Grondwet van Botswana

Die huidige grondwet van Botswana het op 30 September 1966 in werking getree. [1]

Agtergrond

Voordat koloniale bewind in Botswana tot stand gekom het, was 'n tradisionele grondwet - 'n liggaam van wette bekend as molao - gebruik deur stamhoofde, oftewel diKgosi, van die Botswana-bevolking.[2] Gedurende die vroeë jare van die Bechuanaland Protektoraat het sommige nie-Botswana ook onder hierdie wette geregeer.[3] Protektoraat-administrateurs het elemente, hoewel nie almal nie, van hierdie tradisionele grondwet behou; baie daarvan het sedertdien verval.[4]

In 1959 het 'n konstitusionele komitee van die Gesamentlike Adviesraad die eerste formele grondwet van die Protektoraat opgestel, wat in 1960 in werking getree het.[5] In 1963 is met konsultasie begin vir 'n tweede grondwet wat selfregering sou verleen. Die algemene verkiesing van 1965 is onder hierdie grondwet gehou, wat gebaseer is op die Westminster-stelsel van parlementêre demokrasie: daar was 'n enkele wetgewer; 'n premier en 'n kabinet van vyf ministers verantwoordelik vir die wetgewer; en 'n konsultatiewe Ntlo ya Dikgosi.

Op 30 September 1966 het Botswana sy volle onafhanklikheid verklaar, en die premier is vervang deur 'n president wat deur die wetgewer verkies is (die Nasionale Vergadering) en uitvoerende magte gegee.[6]

'n Latere reeks wysigings aan die Grondwet het die aantal verkose lede van die Nasionale Vergadering en die grootte van die Ntlo ya Dikgosi vergroot. Verdere grondwetlike veranderings is in 1994 en 1997 aangebring.[7]

Struktuur

Die grondwet is in 9 hoofstukke verdeel, elkeen bevat spesifieke dele, soos individuele regte en die delegering van uitvoerende magte.[8]

  1. Die Republiek
  2. Beskerming van fundamentele regte en vryhede van die individu
  3. burgerskap
  4. Die Uitvoerende
  5. Parlement
  6. Die Regspraak
  7. Die Staatsdiens
  8. Finansies
  9. Diverse

Die Republiek

Hierdie afdeling verklaar Botswana as 'n onafhanklike volk en definieer die openbare seël. [8]

Beskerming van fundamentele regte en vryhede van die individu

Hierdie afdeling definieer die regte van die burgers. Dit begin deur te sê dat elkeen van regte verseker is, ongeag ras, geloof of geslag. Dit is soos volg: "(a) lewe, vryheid, veiligheid van die persoon en die beskerming van die wet; (b) vryheid van gewete, van uitdrukking en van vergadering en assosiasie; en (c) beskerming vir die privaatheid van sy of haar huis en ander eiendom en van die ontneming van eiendom sonder vergoeding, sal die bepalings van hierdie hoofstuk van krag word met die doel om beskerming te verleen aan die regte en vryhede onderhewig aan die beperkinge van die beskerming soos vervat in daardie bepalings, synde beperkings wat ontwerp is om te verseker dat die genot van genoemde regte en vryhede deur enige individu nie die regte en vryhede van ander of die openbare belang benadeel nie.' [8]

Burgerskap

Hierdie artikel is uit die grondwet herroep. [8]

Die Uitvoerende gesag

Hierdie afdeling omskryf die uitvoerende tak, insluitend die president, vise-president en die kabinet. [8]

Die president

Die President is die uitvoerende hoof van die staat. Die President word verkies tot die amp deur lede van die Nasionale Vergadering. Hierdie lede noem op die stemming wie hulle as president sal steun as hulle verkies word, en na die verkiesing tot die Nasionale Vergadering stem vir wie hulle aangedui het dat hulle tot president sal verkies. Die President het die volgende vereistes: (a) is 'n burger van Botswana deur geboorte of afkoms; (b) die ouderdom van 30 jaar bereik het; en (c) bevoeg is om tot lid van die Nasionale Vergadering verkies te word. Die presidentstermyn is tot tien jaar beperk, of hoe lank die president ook in die Nasionale Vergadering beklee. [8]

Die uitvoerende mag van Botswana berus uitsluitlik in die President. Die President is ook die bevelvoerder van die gewapende magte. Die president het ook die mag om 'n persoon wat skuldig bevind is aan 'n misdaad te vergewe. [8]

Die vise-president

Die vise-president word deur die president gekies uit die lede van die Nasionale Vergadering. Die vise-president neem oor as president wanner die president nie weens hul siekte, dood of om ander redes nie hul pligte kan nakom nie. [8]

Die vise-president is tweede-in-kommandant vir die president en voer die missies van die president uit. [8]

