Haumea

Haumea, amptelik (136108) Haumea (simbool: 🝻),[13] is ’n dwergplaneet in die Kuipergordel, net anderkant Neptunus se wentelbaan.[14] Dit is in 2004 die eerste keer deur ’n span onder leiding van Mike Brown by die Palomar-sterrewag in Kalifornië ontdek en in 2005 onafhanklik deur ’n span van die Sierra Nevada-sterrewag in Spanje, hoewel laasgenoemde eis betwis word.

Haumea   🝻

Die Hubble-ruimteteleskoop se foto van Haumea (middel) en sy twee mane, Hiʻiaka (bo) en Namaka.
Ontdekking
Ontdek deur Brown et al., Ortiz et al.
Datum 28 Desember 2004 (Brown et al.)
Julie 2005 (Ortiz et al.)
Kleinplaneet-benaming(136108) Haumea
Alternatiewe name2003 EL61
Kleinplaneet-kategorie Dwergplaneet, plutoïde, TNV (nie meer cubewano)[1][2]
Etimologie Haumea
Wentelbaaneienskappe[3]
Epog 30 November 2008 (JD 2 454 800,5)
Afelium 51,544 AE7 (710 Tm)
Perihelium 34,721 AE {5,194 Tm)
Halwe lengteas 43,132 AE (6,452 Tm)
Wentelperiode 283,28 jaar
(103 468 dae)
Gem. omwentelingspoed 4,484 km/s
Gem. anomalie 202,67°
Baanhelling 28,22°
Lengteligging van stygende nodus 121,10°
Periheliumhoek 239,18°
Natuurlike satelliete 2
Fisiese eienskappe
Afmetings ≈1 960 × 1 518 × 996 km
(Keck)[4]
Gem. radius ≈789 km (Spitzer)[5]
~650 km (Herschel)[6]
Oppervlakte ≈27 km2
Massa (4,006 ± 0,040)21 kg[7]
(0,00066 aardmassas)
Gem. digtheid 2,6-3,3 g/cm3[4]
Oppervlak-
aantrekkingskrag		 0,44 m/s2
Ontsnapping-
snelheid		 0,84 km/s
Sideriese
rotasieperiode		 0,163 146 ± 0,000 004
d (3,915 5 ± 0,000 1 h)[8]
Temperatuur <50 K[9]
Spektraaltipe: B-V = 0,64, V-R = 0,33,
B0-V0 = 0,646[10]
Skynmagnitude 17,3 (opposisie)[11][12]
Absolute magnitude 0,01053 ± 0,44[3]

Dit is op 17 September 2008 amptelik deur die Internasionale Astronomiese Unie (IAU) as ’n dwergplaneet erken en is na Haumea, die Hawaise godin van vrugbaarheid, genoem.

Omdat twyfel bestaan oor of Haumea in hidrostatiese ewewig is, is dit egter dalk nie werklik ’n dwergplaneet nie. Dit lyk of dit dalk ’n uiters langwerpige vorm het, wat uniek is onder Trans-Neptunus-voorwerpe (TNV's). Die vorm is nog nie direk waargeneem nie, maar berekenings na aanleiding van sy ligkurwe dui op ’n ellipsoïdale vorm.

Eienskappe
Animasie van Haumea se wentelbaan (van 2000 tot 2400)
      Son ·       Neptunus ·       Haumea

Haumea se massa is omtrent 1⁄3 van Pluto s’n en 1⁄1 400 van dié van die Aarde. Tot onlangs is geglo sy swaartekrag is groot genoeg om hom rond te druk, maar berekenings dui daarop dat sy hoofas twee keer so lank as sy kort as is. Haumea se langwerpige vorm, vinnige rotasie en hoë albedo (van ’n oppervlak van kristalagtige waterys) is vermoedelik die gevolg van ’n reusebotsing, wat daartoe gelei het dat Haumea die grootste lid van ’n botsingsfamilie is wat verskeie groot TNV's en Haumea se twee bekende mane, Hiʻiaka en Namaka, insluit. Haumea is tans die derde grootste TNV, naas Eris en Pluto.

