Higiëne

Handewas is een van die mees effektiewe vorme van higiëne om die verspreiding van aansteeklike siektes te voorkom.

Higiëne is 'n konsep verwant aan sindelikheid, gesondheid en geneeskunde. Higiëniese gebruike word toegepas in geneeskunde en in huishoudings as voorkomende maatreëls om die voorkoms en verspreiding van siektes te bekamp. Goeie higiëne is 'n sleutelfaktor tot gehalteversekering in die vervaardiging van voedsel, farmaseutiese en kosmetiese produkte. Die terme sindelikheid en higiëne word dikwels gelykwaardig aan mekaar gebruik en kan tot verwarring lei. In die algemeen verwys higiëne na gebruike wat die verspreiding van siekteveroorsakende organismes voorkom. Aangesien skoonmaakprosesse – soos handewas – aansteeklike mikrobes en vuilheid verwyder, word dit dikwels beskou as metodes om higiëne te handhaaf.  Ander gebruike van die benaming verskyn in sinsdele wat insluit: persoonlike higiëne, slaaphigiëne, geestesgesondheid, mondhigiëne en beroepsgesondheid wat verband hou met openbare gesondheid. Higiëne is ook 'n vertakking van die wetenskap wat gemoeid is met die bevordering en handhawing van gesondheid. Higiëniese praktyke is baie uiteenlopend, en wat aanvaarbaar is binne een kultuur, mag taboe wees in 'n ander.

Mediese higiëne het betrekking op die mediese gebruike wat verband hou met die toediening van medisyne en mediese sorg wat siektes voorkom of beperk en die verspreiding van siektes voorkom.

Mediese higiëniese praktyke sluit in:

• Isolasie of kwarantyn van aansteeklike persone of materiaal om verspreiding van infeksie te voorkom.
• Sterilisasie van instrumente wat in chirurgiese prosedures gebruik word.
• Die gebruik van beskermende klere soos maskers, jurke, kappies, brille en handskoene.
• Korrekte verbinding en wonddekking van beserings.
• Veilige opruiming van mediese afval.
• Ontsmetting van herbruikbare items (bv. linne, uniforms)
• Skrop en handewas  in die operasie teater maar ook in die mediese sorgomgewing waar siektes oorgedra kan word.[2]

Die meeste van hierdie praktyke is ontwikkel in die 19de eeu en was goed gevestig teen die middel van die 20ste eeu. Sommige prosedures (soos die weggooi van mediese afval) is verfyn in reaksie op die uitbreek van siektes soos veral VIGS en Ebola teen die laat 20ste eeu.

Huishoudelike higiëne  het betrekking op die higiëniese praktyke wat die insidensie van siektes en die verspreiding daarvan minimaliseer of voorkom in die huishoudelike omgewing en in alledaagse omstandighede soos sosiale geleenthede, openbare vervoer, die werkplek en openbare plekke.

Higiëne tuis en in alledaagse situasies speel 'n belangrike rol om die verspreiding van aansteeklike siektes te voorkom.[3] Dit sluit prosedures in wat gebruik word in 'n verskeidenheid van huishoudelike situasies soos handhigiëne, respiratoriese higiëne, kos- en waterhigiëne, algemene huishoudelike higiëne (higiëne van terreine en oppervlaktes), versorging van diere en huishoudelike gesondheidsorg (die versorging van diegene wat 'n groter risiko loop om infeksie op te doen).

Hierdie komponente van higiëne word tans beskou as aparte kwessies, alhoewel dit gebaseer is op die dieselfde onderliggende mikrobiologiese beginsels. Die voorkoming van die verspreiding van aansteeklike siektes is daarin vervat dat die  ketting van infeksieoordrag verbreek moet word. Die eenvoudige beginsel is dat infeksie nie kan versprei wanneer die oordragketting verbreek is nie. In reaksie op die behoefte aan doeltreffende riglyne vir huishoudelike higiëne het die Internasional Scientific Forum on Home Hygiene 'n risiko-gebaseerde benadering (gebaseer op Hazard Analysis Critical Control Point (HACCP) ontwikkel wat bekend geword het as "geteikende higiëne". Geteikende higiëne is gebaseer op die identifisering van die roetes van die verspreiding van patogene in die huis, en die toepassing van higiëniese prosedures op kritieke punte en gepaste tye om die ketting van infeksie te verbreek.

