Inheemse plant

Een van Suid-Afrika se inheemse vrugtespesies is die noem-noem.

Suid-Afrika het ’n skatkis van inheemse plante, waarvan die duisende Kaapse fynbos spesies ’n goeie voorbeeld is. Hoewel gewilde vrugte wat daagliks in Suid-Afrikaanse huise geëet word hoofsaaklik uitheemse plante is en al eeue hier geplant word (insluitend piesangs, appels en druiwe), is daar ook verskeie SA inheemse vrugte wat wild groei. Sommiges is gekommersialiseer om vars te eet of word verwerk.

Voorbeelde is die bosappel, groot suurpruim, wildemispel, maroela, appelkoosdoring, noem-noem, Kaapse vy of suurvy. Die noem-noem of grootnoemnoem (Carissa macrocarpa) is ’n interessante en smaaklike rooi vrug en kom van die kusgebiede van KwaZulu-Natal. Dit word ook in sekere blatjangsoorte en uiemarmelade gebruik.

Rooibos is van Suid-Afrika se fynbosspesies, inheems aan die land, die bekendste.

Fynbos kom op sowat 87 000 vierkante kilometer in Suid-Afrika voor, wat sowat 7% van die landoppervlakte uitmaak. Dit is ’n groot gebied wat in ’n gordel van sowat 100-200 kilometer van hoofsaaklik die Wes-Kaapse kus strek – van Nieuwoudtville in die noordweste tot Port Elizabeth in die Oos-Kaap.

Die feit dat dié gebied die meeste plantspesies in enige bioom (’n groot natuurlike ekologiese gemeenskap) in Suid-Afrika het, gee ’n aanduiding van hoeveel spesies aan die fynbos-familie behoort. Die Universiteit van Wes-Kaapland se plantkunde-departement raam dit op sowat 7 500. Dit sluit proteas en selfs vygies in.

BirdLife South Africa maan dat die fynbosbioom, wat ook verskeie inheemse voëls huisves, vorentoe ernstig deur klimaatverandering geraak kan word en dat verliese van tot 50% van die bioom se fynbos kan voorkom. Dit maak die uitbreiding van bewaringsinisiatiewe noodsaaklik.

Volgens Zoë Poulson, ’n Kaapse plantkundige, het Tafelberg alleen meer plantspesies as die Britse Eilande saam. Die gebied is een van die wêreld se ses “blomkoninkryke” en die enigste wat net in een land gevind kan word.

Rooibos (Aspalathus linearis) is wêreldwyd die bekendste fynbossoort en word vir sy gesondheidseienskappe geloof. Dit word in onder meer Duitsland en ander Europese lande in verskeie tee- of kruieteemengsels vermeng.

Rooibos is ’n struikgewas wat sowat 1,5 meter hoog groei en kom veral in die Sederberge voor. Die struik het verskeie dun takke met heldergroen, naaldagtige blare, wat geoes, gefermenteer en gedroog word.

Dié kafeïenvrye tee het na bewering verskeie mediese voordele, insluitend om sekere kankersoorte te beveg, dit het verskeie antioksidante soos aspalatien, verlaag bloeddruk en help met die vorming van die goeie cholesterol HDL.

Die kommersialisering van rooibos is eers in die dertigerjare begin danksy die werk van die Kaapse plantkundige dr. Pieter le Fras Nortier.  

Soos die geval in ander wêrelddele is, het Suid-Afrika ook ’n paar inheemse vleisetende plante. Dit is plante wat hul prooi – insekte en selfs klein diertjies - lok en hulle daarna deel van hul dieet maak. Wêreldwyd kom vleisetende plante meestal in stikstofarm gronde voor en dié plante sluit onder meer die bekende venusvlieëvanger (Dionaea muscipula) in, wat inheems in die vogtige dele van Amerika is.

Twee vleisetende plante in Suid-Afrika is:

• Die vlieëvanger (Drosera cistifolia), ’n hoofsaaklik ligpienk blomplant wat spesifiek in die Boland voorkom. Ander is weer rooi, soos dié in die Wes-Kaapse Sandveld.

Druppeltjies slym wat soos water lyk lok insekte en daarna sit hulle in die taaisel vas, waarna die smal blare hulle toevou en ’n vloeistof hulle verteer.

Die bekende venusvlieëvanger (Dionaea muscipula) is inheems aan Amerika, maar Suid-Afrika het ook inheemse vleisetende plante.

• Die blaaskruidjie (Utricularia capensis) het ligpers of geel blommetjies en het dun draadjies met baie blasies op en hulle suig klein diertjies in die water op, waarna hulle verteer word.

Soos inheemse diere, word inheemse plante deur uitbreiding en ander mense-aktiwiteite en klimaatverandering bedreig en is bewaring noodsaaklik.

• Odendal, F.F. en Gouws, RH. HAT. Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal. Pearson Education SA. 2010. ISBN 978-1-77025-665-1
• Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7
• Web-artikels op 28 Januarie 2019 besoek: birdlife.org.za/conservation/terrestrial-bird-conservation/the-fynbos-biome; capebotanist.com/what-is-fynbos/; SouthAfrica.co.za/indigenous-fruits; SouthAfrica.co.za/af/rooibos-tee-trots-suid-afrikaans; http://planet.botany.uwc.ac.za/nisl/bdc321/ekapa/%20towns%20lowlands/biomes/fynbos.htm