Groot moondheid

Alhoewel die kriteria mag verskil, is die volgende dikwels deel daarvan:

• Die vermoë om by te dra tot die internasionale orde;

• Interne kohesie om effektiewe staatsinmenging moontlik te maak;

• Ekonomiese mag, soos groot ekonomiese groei of 'n groot interne mark;

• Militêre mag, met die moontlikheid om met ander dominante magte in 'n konvensionele oorlog mee te ding. Belangrike kriteria is die saamgestelde indeks of nasionale vermoë, wat die relatiewe potensieële militêre vermoëns van 'n land meet, die verdediging uitgawes en die samestelling van die wapensarsenaal.

Sagte mag (Soft power), 'n sekere kulturele gesag buite die land se grense. Die mees opvallende voorbeelde van sagte krag is die kulturele navolging van die Verenigde State in Europa, Japan en selfs China (McDonaldisering), internasionale status en taalgebruik (nou Engels, voorheen Frans) en die godsdienstige gesag wat Saoedi Arabië eis gebaseer op die besit van die Moslem heilige stede van Mekka en Medina.

Daar was in die geskiedenis verskeie groepe groot moondhede. Na 1815 is die Verenigde Koninkryk, Rusland, Frankryk, Oostenryk en Pruise met die 'Konsert van Europa' as die vyf groot moondhede beskou. Die eerste drie het kolonies buite Europa gehad. Oostenryk is beskou as 'n ryk in sy vroeë vorm, dié van 'n monargie wat verskeie koninkryke ingesluit het. Pruise was 'n nuweling, wat ontstaan het deur die militaristiese groot strategie (oorspronklik: stratégie generale) van Frederik die Grote. Na die vereniging van Duitsland in die Duitse Keiserryk in 1871 en die vereniging van Italië, is hulle ook as groot moondhede beskou; Duitsland as 'n voortsetting van Pruise. Teen hierdie tyd het die Verenigde State ook begin om mag op te bou deur die beste deel van die Noord-Amerikaanse vasteland te beset, die konstruksie van spoorweë en die ontwikkeling van die vervaardigings belt, 'n bevolking wat steeds deur immigrasie groei en die bestendige uitbreiding van die Amerikaanse uitvoer ekonomie. Die Spaans-Amerikaanse Oorlog van 1898 kan gesien word as die begin van die Verenigde State as groot moondheid en die definitiewe einde van die Spaanse (koloniale) ryk. Rondom hierdie tyd is Oostenryk-Hongarye en die Ottomaanse Ryk (reeds) beskou as moondhede in agteruitgang.

Ná die Eerste Wêreldoorlog, tydens die Vredeskonferensie in Parys, is vier moondhede erken: die Britse Ryk, die Verenigde State, Frankryk en Italië. Die Verenigde State het egter vinnig teruggetrek in isolasie. Die status van Japan was afsonderlik hanteer. Alhoewel Japan nie deel van die Groot Vier was nie, het hulle twee stemme gekry, net soos die Groot Vier. Hul posisie is beklemtoon deur hul rassegelykheidsvoorstel, wat 'n aantal kwessies aangehaal het, insluitend hul status as groot moondheid. Alhoewel hierdie voorstel nie aanvaar is nie, in 'n poging deur die eerste Britse en dan die Amerikaners om die Australiese Wit Australië-beleid te verdedig, was die suksesvolle behoud van Shandong en die Duitse eilande noord van die ewenaar in die Stille Oseaan, 'n aanduiding dat hulle 'n posisie as 'n nie-blanke moondheid ingeneem het.

Vier lande het dus uit die lys verdwyn en het opgehou om as groot moondhede beskou te word: Duitsland, Oostenryk-Hongarye, Rusland (die Sowjetunie) en die Ottomaanse Ryk. In al hierdie lande het die regering verval en chaos uitgebreek. Daarbenewens is hulle ook uit die vredesbesprekings gehou en het Oostenryk-Hongarye en die Ottomaanse Ryk gedisintegreer. Die Sowjetunie sou ekonomies en militêr in die 1920's en 1930's herstel, maar het op diplomatieke terrein geïsoleer gebly. Duitsland het ook in 1933 'n korttermynherstel onder Adolf Hitler ondergaan; diplomatieke isolasie verbreek, die weermag en die ekonomie herstel, en die etniese Duitse, Nazi en Fassistiese partye in die buiteland het 'n bron van sagte mag vir Duitsland geword. In 1939 sou Duitsland egter met Italië en Japan 'n oorlog begin en die verlies daarvan het hul status van groot moondheid daarna voorlopig verloor.

Na die Tweede Wêreldoorlog in 1945 word die Verenigde State, die Sowjetunie, die Verenigde Koninkryk, Frankryk en die Volksrepubliek van China die groot moondhede met permanente setels en die veto reg in die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies. In 1945 was die Verenigde State met 'n ongeskonde grondgebied en demografie, die wêreld se grootste ekonomie, die enigste staat met kernwapens en 'n positiewe beeld as 'kampioen van die vrye wêreld', verreweg die belangrikste mag. Instellings soos die Internasionale Monetêre Fonds (IMF) en die Wêreldbank is oorheers deur die VSA. Die Sowjetunie het 'n nadeel gehad met 'n ongemaklike ekonomie en demografie, maar het dit vinnig ingehaal deur die industrie weer in bedryf te stel, sy eie kernwapens te ontwikkel, 'n groot moderniserende en beter geleide weermag, 'n band van satellietstate en die beeld van kommunisme as bevryding vir die armes en onderdruktes te bevorder.

Groot moondhede word dikwels geassosieer met die vertoning van mag deur sekere tegnologieë, soos die Dreadnought (soort oudtydse slagskip) of kernwapens. 'n Groot defensiewe infanterie-weermag, soos wat die Chinese tydens die era van Europese oorheersing gehad het, kon nie mag buite hul eie streek projekteer nie. Selfs die Amerikaanse leër en die vloot was onvoldoende ten tye van die Amerikaanse Burgeroorlog omdat hulle geen slagskepe gehad het nie. Rykdom kan 'n militêre faktor wees. Brittanje kon nie vinnig 'n groot leër mobiliseer nie, maar kon sy bondgenote tydens die Napoleontiese Oorloë finansier.

Van die Berlynse Kongres, 'n vredeskonferensie vir 'n relatief klein oorlog, het Turkye en Italië se status verhoog. Internasionale vergaderings, wat in die tweede helfte van die negentiende eeu ontstaan het, het ook gedien om die posisie van groot moondhede aan te dui in die afwesigheid van vrede konferensies na oorloë, soos die Koloniale Konferensie van Berlyn.

Teen die einde van die Koue Oorlog en die era van globalisering het ander lande erkenning gekry as groot moondhede; Indië is 'n voorbeeld hiervan na die ekonomiese groei in die negentigerjare.

Sedert die einde van die wêreldoorloë is die term groot moondheid verdeel in verskillende kategorieë. Die term 'supermoondheid' word gebruik om 'n land aan te dui wat in staat is om die wêreld te oorheers. Hierdie term is hoofsaaklik gebruik vir die Verenigde State en die Sowjetunie. Na die desintegrasie van die Sowjetunie het die VSA die enigste supermoondheid gebly; 'n mens praat ook van 'n hipermoondheid.