Die kabinet

Die kabinet bestaan uit die president, die vise-president en hoogstens ses ministers wat deur die president uit die Nasionale Vergadering aangewys word. Die ministers in die kabinet is verantwoordelik om die president te adviseer rakende die beleid van die regering. [8]

Parlement

Hierdie afdeling beskryf sowel die Nasionale Vergadering as die Ntlo ya Dikgosi wat saam die parlement van Botswana vorm. [8]

Nasionale Vergadering

Die parlement bestaan uit die president en die nasionale vergadering. Die president is 'n stemgeregtigde lid van die Nasionale Vergadering. Daar is nog 57 verkose lede van die Nasionale Vergadering. Daar is ook 'n speaker van die Vergadering wat deur die lede van die Vergadering verkies word, maar nie noodwendig self 'n lid van die vergadering hoef te wees nie. Daar is ook 'n adjunkspeaker wat deur die Vergadering verkies word. [8]

Om in aanmerking te kom vir 'n lid van die Vergadering, moet hulle: 'n burger van Botswana wees, 18 jaar oud wees, geregistreer wees om te stem en Engels kan praat en lees. Daar is baie voorwaardes wat 'n lid van die verkiesing diskwalifiseer, waarvan die meeste handel oor trou aan ander lande. [8]

Botswana is verdeel in die aantal kiesafdelings waar hulle parlementslede het, sodat elke distrik een lid na die Vergadering stuur. Mense in Botswana kan stemgeregtig wees as hulle 18 jaar oud is en vir 12 agtereenvolgende maande in Botswana woon. [8]

Ntlo ya Dikgosi

Benewens 'n parlement het Botswana ook 'n Ntlo ya Dikgosi. Die Ntlo ya Dikgosi dien as 'n raadgewende liggaam vir die parlement van Botswana. Hierdie liggaam bestaan uit 33 tot 35 lede. Om in aanmerking te kom om lid te word, moet u 21 jaar oud en 'n burger wees. Daar is soortgelyke diskwalifiserende voorwaardes vir hierdie liggaam as vir die Nasionale Vergadering. Die lid word vir vyf jaar termyn aangewys. Geen lid mag aan partypolitiek deelneem nie, en baie lede is stamhoofde. Hierdie liggaam het geen wetgewende bevoegdheid nie, insluitend goedkeuring of vetoreg nie, maar gee raad aan die Parlement oor wetsontwerpe en maatreëls. Die mag wat die liggaam het, is om lede van die regering op te roep om daarvoor te verskyn. [8]

Die Regspraak

Hierdie afdeling beskryf die verskillende dele van die regbank in Botswana, insluitend die Hooggeregshof, die Appèlhof en die Regterlike Dienskommissie. [8]

Hooggeregshof

Die hooggeregshof in Botswana tree op as die hoogste regsbron, waarin die hof onbeperkte oorspronklike bevoegdheid het om enige sake te verhoor. Die hof het 'n hoofregter sowel as 'n aantal ander regters waarin die getal deur die parlement bepaal word. Die Hoofregter word aangewys deur die President, sowel as al die ander Justisies, maar dit kan deur die Parlement aan die President in kennis gestel word. Om gekwalifiseerd te wees om 'n regter by hierdie hof te wees, moes u 'n regter gewees het, 'n prokureur gewees het, 'n regsprofessor met 'n regsgraad was, of 'n hooflanddros gewees het. Aanstellings in hierdie hof is totdat die persoon die ouderdom van 70 jaar oud is. Die enigste ander rede waarom 'n regter die hooggeregshof sou verlaat, is as die parlement besluit dat die persoon nie meer in staat is om sy pligte behoorlik uit te voer nie. [8]

Die Hooggeregshof het die gesag om die grondwet te interpreteer. As daar meningsverskille bestaan oor enige interpretasie, word die onenigheid deur die Hooggeregshof besleg. [8]

Hof van Appèl

Die appèlhof het die reg om enige saak in Botswana te verhoor waarin een party appèl aangeteken het teen die beslissing wat bevind is. Hierdie hof bestaan uit 'n president van die appèlhof, 'n aantal ander regters en die geheel van die hooggeregshof. Soos die Hooggeregshof, word die President deur die President aangewys, net soos die ander regters, met die advies van die Parlement. Om gekwalifiseerd te wees, moes 'n persoon 'n regter, prokureur of regsprofessor gewees het. Soos met die Hooggeregshof, word 'n persoon aangestel tot die ouderdom van 70, wat die parlement nie in staat stel om tydens hul ampstermyn onbevoeg te wees nie. [8]

