Hoërskool Nassau

Die laerskool wat later Nassau sou word, het voortgespruit uit die dubbelmedium Rochester Road Public School, wat omstreeks Januarie 1916 geopen het. Teen 1927 het die skool 355 Engelse en 245 Afrikaanse leerders gehad, maar die Afrikaanse leerders het vinnig toegeneem tot 295 in 1928, terwyl die getal Engelse leerders afgeneem het. Die laaste inspeksieverslag van Rochester Road in September 1933 toon net 212 Engelse maar ’n volle 365 Afrikaanse leerders.

Die onderwysdepartement het daarom besluit om die laerskool Afrikaansmedium te maak met ingang Januarie 1934, nadat die Afrikaanse klasse onhanteerbaar groot geword het. Die Engelse leerders is na die Dryden Street School in Soutrivier oorgeplaas, wat trouens vandag nog bestaan.

Teen 1936 het die Laerskool Nassau 503 leerders van sub A tot standerd ses gehad en die jaar daarna 521.

Die personeel van die hoërskool, 1960. Die hoof, mnr. Van der Westhuizen, sit in die middel en regs van hom, me. Geneviève (Jenny) Meyer. Sy was ná die samesmelting nog amper 30 jaar lank aan die Hoërskool Groote Schuur verbonde en is oorlede op Sondag 12 April 2015.

Die destydse Sekondêre Skool Nassau is in 1934 in twee klaskamers vir st. 7-leerders in die Laerskool Nassau gehuisves. Mnr. Christiaan Jozua van Dijk is einde 1934 as eerste hoof van die sekondêre afdeling aangestel met een assistente, me. Cornelia Magdalena Fick. Die Saterdag voor die skool in Januarie 1934 sou open, was 22 leerders reeds ingeskryf. Met die opening van die skool die Maandagoggend het 35 leerders opgedaag. Binne 14 dae was daar 45 en binne 'n maand 50. So het die skool geregtig geword op drie onderwysers en 'n tweede assistent, mnr. J.H.P. Botha, is aangestel. Later het die onderwysers ontdek dat daar een leerder vir die voorgeskrewe kwota kortgekom het. Hulle het gehoor van 'n meisie op die Kaapse Vlakte, en mnre. Van Dijk en Botha het haar gaan haal. Die kwota was reg. Toe kon die skool agtien maande lank met drie onderwysers voortgaan, al het die meisie nooit weer by die skool opgedaag nie.

Die sportveld van Hoërskool Nassau het 'n onbelemmerde uitsig op Duiwelspiek gebied. Op die agtergrond is kantoorblokke wat opgerig is op grond wat Rhodes High School na die sluiting van Nassau verkoop het.

In Maart 1934 is die eerste skoolkomitee verkies met ds. Du Toit as voorsitter. Mnr. J.C.F Prins was sekretaris en die orige lede mnre. P. Griffits, H.A. Heyns, C.I. Hofmeyr, Louis Kotze en ds. M.N. Janse van Rensburg, indertyd leraar van die NG gemeente Woodstock.

In 1935 het die leerders verhuis na die Wesley-saal in Observatory en in 1936 na die ou woonhuis "Ellaslea" in Hoofweg, Mowbray. Intussen het die leerdertal aangegroei ondanks die ontwrigting, van 48 (net standerd sewe) in 1934 tot 99 (standerd sewe en agt) in 1936. Saam met die Laerskool Groote Schuur in Rondebosch, Laerskool Simon van der Stel in Wynberg en die Laerskool Tafelberg in Woodstock, was Nassau een van net vier Afrikaansmedium–laerskole in die suidelike voorstede. Die sekondêre skool was die eerste Afrikaansmedium-hoërskool in Kaapstad se Skoolraaddistrik no. 2 (Woodstock tot Rondebosch).

