suid-Afrika, asook insig en aanvaarding van die onvermydelike.

Die Melkweg en die miskruier verskyn in 2023 by Tafelberg. Sabine keer in die eerste en derde afdelings (2020) terug na haar familieplaas net voor die aankomende Covid-19 ook in Suid-Afrika 'n grendelstaat noodsaak. In die tweede afdeling beleef die leser egter haar ouma Henrietta se belewing van die 1918-griep, waarvan alle besonderhede nooit aan Sabine oorvertel is nie. Dit skep 'n ander perspektief op talle aspekte van die werklikheid in 2020. Hoewel vroeëre karakters -- Babette, Catharina en Charlotta -- se kinders hierin terugkeer, kry hierdie roman 'n besondere staanplek in haar oeuvre.

[16]Die mammies, die pappies, die hondjies, die katjies is ’n kortverhaalbundel in die postmodernistiese idioom, waar foto’s en tekeninge ook binne die verhale gebruik word. Die titel verwys na ’n vryheidsliedjie wat tydens die politieke opstande in 1985 in die Kaap gesing is, waarin verwys word na die solidariteit binne die gemeenskap. Die bundel konsentreer dan ook hoofsaaklik op die veranderende Suid-Afrika en die geweld, onderdrukking en menslike verhoudinge in hierdie tyd. “Qabane!” is een van die eerste grensverhale wat uit die perspektief van ’n vrou geskryf is. In 1982 wen sy saam met A.A.J. van Niekerk Die Transvaler se kortverhaalwedstryd. Van haar kortverhale verskyn in Tydskrif vir Letterkunde, Die Suid-Afrikaan, De Kat en Sarie en word ook in versamelbundels soos “Vrou: Mens”, “Soort soek soort” en “Vuurslag” opgeneem.

As samesteller versorg sy versamelbundels[17]: “Boereoorlogstories” (met kortverhale deur bekende en onbekende hedendaagse skrywers oor hierdie oorlog,[18] wat so gewild is dat daar ’n versoek is vir die opvolger[19] “Boereoorlogstories 2”),[20][21]“Grensoorlogstories”[22] (kortverhale oor die Grensoorlog),[23] “Liefde loop ver”[24] (liefdesverhale deur mans),[25] “Kruis en dwars” (nuwe stories waarin skrywers hulle gevoelens oor die nuwe Suid-Afrika verwoord) en [26]“Op hulle stukke” [27](’n bundel met ’n keur uit rubrieke van verskillende skrywers).[28] Sy vertaal die Bybelse roman Judit deur Lauren Jacobs vir Lux Verbi.

Ferreira se meestersgraadverhandeling, Die terugkerende simbool in die poësie van Breyten Breytenbach (Universiteit van Pretoria). word onder die titel[29] “Breyten: die simbool daar” gepubliseer. Die studieveld is die funksie van die terugkerende simbool in Breyten Breytenbach se digbundel “Die ysterkoei moet sweet”, waarin onder andere membrane, kleure en water se simboliese waarde aan die hand van individuele gedigte ondersoek word. In haar doktorale tesis, Aspekte van die Judaïes-Christelik en die Zen-Boeddhistiese in die poësie van Breyten Breytenbach (Rhodes Universiteit), ondersoek sy die verband tussen hierdie twee filosofieë.