Regterlike Dienskommissie

Die Regterlike Dienskommissie word saamgestel om die president te help adviseer oor die benoeming van die regter. Dit bestaan uit die hoofregter, die president van die appèlhof, die prokureur-generaal, die voorsitter van die Staatsdienskommissie, 'n lid van die regsvereniging wat deur die regsvereniging benoem is, en 'n persoon van integriteit en ervaring wat nie 'n regspraktisyn wat deur die President aangestel is. [8]

Die Staatsdiens

Hierdie afdeling bevat reëls en regulasies rakende staatsdiens. Hierdie afdeling bepaal dat alles wat nie in die grondwet of deur 'n parlementswet vermeld word nie, onder die president se jurisdiksie val. Daar sal ook 'n staatsdienskommissie bestaan van 2-4 lede wat 3 jaar termyn dien. Hierdie kommissie verhoor alle appèlle van staatsamptenare wat uit hul pos verwyder is en graag daarna wil terugkeer. As iemand nie saamstem met die beslissing van hierdie kommissie nie, kan hy regstreeks by die President appelleer. Die president word toegelaat om mense aan te stel of te verwyder na: van ambassadeur, hoë kommissaris, sekretaris van die kabinet, prokureur-generaal, direkteur van openbare vervolging, permanente sekretaris, kommissaris van polisie, en f. enige ander superskaal kantoor. Hierdie afdeling bepaal ook vyf jaar hernubare voorwaardes vir die direkteur van openbare vervolging, asook 'n ouderdomsperk van 60 jaar vir die direkteur van openbare vervolging en die ouditeur-generaal. Laastens beskerm hierdie afdeling die bestaande pensioene vir persone wat pensioen ontvang voor die totstandkoming van die Grondwet. [8]

Finansies

Hierdie afdeling beskryf die verskillende finansiële reëls. Dit begin met die oprigting van 'n konsolidasiefonds waarin alle inkomste wat deur die land gemaak word, in een fonds gekombineer sal word. Die parlement reguleer die gebruik van hierdie fonds. Gebeurlikheidsfondse kan ook in noodgevalle deur die Parlement geskep word om dit makliker te maak om fondse buite die Konsolidasiefonds te gebruik. Daar is 'n posisie van die Ouditeur wat verantwoordelik is vir die land se rekeninge. [8]

Die laaste deel van die Grondwet bevat drie hoofidees. Eerstens stel dit 'n proses vir 'n amptenaar om te bedank uit hul amp. Tweedens lui dit dat iemand heraangestel kan word in 'n amptenaar van die amptenaar, tensy dit uitdruklik nie deur die Grondwet of die Parlementswet toegelaat word nie. Derdens definieer dit verkorte weergawes van frases wat gebruik word soos "Vergadering" vir die Nasionale Vergadering. [8]