Die sekondêre skool het in 1939 die Hoërskool Nassau geword en het teen die vierde kwartaal van daardie jaar reeds 169 leerders gehad. Die skoolgebou, wat die vorige jaar opgerig is, het aanvanklik uit net drie klaskamers bestaan. Die leerdertal het teen 1959 340 bereik, maar van daardie jaar af, met die opening van die Hoërskool Groote Schuur in Nuweland, was Nassau in 'n bestaanstryd gewikkel. Nassau se skoolkomitee wou 'n gesamentlike hoërskool vir die laerskole Nassau en Groote Schuur in Rosebank hê, maar Groote Schuur se ouers het aangedring op 'n hoërskool nader aan hulle skool wat ook die Groote Schuur-naam sou dra omdat hulle gereken het dit was toe reeds goed gevestig en hoog geag. Boonop was Afrikaners in die skool se voedingsgebied in groot getalle aan die verhuis na die noordelike voorstede en die voorstede suid van Wynberg.

Die skool het in 1961 verhuis na sy nuwe perseel in Montrealweg, Mowbray, en sy ou perseel op die hoek van Hoof- en Albertweg, Mowbray, is toe aan die Laerskool Nassau oorgedra. Vandag huisves dit die Thandokulu High School.

Hoërskool Nassau is in dié gebou op die hoek van Hoofweg en Albertweg, langs die N2-snelweg, gehuisves tot die skool na sy laaste perseel in Montrealweg, ook langsaan die N2, in dieselfde voorstad, verhuis het.

Mettertyd het die skool se getalle gedaal namate die voedingsbuurte soos Observatory en Woodstock verder verval het. Die skool het uit Observatory na Mowbray verhuis ná ongeslaagde pogings om 'n gesamentlike hoërskool met wat later die Hoërskool Groote Schuur sou word, in Rosebank of Rondebosch op te rig. Nassau het uiteindelik aan die einde van 1977 opgehou bestaan en is aan die begin van 1978 by die Hoërskool Groote Schuur ingelyf.

Sy voormalige skoolgeboue is omskep in wat toe die Engelstalige Hoërskool Rhodes geword het, 'n samevoeging van die Hoër Seuns- en Meisieskole Observatory. Die nuwe skool het Nassau se perseel in Maart 1978 betrek.[1] Nassau se leuse, "Ek sal handhaaf", is deur Groote Schuur oorgeneem en die leeu van Nassau in Groote Schuur se wapen geakkommodeer, maar Groote Schuur het vasgestaan dat sy naam onveranderd moet bly. Danksy die sowat 140 leerlinge van Nassau het Groote Schuur in Januarie 1978 420 leerlinge gehad, die meeste tot in daardie stadium. Die getalle het egter jaarliks gedaal tot 245 in 1986 en 199 in 1990, totdat Groote Schuur in die middel jare 90 parallelmedium geword het.

Nassau se naam leef voort in die Nassausentrum op die perseel van Hoërskool Groote Schuur, 'n teater met sitplek vir 120 teatergangers waar Nassau se Petroff-vleuelklavier 'n permanente tuiste gevind het.

Hoërskool Nassau het in sy 43-jarige bestaan vyf skoolhoofde gehad. Van 1933 tot 1954 was dit mnr. Christiaan Jozua van Dijk (wie se vrou, Cecile, die ingebruikneming van die Nassau-sentrum by Hoërskool Groote Schuur in 1984 as eregas bygewoon het), van 1955 tot 1964 mnr. Lourens Marthinus van der Westhuizen, van 1964 tot 1968 mnr. H.A.J. Burger, van 1968 tot 1976 mnr. D.P. Marais en van 1976 tot 1977 mnr. A.P. van Wyk, voorheen adjunkhoof van die Hoërskool Franschhoek.

Die skool se wapen, waarvan die leeu met die skool se sluiting einde 1977 in Hoërskool Groote Schuur se skoolwapen geakkommodeer is. Groote Schuur het ook die leuse oorgeneem.

Volgens Hoërskool Groote Schuur se Skoolblad 1984 het die personeel nie kans gesien daarvoor dat die skool as die Sekondêre Skool Observatory moet bekend staan nie. Op 'n dag ry mnr. Botha en me. Fick per bus stad toe en sien toe die naam "Nassau" teen een van die bastionne van die kasteel. Die naam word voorgelê en vind groot byval.

