Jūrmala

Die Oossee het 'n matigende effek op Jūrmala se klimaat. Die gebied het matige winters met 'n gemiddelde temperatuur van +1 °C en matige tot warm somers met 'n gemiddelde temperatuur van 21 °C. Die duine asook sowat die helfte van die stadsgebied is met baie ou dennebosse bedek wat die lug skoonmaak. Aan Jūrmala se seeklimaat word genesende kragte toegeskryf, en daar word verskillende soorte klimaatterapieë aangebied.

Die gebied van Jūrmala – aanvanklik net 'n aantal klein vissersdorpies – was tussen die 13de en 16de eeu 'n besitting van die Lyflandse Orde. Die oudste stadsdeel van die huidige nedersetting is Sloka wat vanaf 1520 rondom 'n watermeul ontstaan het. Teen die middel van die 17de eeu het Sloka onder die heerskappy van hertog Jakob Kettler 'n vroeë ekonomiese opswaai beleef. Die eerste kerkgebou en 'n klein seehawe het albei in die periode ontstaan toe die gebied deel van die Hertogdom Koerland uitgemaak het (1561–1783).[3]

Herfsmis in Jūrmala

Die strand van Jūrmala in die winter

In 1783 is Sloka en sy omgewing by die Russiese Oossee-goewernement Lyfland ingesluit. Reeds twee jaar later het tsarin Katharina II die status van handelsnedersetting aan Sloka toegeken. In die laat 17de en 18de eeu het die plaaslike strande al welvarende landeienaars vir ontspanning gelok. Ná die Napoleontiese Oorloë het Russiese offisiere hier saam met hul gesinne uitgespan. Die stadsgebied het vervolgens deel uitgemaak van Riga en as Rīgas Jūrmala ("Riga se Strand") bekend gestaan.

Die ontwikkeling van Jūrmala en ander vissersdorpe het met die bou van die spoorwegverbinding tussen Riga en Tukums (wat nog steeds deur Jūrmala loop) in 1877 sy hoogtepunt bereik. In die volgende 25 jaar is meer as 2 600 woonhuise tussen die stadsdele Lielupe en Vaivari opgerig – danksy die betrokkenheid van bekende argitekte het in hierdie periode meer as 400 argitektoniese monumente ontstaan. 'n Groot aantal toeriste het na die gebied gestroom, en die meeste somerhuise was tussen Mei en September permanent bewoon – stadsbewoners uit Riga het dikwels hul meubels, koffers en ander goed saamgebring om die somertyd aan die kus te spandeer.

Jūrmala het met sy sandstrand, seewind, sy mineraalbaddens en die dennegeur wat die lug gevul het vinnig ook bekendheid as 'n spa verwerf, en talle sanatoria is in die stad geopen. Omstreeks 1900 was Jūrmala 'n gewilde gesondheidsoord vir welvarende Sint Petersburgers en Moskowiete. By die musikale soirées, wat hier aangebied is, het soliste uit Berlyn, Dresden en Warskou opgetree. Aarbeie uit Jūrmala was 'n gesogte lekkerny dwarsoor Europa.[4]

Kenmerkend was die groot aantal houtvillas wat in die tydperk tussen 1880 en 1920 deur beduidende Art Nouveau-argitekte ontwerp is. Danksy die lang dagligure – skemertyd begin tydens die somer eers om elf uur saans – het nog in die jaar 1939 sowat die helfte van alle woonhuise nie oor elektriese beligting beskik nie.

Russies-Ortodokse Sint Pieter-en-Pauluskerk in Ķemeri

'n Houthuis in die tradisionele styl

Badoord-boukuns

Tydens die Sowjet-tydperk was Jūrmala aan massatoerisme blootgestel – die strande en sanatoria was veral by funksionarisse gewild, insluitende partyleiers soos Nikita Chroesjtsjof en Leonid Brezjnef[5], maar ook vakbondlede is vir buitengewone prestasies met vakansies in Jūrmala beloon sodat die stad tot een van die gewildste toeristebestemmings in die hele Sowjetunie ontwikkel het. Grootskaalse hotelprojekte is in hierdie periode verwesenlik. In die somer van 1950 het Jūrmala reeds oor 29 sanatoria en 36 rushuise beskik. In 1958/59 is die huidige stad geskep, en sy spoorweglyn is geëlektrifiseer.

In die 1980's was Jūrmala volgens die aantal georganiseerde gaste die derde belangrikste gesondheidsoord in die Sowjetunie na Sotsji en Jalta. Die aantal sanatoria, gas- en rushuise het destyds tot 105 gestyg, en jaarliks is meer as 300 000 besoekers getel.[6]

Die massatoerisme het tot grootskaalse omgewingsbesoedeling gelei: vir die sanatoria en hotelle, wat meestal digby die strand opgerig is, is geen rioolaanlegte gebou nie sodat ongesuiwerde rioolwater net soos die industriële afvalwater van plaaslike nywerhede soos die sellulose- en papierfabriek in die stadsdeel Sloka in die Oossee beland het. In 1987 is vir die eerste keer 'n swemverbod by Jūrmala se strande ingestel. En ondanks 'n verbod deur die plaaslike owerheid is nog teen die middel van die 1980's jaarliks tot 5 000 bome gekap nadat spesiale permitte uit Moskou hiervoor gekry is.

