Jan de Marre

Jan Harmenszoon de Marre is die seun van Harmen de Marre en Geesje Poster en is op 23 Augustus 1696 in Amsterdam gebore.Sy skoolopleiding is gebrekkig en beperk tot laerskool. Hy is reeds vanaf 1708 in diens van die Verenigde Oos-Indiese Companjie (V.O.C.) en word later ’n skeepskaptein. Gedurende sy 23 jaar by die V.O.C. maak hy ’n hele aantal reise na die Ooste en besoek die Kaap in 1728 en weer in 1731, die laaste keer as kaptein van die skip Heesburg en as vise-admiraal van die retoervloot. In 1832 vestig hy hom weer permanent in Amsterdam en word later direkteur van die Amsterdamse skouburg. Onder sy leiding beleef die skouburg ’n groot opbloei, deurdat die gehalte van die werke wat opgevoer word verbeter en die toneelspel ook van hoë gehalte is, met die beste akteurs van die tyd wat gereeld optree. Hy gee in 1744 die nodige inligting aan die kaarttekenaars om die tot dan geheim gehoude Oos-Indiese Archipelago en die seeroetes daarheen te publiseer. Hierdie kaarte word in die sesde volume van die “Zee Fakkel” in 1753 gepubliseer. Hy is op 19 Januarie 1763 in Amsterdam oorlede.

Vir Afrikaans is hy veral van belang vir sy lang gedig Eerkroon voor de Caab de Goede Hoop waarin hy in drie sange uitvoerig die nedersetting aan die beskryf. Die eerste sang skets die natuurskoon en klimaat van die Kaap. Die tweede sang beskou die Kaap vanuit die seeman se oogpunt wanneer hy die veiligheid van Tafelbaai bereik ten spyte van die suidoostewind se geweld. Die derde sang is ’n verheerliking van die V.O.C. wat die belang van die Kaap ingesien het. Die gedig is duidelik geskryf as lofprysing en beeld die beskaafde koloniste en hulle prestasies in gloeiende terme uit, terwyl die wilde natuur en oorspronklike inwoners meer negatief gesien word. Fragmente uit hierdie gedig word in Gerrit Komrij se bloemlesing Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte opgeneem.

Hy lewer bydraes tot die drama en die poësie. Die eerste treurspel wat uit sy hand verskyn, Marcus Curtius, beleef wel ’n paar herdrukke maar raak daarna in vergetelheid. Dit is ’n dramatisering van ’n verhaal uit die geskiedskrywing van Livius.

Belangriker is die geskiedkundige drama Jacoba van Beieren, wat in 1736 vir die eerste keer opgevoer word en die sukses waarvan aanleiding gee tot sy aanstelling as direkteur by die skouburg. Hierdie drama beleef verskeie herdrukke. In die geskiedenis word Frank van Borselen in 1432 weens sy geheime huwelik met gravin Jacoba van Beieren deur hertog Philips van Bourgondië gevang, tot die dood veroordeel en in die tronk by Rupelmonde gevange gehou. Philips vermoed dat Van Borselen getrou het om sodoende die staatsgesag te bekom, terwyl Van Borselen slegs uit liefde getrou het. Hierdie geskiedenis bring die dramaturg nou op die planke, met al die spannende politieke onderstrominge en sette om die mag te bekom wat in so ’n situasie hom voordoen, deur die hoofkarakters en ook sommige byspelers. Die eindelike resultaat is dat Jacoba afstand doen van al haar mag aan Philips, maar dat Van Borselen se lewe gespaar word en hy en Jacoba hulle huwelik kan voortsit. De Marre voeg by hierdie geskiedenis ’n verbeelde krygstog van Jacoba se troepe na Rupelmonde om haar eggenoot te bevry. Hierdie drama word negentien keer agtereenvolgens voor vol sale opgevoer en bly tot in die tweede kwart van die negentiende eeu baie gewild en feitlik onafgebroke op die speellys van toneelgeselskappe. Die gewildheid van die stuk kan waarskynlik nie toegeskryf word aan die inherente letterkundige waarde nie, maar eerder aan die snel opvolgende en passievolle tonele wat in die  hande van bekwame akteurs vir aangename dramatiese spanning sorg.

De Marre skryf ’n geleentheidstuk ten tyde van die eeufees van die skouburg, Het eeuwgetijde van den Amsteldamschen schouwburg, wat so gewild is dat dit sewentien keer agtereenvolgens voor vol sale opgevoer word (ongehoord vir daardie tyd). Het feest der liefde word ook in die skouburg opgevoer en is ’n herderspel in maatsang.

In die epos Batavia, wat ses boeke beslaan en waaraan hy sedert 1728 werk hoewel dit eers in 1740 verskyn, skryf hy verse waarin die togte van die Nederlanders na Indië beskryf word, die opkoms van die V.O.C. geprys word en die grondlegging van hierdie organisasie se hoofbasis in Batavia beskryf word, asook die lotgevalle, oorloë en ander geskiedenis en topografiese gegewens oor Batavia (deel van hedendaagse Indonesië). Die eerste sang gee ’n geskiedkundige oorsig van die kolonisasie van die Oos-Indiese landstreek deur die Spanjaarde, Portugese en Nederlanders, wat lei tot die stigting van die V.O.C. Die tweede sang is ’n beskrywing van die Oostelike gedeelte van die stad Batavia, die derde sang is ’n uitvoerige verhaal van die verowering van Jakarta en die stigting van Batavia. Die vierde sang is ’n beskrywing van die Westelike gedeelte van Batavia. Die vyfde sang beskryf die seevaart en die handelsbetrekkinge met die Indiese Argipel en verder aan tot by Ceylon en die kus van Malabar. Die epos sluit af met die sesde sang, wat ’n verheerliking is van die V.O.C. en die meesal vyandige verhouding met die Portugese bespreek.

Sy Bespiegelingen over Gods Wysheid in’t bestier der schepselen is ’n leerdig in ses sange, waarin hy God as die Skepper en sy bestuur van die heelal besing. Volgens die inleiding tot die gedig poog hy hiermee om diegene wat in God se bestaan en Sy almag oor die heelal twyfel, van die teendeel te oortuig. Sommige kenners plaas hierdie gedig op ’n hoër vlak as Vondel se Bespiegelingen van Godt en godtsdienst, wat ’n soortgelyke doelstelling het.

Sy Hof- en mengeldichten bevat hofgedigte wat hoofsaaklik poëtiese beskrywings van natuurskoon is, terwyl sy mengeldigte hoofsaaklik geleentheidsverse is ten tyde van huwelike of wat andersins die lof van persone besing.

• Knuvelder, G.P.M. Beknopt handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde. L.C.G. Malmberg ‘s-Hertogenbosch. Eerste uitgawe, 1962.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006.