Die belangrikste bronne van infeksie in die huis[4] is mense (wat  draers is of besmet is), voedsel (veral verwerkte voedsel) en water, en huishoudelike diere (in westerse lande meer as 50% van huishoudings een of meer troeteldiere). Daarbenewens is daar plekke waar stagnante water versamel — soos wasbakke, toilette, afvoerpype, skoonmaak gereedskap, waslappe — al hierdie ondersteun mikrobiese groei, en kan sekondêre reservoirs van infeksie wees. Kieme (potensieel aansteeklike bakterieë, virusse, ens.) word voortdurend afgeskei via slymvliese, ontlasting, braaksel, velskubbe, ens. Wanneer die omstandighede dus kombineer, word mense blootgestel – hetsy direk of deur kos of water, en kan 'n infeksie ontwikkel. Die belangrikste "paaie" vir die verspreiding van kieme[4] in die huis is die hande, hand – en voet kontakoppervlaktes, skoonmaak lappe en gereedskap. Kieme kan ook versprei deur klere en huishoudelike linne soos handdoeke. Dienste soos toilette en wasbakke, byvoorbeeld, is ontwerp vir die veilige hantering van  menslike afval, maar daar is steeds risiko's verbonde wat krities kan wees op sekere tye, bv. wanneer iemand siek is  of diarree het. Veilige verwydering van menslike afval is 'n fundamentele behoefte; swak sanitasie is 'n primêre oorsaak van diarree en siekte in lae-inkomste gemeenskappe. Respiratoriese virusse en swamspore word ook deur die lug versprei.

Goeie huishoudelike higiëne behels dat die ketting van infeksie verbreek moet word sodat kieme nie kan versprei nie.[4] Die aansteeklike dosis van sekere patogene mag baie klein wees (10-100 lewensvatbare eenhede, of selfs minder vir sommige virusse), en infeksie kan die gevolg wees van direkte kontak met oppervlaktes deur die hande of kos wat na die mond, oë of neus oorgedra kan word. Higiëniese reinigings metodes moet voldoende wees om patogene van kritiese oppervlaktes te verwyder en kan op die volgende maniere hanteer word:

• Meganiese verwydering (d.w.s. skoonmaak) met die gebruik van 'n seep of wasmiddel. Om 'n doeltreffende reinigingsmetode te wees moet die oppervlakte afgespoel word met lopende water om sodoende die kieme van die oppervlak te verwyder.
• Die gebruik van produkte wat patogene op die plek inaktiveer. Kiemdoding word bereik met produkte wat mikro-biododer bevat (bakteriosidies) – dus 'n ontsmettingsmiddel of antibakteriese produk of waterlose handreiniger, of deur die toepassing van hitte.
• In sommige gevalle word kiemverwydering en kiemdoding gekombineer soos wanneer klere, handdoeke of linne gewas word.

Handhigiëne

'n Kantelkraan vir handewas na die gebruik van 'n urine- omleidings droë toilet in Pumpuentsa, Ecuador

Hand higiëne is sentraal tot die voorkoming van die verspreiding van aansteeklike siektes in die huis en die alledaagse lewe.[5]

In situasies waar handewas met seep nie 'n opsie is nie (bv. in 'n openbare plek met geen toegang tot wasfasiliteite), kan 'n waterlose handreiniger soos 'n alkohol-handgel gebruik kan word. Om doeltreffend te wees, moet 'n alkohol-handgel nie minder as 60%v/v alkohol bevat nie. Handreinigers is nie 'n opsie in die meeste ontwikkelende lande nie. In situasies met beperkte water  is daar water-bewaringsoplossings, soos bv. die "tippy tap" of kantelkraan. Dit is 'n eenvoudige toestel waar 'n beker aan 'n tou opgehang word  en 'n voetpedaal getrap word om 'n klein hoeveelheid water oor die hande uit te giet, met 'n koekie seep daarnaas om hande te was.[6] In lae-inkomste gemeenskappe word modder of as somtyds gebruik as 'n alternatief vir seep.

Die Wêreld Gesondheidsorganisasie beveel aan dat hande met as gewas word in noodgevalle,[7] By skole sonder toegang tot seep [8] en in ander moeilike situasies – soos post-noodgevalle – word die gebruik van skoon sand aanbeveel.[9] Die gebruik van as is algemeen en eksperimente het getoon dat dit ten minste so effektief soos seep is vir die verwydering van bakterieë.[10]