Die jare ná Letland se onafhanklikwording is net soos in ander vroeëre Oosbloklande deur eiendomskwessies (huiseienaars, wat in die Sowjet-tydperk onteien is, het hul eiendomme begin opeis) en bendegeweld (mafialede het die huise van hul teenstanders dikwels opgeblaas) oorskadu. Visavereistes het die aantal besoekers uit die Russiese Federasie beperk.

In die vroeë 21ste eeu het ietwat rustiger tye aangebreek. Jūrmala is steeds 'n gewilde en besige strandoord en bied ontspanning vir Rigaers waarvan die meerderheid nog geen vakansies in die buiteland kan bekostig nie. Ook talle bekende Russiese persoonlikhede beskik hier oor somerhuise.

Die Benjamin-huis (1939) is vir die uitgewer Benjamin gebou en het tydens die Sowjet-besetting as woning vir staatsgaste gedien

Houtboukuns van 1916

Tipiese houthuise

Jūrmala staan bekend vir sy unieke houtboukuns. Hout is hier nie slegs om estetiese rede as boumateriaal gebruik nie, maar ook vanweë sy spesifieke eienskappe. So pas dit uitstekend by die wisselende weerstoestande aan en hou ook geen nadelige gevolge vir die menslike gesondheid en omgewing in nie. Hout was sodoende die gewildste en mees gebruikte boumateriaal vir huise wat hier in die 19de en vroeë 20ste eeu gebou is.

Slegs welvarende burgers kon dit bekostig om hul huise deur professionele argitekte te laat ontwerp. Die boumeesters was hoofsaaklik Baltiese Duitsers en Lette, maar ook Russiese en Finse argitekte het hul stempel op die plaaslike argitektuur afgedruk. Uitstekende voorbeelde van Jūrmala se houtboukuns is deur die argitekte Arthur Moedlinger, Wilhelm Bockslaff, Heinrich Scheel en Eižens Laube geskep.

Die plaaslike boukuns verskil ook ten opsigte van kleure merkbaar van dié wat byvoorbeeld in Duitse kusdorpies langs die Oossee soos Binz op die eiland Rügen aangetref word – terwyl boumeesters in Duitsland die voorkeur aan wit geverfde geboue met tussen twee en vier verdiepings gegee het en gebruik gemaak het van Renaissance – of klassisistiese elemente, het bouhere in Jūrmala geen beperkings aan argitekte opgelê nie sodat 'n groot verskeidenheid style en kleure voorkom. En dikwels het statige villa's naas eenvoudige datsjas (Russiese vakansiehuise) ontstaan.

Kenmerkend vir die plaaslike houthuise is die houtsnykuns waarmee dakke en fasades versier is. Hier is elemente van die klassisistiese styl, die historisme, Art Nouveau, Nasionale Romantiek en funksionalisme gebruik. Altesaam 414 geboue is as argitektoniese monumente gelys, tog beloop die totale aantal historiese huise ruim 4 000.

Die historiese Majori-hotel by die beginpunt van Jūrmala se sentrale voetgangerslaan is tussen 1923 en 1925 in die Art Nouveau-styl opgerig. Sy opvallendste kenmerk is die golfvormige dakkonstruksie. Met sy sowat honderd kamers en sy ligging temidde van 'n park met 'n fontein was dit vroeër die gewildste akkommodasie vir welgestelde toeriste. Die hotel is in 1991 en nog eens in die vroeë 21ste eeu gerenoveer.

Jūras iela, wat agter die duine loop, het in die vroeë 20ste eeu tot een van Letland se mees elegante woonstrate ontwikkel waar 'n aantal somerhuise van welgesteldes opgerig is soos die Neoklassisistiese huis nommer 2 en 6 uit die jaar 1913. Die luukse huis nommer 13 is in 1939 vir die uitgewers-gesin Benjamin gebou. Gedurende die Sowjet-besetting van Letland het dit as woning vir staatsgaste gedien en is eers in 1995 aan die nakomelinge van sy oorspronklike eienaars teruggegee.

Die plaaslike houtsnykuns kan in Jūras iela nie net by die somerhuise van welgestelde burgers besigtig word nie. Ook eenvoudige datsjas soos die houthuis nommer 14 is daarvan voorsien. Dit het vroeër as somerhuis van die bekende Sowjet-komediant Arkadij Raikin gedien. Huis nommer 54 met sy gedetaillerde houtsnykuns huisves sedert die middel van die 1990's Pole se ambassade, terwyl nommer 60 by die hoek van Turaidas iela met sy groot balkonne en sy spits hoektoring by Jūrmala se opvallendste houthuise gereken word. Dit is teen die begin van die 20ste eeu in die laat Art Nouveau-styl ontwerp en huisves die hotel Pegasa pils.

Die straat eindig by die Dzintaru-konsertsaal wat in 1936 ontstaan het. Die houthuis met sy portikus en dun suile toon sterk Neoklassisistiese invloede, tog is by sy fasade en in die binneruimte ook elemente van die Nasionale Romantiek ingewerk. In 1960 is 'n opelugteater by die konsertgebou gevoeg waar deesdae konserte met pop-, jazz- en klassieke musiek aangebied word.