Jan de Klerk

Ds. W.J. de Klerk en sy gesin. Jan staan links agter.

De Klerk was die oudste seun van ds. W.J. de Klerk, eertydse Kaapse rebel, kultuurstryder aan die Rand en predikant-opvoedkundige van die Gereformeerde Kerk, en sy vrou Aletta Johanna (née Van Rooy, 'n afstammeling van Johannes Cornelis van Rooy, 'n onderwyser en sakeman op Steynsburg in die Noordoos-Kaap). Ds. W.J. de Klerk was onder meer twee maal leraar van die Gereformeerde kerk Johannesburg. Jan se suster Susan was die eerste minister adv. Hans Strijdom se tweede vrou nadat sy eerste huwelik, met die aktrise Marda Vanne, ontbind is.

Jan de Klerk ontvang skoolopleiding in Potchefstroom, waar sy pa predikant was van 1911 tot 1923 en registrateur van die PUK vir CHO van 1923 tot 1928. Vanaf 1923 tot 1926 studeer hy aan die Potchefstroomse Universiteitskollege vir Christelike Hoër Onderwys en behaal die B.A.-graad asook die Hoër Onderwysdiploma (H.O.D). Gedurende hierdie tyd was hy aktief betrokke by studentepolitiek en in 1925 en 1926 was hy die voorsitter van die studenteraad. Tydens die jare 1927 tot 1945 hou hy skool op Nylstroom en aan die Witwatersrand. Hy word die skoolhoof van die skool in Primrose-Oos, waar sy vader oorlede is in 1943.

Later word hy sekretaris van die Blankewerkersbeskermingsbond, gerig om kommunisme in die werkerskringe aan die Rand te bestry.

Jan de Klerk in 1953.

Die Suid-Afrikaanse kabinet in 1958. Voor: dr. Eben Dönges, Paul Sauer, dr. Hendrik Verwoerd, dr. E.G. Jansen, adv. C.R. Swart, adv. Eric Louw. Agter: J.J. Serfontein, M.D.C. de Wet, dr. A.J.R. van Rhijn, sen. Jan de Klerk, Ben Schoeman, P.K. le Roux, adv. F.C. Erasmus en Tom Naudé.

Na sy sukses in die Blankewerkersbeskermingsbond word hy aangestel as die organiserende sekretaris van die Nasionale Party aan die Rand in Januarie 1947. In Augustus 1948 word De Klerk bevorder tot hoofsekretaris van die NP in Transvaal en volvoer aan sy mandaat om 'n suksesvolle veldtog te voer in die provinsiale verkiesing van 1949. In Maart dieselfde 1949 is hy as Lid van die Provinsiale Raad (LPR) vir Krugersdorp verkies en onmiddellik tot lid van die Uitvoerende Komitee benoem, waar hy in verskillende hoedanighede gedien het.

In Desember 1954 word hy aangestel as Minister van Arbeid en Openbare Werke, en ontevredenheid heers oor sy skielike uitstyging tussen sy eweknieë aangesien hy aangestel is deur sy swaer, advokaat J.G. Strijdom. De Klerk se eerste jaar as minister was ’n moeilike tydperk maar hy het spoedig bewys gelewer van sy bekwaamheid op administratiewe en parlementêre gebied en was ook ’n lid van die binnekring van die kabinet saam met die volgende Eerste Minister, dr. H.F. Verwoerd. As konserwatiewe politikus het hy ’n rol gespeel in die formulering van die praktiese uitlewing van afsonderlike ontwikkeling. In 1954 word hy benoem as senator en het hy sy stempel op albei Huise afgedruk. Sy eerste beleidsaankondiging as Minister van Arbeid het die belofte bevat dat geen Blanke werker vir sy werk sou hoef te vrees nie. Daar sou geen sprake wees van Nie-blanke indringing in die nywerheidskompleks van die Blanke nie.

Hy het die volgende portefeuljes in die Parlement beklee: Arbeid en Openbare werke (1954–1958), Arbeid en Mynwese (1958–1961), Binnelandse Sake, Arbeid en Immigrasie (1961), Binnelandse Sake en Onderwys, Kuns en Wetenskap (1961–1966), Onderwys, Kuns en Wetenskap en Inligting (1966–1967), en Nasionale Opvoeding (1967–1968). As Minister van Nasionale Opvoeding is hy in staat gestel om sy breë benadering tot die onderwys te ontplooi. Hy het in 1962 die Wet op die Nasionale Adviserende Onderwys deurgeloods ten einde deskundige hulp te verkry met die bepaling van sy onderwysbeleid. Die Raad het egter nie in sy doel geslaag nie en is later afgeskaf.

As gevolg van sy strewe tot die uitbreiding van die akademiese opleiding van die Afrikaner, was De Klerk instrumenteel in die stigting van die Randse Afrikaanse Universiteit en die Universiteit van Port Elizabeth (UPE). Hy was vir etlike jare die kanselier van die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys. Die Universiteite van Potchefstroom en Port Elizabeth vereer hom met doktorsgrade (honoris causa) vir sy aandeel in die onderwys van Suid-Afrika.

De Klerk was langer as vyftien jaar kabinetsminister en is voor sy uittrede beloon met die Dekorasie vir Voortreflike Diens. In Junie 1969 is hy benoem tot President van die Senaat in die plek van wyle senator Tom Naudé. Dit het hom gebring tot die tweede hoogste pos in die land wat paslik is vir iemand wat in 1967 beskou is as die gunsteling om Staatspresident te word, maar op 19 Januarie 1967 oor die hoof gesien is ten gunste van dr. T.E. Dönges. Die volgende jaar, na die afsterwe van dr. Dönges, word hy genader om hom weer as kandidaat vir die staatspresidentskap beskikbaar te stel, maar hierdie keer het hy vir J.J. Fouché teruggestaan.

In 1976 bedank hy as President van die Senaat en bring sy laaste jare deur op ’n plaas naby Krugersdorp.

Benewens sy politieke belangstelling was hy ook ’n direkteur van Perskor en die Avbob Onderlinge Versekeringsgenootskap. ’n Hoërskool in Krugersdorp, die Hoërskool Jan de Klerk, is na hom genoem vir sy bydrae tot opleiding in daardie deel van die land.

Hy het op 11 April 1927 met Hendrina Cornelia (Corrie) Coetzer, dogter van F.W. Coetzer van Reddersburg, getrou en sy het die lewe aan twee seuns geskenk. Dr. Willem Johannes de Klerk was predikant en redakteur van die dagblad Die Transvaler van 1973 tot 1982 en daarna van Rapport tot 1987, terwyl F.W. de Klerk 'n politikus en staatspresident van Suid-Afrika was.

• Meiring, P.G.J. (1987). Beyers, C.J. (red.). Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Pretoria: Chris van Rensburg nms. die RGN. p. 962. ISBN 0-7969-0419-7.
• (en) Biografie Geargiveer 24 Mei 2012 op Wayback Machine