Akademiese kritiek op die Grondwet

Alhoewel die grondwet betreklik stabiel was in terme van die regeringsdokument, het sommige geleerdes, waaronder Gretchen Bauer, Druscilla Scribner, John Holm, sowel as ander aangevoer dat die grondwet nie vroue of minderhede voldoende beskerm nie. In Botswana was daar bewegings om geslagskwotas in die grondwet te probeer vestig, sodat meer vroue in die Nasionale Vergadering kon sit.[9] Dit is te danke aan die feit dat dit baie moeilik is vir vroue van enige party om setels te verower met Botswana se verkiesingstelsel. Alhoewel hierdie geslagskwota-inisiatiewe grotendeels ondoeltreffend was, is dit volgens sommige geleerdes die feit dat die grondwet versuim het om die behoefte aan grondwetlike bepalings ter beskerming van vroueverteenwoordiging te verantwoord. Die grondwet van Botswana word veral genoem dat dit uiters geslagsneutraal is, met slegs een verwysing na seks in die hele dokument.[10] Sommige mense sou argumenteer dat dit voordelig is om geslagsgelykheid te toon; ander wys egter op hierdie geslagsneutraliteit as aanvaarding van de facto-diskriminasie. Diegene wat hierdie stelling huldig, sê dat vroue moet veg vir negatiewe wette, dit wil sê dat hulle wette moet kry om hulle in staat te stel om dinge te doen wat reeds in die grondwet aan hulle verleen moet word. Nog 'n kritiek op die grondwet is dat dit geskryf is deur die huidige, en tot dusver enigste, regerende party in die land.[11] Die Bechuanaland Democratic Party (BDP) is deur Seretse Khama gestig voordat Botswana 'n onafhanklike volk was, en sedert die onafhanklikheid van die land was die BDP die enigste party wat dit regeer het, hoewel hulle in regverdigheid deur demokratiese verkiesings verkies is. As gevolg van die voortdurende heerskappy van hierdie enkele party, vrees baie dat die grondwet wat bestaan, die kiesers teenoor die party en sy ondersteuners onregverdig bevoordeel. Dit het ook gelei tot kritiek oor klas- en etnisiteitskonflik. Sommige loof die grondwet omdat dit politieke mededinging toelaat.[12] Omdat die Nasionale Vergadering demokraties deur die mense verkies word, maak dit minderheidsverteenwoordiging in die Vergadering moontlik. Dit is belangrik omdat stemme vir minderhede soms in sekere kiesstelsels weggesteek kan word, maar sommige meen dat die manier waarop die grondwet van Botswana geskryf is, die stemme van die minderhede beskerm. 'n Ander argument wat sommige geleerdes voer, is met verwysing na die mag van die President.[13] Die grondwet plaas baie mag in die posisie van president, en aangesien die land slegs een regerende party gehad het, is daar min kontrole oor wie president word en wie kan adviseer en toestem tot sekere presidensiële optrede. Dit het daartoe gelei dat sommige geleerdes 'n direkte verkiesing van die president voorstaan, sodat die president meer aanspreeklik gehou word deur die mense sowel as deur die Nasionale Vergadering. 'n Ander kritiek is die hantering van grondwetlike stamme en stamreg.[14] Die grondwet doen baie om voorsiening te maak vir die stamstelsel, insluitend die Ntlo ya Dikgosi of stamadviesraad; sommige meen egter dat dit onregverdig bevoordeel is vir magtige stamme wat kleiner stamme laat regeer deur 'n liggaam wat nie hul belange verteenwoordig nie. Volgens hierdie argument moet die grondwet gewysig word om 'n makliker en regverdiger manier om mag tussen stamme te verdeel, in te sluit, veral omdat die huidige verdeeldheid met die grondwet in 1966 ontstaan het. In die algemeen is baie van die geleerdes wat hier aangehaal word, waaronder Jacqueline Solway, Mpho Molomo en Lydia Nyati-Ramahobo, die lof van die grondwet van Botswana omdat hulle baie progressief was in sy poging om geslags- en minderheidsgelykheid te hê; daar is egter vakkundiges wat hier aangehaal is wat meen dat daar nog werk gedoen moet word om 'n regte en billike grondwet vir alle mense van Botswana te hê.

Verwysings
  1. (http://www.hydrant.co.uk), Site designed and built by Hydrant. "Botswana : Constitution and politics | The Commonwealth". thecommonwealth.org. Retrieved 2018-10-04.
  2. Mafela, Lily (2007-12-15). "Batswana Women and Law". Cahiers d'études africaines. 47 (187–188): 523–566. doi:10.4000/etudesafricaines.7962. 0008-0055
  3. Griffiths, J. E. S. (1970). [www.jstor.org/stable/40980765 "A Note on Local Government in Botswana"]. Botswana Notes and Records. 2: 64–70 – via JSTOR.
  4. WOOLRYCH, Austin (1990). "The Cromwellian Protectorate: A Military Dictatorship?". History. 75: 207–231 – via JSTOR.
  5. Barry,, Morton,. Historical dictionary of Botswana. Ramsay, Jeff,, Based on (work): Morton, Fred, 1939- (Fifth edition ed.). Lanham, Maryland. ISBN 9781538111321. OCLC 1037884220
  6. Sebudubudu, David (December 2011). "Wealth Sharing for Conflict Prevention and Economic Growth: Botswana Case Study of Natural Resource Utilization For Peace and Development". University of Botswana.
  7. Poteete, Amy. (2018). Renegotiation of Executive Powers and Executive-Legislative Relations in Botswana.
  8. "Botswana 1966 (rev. 2002)". Constitute. Besoek op 9 April 2015.
  9. Bauer, Gretchen, and Jennie E. Burnet. "Gender quotas, democracy, and women's representation in Africa: Some insights from democratic Botswana and autocratic Rwanda." Women's Studies International Forum. Vol. 41. Pergamon, 2013.
  10. Scribner, Druscilla, and Priscilla A. Lambert. "Constitutionalizing difference: A case study analysis of gender provisions in Botswana and South Africa." Politics & Gender 6.1 (2010): 37-61.
  11. Holm, John D. "Botswana: A paternalistic democracy." World Affairs 150.1 (1987): 21-30.
  12. Solway, Jacqueline S. "Navigating the neutral state: Minority rights in Botswana." Journal of Southern African Studies 28.4 (2002): 711-729.
  13. Molomo, Mpho G. "Democracy under siege: the Presidency and executive powers in Botswana." (2000).
  14. Nyati-Ramahobo, Lydia. "From a phone call to the high court: Wayeyi visibility and the Kamanakao Association's campaign for linguistic and cultural rights in Botswana." Journal of Southern African Studies 28.4 (2002): 685-709.

Eksterne skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.