Met ’n skynbare magnitude van 17,3,[11] is Haumea die derde helderste voorwerp in die Kuipergordel, naas Pluto en Makemake, en maklik deur ’n amateurteleskoop sigbaar.[4] Omdat die planete en meeste klein Sonnestelselliggame ’n wentelvlak deel vanweë die protoplanetêre skyf waaruit hulle gevorm het met die ontstaan van die Son, het die meeste vroeë opnames van verafgeleë voorwerpe gefokus op hierdie vlak, wat die sonnebaan genoem word.[15] Nadat die streek naby die sonnebaan goed verken was, was latere opnames gemik op voorwerpe met groter baanhellings. Tydens dié opnames is Haumea eindelik ontdek, met sy groot baanhelling en huidige posisie ver van die sonnebaan.

Verwysings
  1. (en) "MPEC 2010-H75 : DISTANT MINOR PLANETS (2010 MAY 14.0 TT)" (2006 provisional Cebuano listing). Minor Planet Center. 10 April 2010. Besoek op 2 Julie 2010. {{cite web}}: Eksterne skakel in |format= (hulp)
  2. (en) Marc W. Buie (25 Junie 2008). "Orbit Fit and Astrometric record for 136108". Southwest Research Institute (Space Science Department). Besoek op 2 Oktober 2008.
  3. (en) "Jet Propulsion Laboratory Small-Body Database Browser: 136108 Haumea (2003 EL61)". NASA's Jet Propulsion Laboratory. 10 Mei 2008. Besoek op 11 Junie 2008.
  4. (en) D. L. Rabinowitz (2006). "Photometric Observations Constraining the Size, Shape, and Albedo of 2003 EL61, a Rapidly Rotating, Pluto-Sized Object in the Kuiper Belt". Astrophysical Journal. 639 (2): 1238–1251. arXiv:astro-ph/0509401. Bibcode:2006ApJ...639.1238R. doi:10.1086/499575.
  5. (en) J. Stansberry, W. Grundy, M. Brown (2008). "Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope". The Solar System beyond Neptune. University of Arizona Press. arXiv:astro-ph/0702538. Bibcode:2008ssbn.book..161S.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  6. (en) E. Lollouch (2010). ""TNOs are cool": A survey of the trans-Neptunian region II. The thermal lightcurve of (136108) Haumea". Astronomy and Astrophysics. 518: L147. Bibcode:2010A&A...518L.147L. doi:10.1051/0004-6361/201014648.
  7. (en) D. Ragozzine , M. E. Brown (2009). "Orbits and Masses of the Satellites of the Dwarf Planet Haumea = 2003 EL61". The Astronomical Journal. 137 (6): 4766. arXiv:0903.4213. Bibcode:2009AJ....137.4766R. doi:10.1088/0004-6256/137/6/4766.
  8. (en) P. Lacerda, D. Jewitt and N. Peixinho (2008). "High-Precision Photometry of Extreme KBO 2003 EL61". Astronomical Journal. 135 (5): 1749–1756. Bibcode:2008AJ....135.1749L. doi:10.1088/0004-6256/135/5/1749.
  9. (en) Chadwick A. Trujillo, Michael E. Brown, Kristina Barkume, Emily Shaller, David L. Rabinowitz (2007). "The Surface of 2003 EL61 in the Near Infrared". Astrophysical Journal. 655 (2): 1172–1178. arXiv:astro-ph/0601618. Bibcode:2007ApJ...655.1172T. doi:10.1086/509861.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  10. (en) D. L. Rabinowitz (2008). "The Youthful Appearance of the 2003 EL61 Collisional Family". The Astronomical Journal. 136 (4): 1502. arXiv:0804.2864. Bibcode:2008AJ....136.1502R. doi:10.1088/0004-6256/136/4/1502.
  11. (en) "AstDys (136108) Haumea Ephemerides". Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Besoek op 19 Maart 2009.
  12. (en) "HORIZONS Web-Interface". NASA Jet Propulsion Laboratory Solar System Dynamics. Besoek op 2 Julie 2008.
  13. JPL/NASA (22 April 2015). "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 19 Januarie 2022.
  14. "IAU names fifth dwarf planet Haumea" (in Engels). IAU Press Release. 17 September 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 April 2014. Besoek op 17 September 2008.
  15. C. A. Trujillo; M. E. Brown (Junie 2003). "The Caltech Wide Area Sky Survey". Earth, Moon, and Planets. 112 (1–4): 92–99. Bibcode:2003EM&P...92...99T. doi:10.1023/B:MOON.0000031929.19729.a1.

Eksterne skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.