Helga Uys

Uys is in 1908 in 'n Joodse gesin gebore as Helga Maria Bassel, die dogter van 'n kantor in 'n Weense sinagoge. Sy het hierdie feit haar hele lewe lank vir haar gesin weerhou. Sy het die klavier bestudeer in Berlyn, en was teen die 1930's 'n bekende konsertpianis in Duitsland. Haar nie-Joodse verloofde, Franz Michels, 'n professor in geologie en 'n komponis, is deur die Nazi-owerhede onder druk geplaas om die verlowing te verbreek.[2]

In 1935 is sy deur die Reichskulturkammer ('n Nazi kulturele owerheid wat in 1933 opgerig is om Joodse kunstenaars te verdryf) uit die Reichsmusikkammer, 'n belangrike professionele liggaam, geskors, en in pleks daarvan aangewys as 'n lid van die Ryksvereniging van Nie-Ariese Christene.[4] Alhoewel die Nazi-owerhede nie 'n verduideliking vir hul besluit verskaf het nie, het Uys se dogter gesê dat daaropvolgende navorsing deur Aubrey Pomerance, die hoofargivaris by die Joodse Museum in Berlyn, vasgestel het dat Uys onder Nazi-regulasies as "volledig-Joods" geklassifiseer is, en dus in haar beroep onderdruk moes word en nie anders as ander Jode behandel kon word nie, al het sy haar in 1933 tot die Christendom bekeer.[3] In 1936, toe 'n vriend van haar voormalige verloofde haar 'n wenk gegee het daar nog erger vervolging te wagte kon wees, het sy en haar broer Gerhard met Franz se hulp na Suid-Afrika gevlug, waar sy met haar musiekloopbaan kon voortgaan. Sy kon daarin slaag om haar Blüthnerklavier, die klavier waarop sy haar dogter Tessa ('n konsertpianis wat tans in Londen woon) geleer het, saam te neem Suid-Afrika toe. Die klavier is in 1913 deur Blüthner, die beroemde klaviervervaardiger in Leipzig, gebou. Uys het dit in 1930 tweedehands in Berlyn gekoop.[2]

Later, tydens 'n konsert in die Kaapstadse stadsaal, het sy Hannes Uys, 'n rekenmeester en musikant wat die orrel in die NG Kerk gespeel het, ontmoet. Hy is as Johannes Dirk Jacobus Uys op 9 Desember 1906 in die Paarl gebore, en was 'n Calvinistiese Afrikaner van die vierde generasie en van Nederlandse en Belgiese Hugenote afkoms. Sy het in 1943 op 36-jarige ouderdom met hom getrou.[2] Hulle het twee kinders gehad, die konsertpianis Tessa Uys, gebore in 1948, net nadat haar ouers in die tweeverdieping-grasdakhuis in Pinelands ingetrek het waar Uys se klavier gestaan het voor dit in Februarie 2004 uit mekaar gehaal is vir die terugtog Duitsland toe en die satirikus, verhoogkunstenaar en skrywer Pieter-Dirk Uys (gebore in 1945). Die kinders is as Afrikaner Christene grootgemaak in die Calvinistiese tradisie van die NG Kerk.[4] Hul moeder het hulle aangemoedig om hul Afrikanerskap eerder as die Judaïsme te omhels.[2]

Haar dogter Tessa Uys roep in herinnering dat sy eenmaal aan haar moeder gesê het: "Ek wens ek het net 'n bietjie Joodse bloed in my are gehad, soos twee Joodse meisies wat ek ken." Haar moeder het egter gesê: "Jy het nie Joodse bloed nodig nie. Jy het Afrikanerbloed." Haar dogter meen dat sy dit gesê het om haar te beskerm ná wat sy self in Duitsland deurgemaak het. Uys se seun (Pieter-Dirk) hou daarvan om in sy toneelstukke te sê dat die ontdekking van Joodse wortels in 'n Afrikanerfamilie "beteken dat hy en sy suster albei van verkose volke afkomstig is", maar die kwessie van hul moeder se geloof is nooit tuis bespreek nie.[2]

Voor haar selfmoord in 1969 het Helga nooit met haar kinders oor haar droefgeestige en tragiese verlede gepraat nie. Omdat sy weinig oor haar Joodse verlede met haar kinders gepraat het was dit eers in 2003, nadat haar dogter Tessa by die Joodse museum in Berlyn deur haar moeder se dokumente gegaan het, dat sy met behulp van Aubrey Pomerance, hoof van die argiewe, uitgevind het dat haar moeder ten volle Joods was. Na onderhandelinge met Pomerance het Tessa tot die gevolgtrekking dat haar moeder se klavier na Berlyn moet terugkeer ten einde die sirkel te voltooi. Uys se Blüthnerklavier is die laaste keer in Februarie 2004 in die familiehuis in Kaapstad gespeel. Die volgende dag is die vleuelklavier teruggeneem na Blüthner se kantore in Leipzig vir restourasiewerk, voordat dit permanent in die Joodse museum in Berlyn tentoongestel is.[4]