Mnr. J.H.P. Botha, die tweede onderwyser, het die Nederlandse konsulaat besoek en die wapen van die koningshuis Oranje-Nassau bekom. Een van die twee leeus is geneem om moed en durf te simboliseer. Die sewe sterre simboliseer edelheid en verhewenheid en het goed gepas by een van die voorstede wat die skool bedien het, Observatory. Die leuse, "Ek sal handhaaf", is dié van die koningshuis en is 'n vertaling uit die Frans ("Je maintiendrai"). Mej. C.M. Fick, 'n assistent-onderwyseres van 1934, het die kleure van die wapen gekies, naamlik swart, koningsblou en silwer. Die spotprentkunstenaar T.O. Honiball het ingestem om die wapen te ontwerp.

Die skoollied is deur mnr. J. Nel van der Merwe geskryf en op die wysie van "De Wet" in die F.A.K.-Sangbundel gesing:

Wie is in gees en liggaam sterk? Nassau! Gespierd in daad en werk? Nassau! Wie daag die toekoms uit met krag, so onbevrees soos die voorgeslag? Handhaaf en bou! Handhaaf en bou! Nassau! Nassau! Nassau! Wie bly in sport en studie trou? Nassau! En wil wat suiwer is, behou? Nassau! Wie help mekaar en steun mekaar, en nasietrots bly so bewaar? Nassau! Handhaaf en bou! Handhaaf en bou! Nassau! Nassau! Nassau! Wie hou sy vaandel altyd hoog? Nassau! Ons skool se naam en roem so hoog? Nassau! Wie doen sy plig vir volk en land, gelei alleen deur God se hand? Handhaaf en bou! Handhaaf en bou! Nassau! Nassau! Nassau!

• Pietie Victor, NG Kerk-predikant en vader van die kerk se straatwerk, matriek 1952.
• Willie Hofmeyr, ANC-LP, matriek 1972.
• Johan Crous, hoof van die Hoërskool Bellville.
• Prof. Peter Hesseling, hoof van pediatrie aan Tygerberg-hospitaal.
• Prof. Johan Viljoen, rektor: Hugenote-kollege, Wellington.[2]
• Pieter-Dirk Uys, akteur, skrywer, satirikus.[3][4]
• Hendrik Hofmeyr, komponis.[5]
• Koosie Delport, predikant, hoofseun 1961.
• Dr. Christa Hill, opvoedkundige, hoofmeisie ?.[6]
• Prof. dr. P.J. Conradie, professor in Grieks en dramakenner

• George Weideman, Afrikaanse skrywer
• J.A. Lückhoff, Afrikaanse skrywer
• Ben Conradie, Afrikaanse skrywer

Die volgende leerdertalle vir enkele jare in die skool se 33-jarige bestaan wys hoe die skool ten tyde van die stigting van Hoërskool Groote Schuur 'n hoogtepunt van meer as 300 leerders bereik het. (Groote Schuur se uitwerking is algaande gevoel, namate grade jaar na jaar tot by matriek aan daardie skool ingevoer is tot die eerste matriekklas van 1963.) Hoewel die getalle vir die jare tussen 1960 en 1977 nie beskikbaar is nie, het die skool met sy sluiting waarskynlik minder as die helfte van die getal leerders van 1959 gehad:

• 1934: 48
• 1936: 94
• 1939: 169
• 1942: 214
• 1943: 234
• 1944: 220 (skool word opgegradeer tot "graad A-hoërskool")
• 1945: 195
• 1947: 204
• 1948: 182
• 1955: 308
• 1959: 340

St. 6-leerders is eers van 1 Januarie 1953 by hoërskole ingesluit, 'n moontlike rede vir die groot toename in die laaste twee aangegewe jare, omdat net 'n kwart tot 'n derde van st. 6-leerders destyds matriek gehaal het. In 1943 het Nassau byvoorbeeld 115 st. 7's gehad, maar net 27 matrieks.

• (af) Coetzee, P.J. en Hubinger, J.N. (reds.), Skoolblad 1984, Kaapstad: Hoërskool Groote Schuur, 1984.
• (af) Rondebosch se opvoedkundige instellings, 1955 Geargiveer 23 Februarie 2012 op Wayback Machine

• (af) Vertelling deur oud-onderwyser en skrywer George Weideman^{[dooie skakel]}
• (af) 'n Oudleerder se navorsing oor die skole se geskiedenis.
• (af) Reünie van 1972-matrieks in Rapport
• (af) Vindingryke plan om Nederlandse leerling te help slaag.
• (en) 'n Facebook-groep vir oudleerders.