Grahamstad

Die Anglikaanse katedraal van St. Michael en St. George se toring is 46 m hoog.

Grahamstad is in 1812 as 'n militêre voorpos deur lt.kol. John Graham in opdrag van die destydse goewerneur van die Kaapkolonie, Sir John Cradock, gestig. Met vaandrig Stockenström, die latere landdros van Graaff-Reinet, as gids het Graham en die ander lede van sy regiment geskikte liggings vir 'n reeks forte in die grensgebied langs die Groot-Visrivier bepaal. Die rivier het as nuut verklaarde grenslyn tussen die Britse koloniale gebied en die Xhosa-stamland gedien. 'n Monument naby Grahamstad se katedraal markeer die plek waar Graham en Stockenström onder 'n mimosaboom gerus en die plek vir die bou van die nuwe militêre hoofkwartier bepaal het.

Daardie plek was die verlate plaas Rietfontein wat oorspronklik aan Lucas Meyer behoort het. Die geplunderde en uitgebrande plaashuis is herstel om as offisierskwartier vir die Britse regiment te dien. Later sou hier die katedraal ontstaan. Maar aanvanklik het net 'n klein dorpie rondom die militêre kamp gegroei. In 1814 het die goewerneur die gebied, wat Albanie genoem is, as selfstandige magistraatsdistrik geproklameer.

Die dorp en die garnisoen is in 1819 byna deur die Xhosa-profeet en -hoof Makana (wat ook as "Tierkat" of Nxele bekend gestaan het) se leër vernietig. Net danksy die groter vuurkrag en die gedissiplineerde weerstand, wat die Britse en Khoi-troepe onder bevel van kolonel Willshire gebied het, kon die Xhosa-aanval afgeweer word. Maar die oorwinning was veral aan 130 Khoi-buffeljagters onder bevel van hul hoof Jan Boesak, 'n bekeerde Christen, te danke wat toevallig by die toneel opgedaag het. Honderde Xhosa-krygers het in die Slag van Grahamstad, wat die loop van die Suid-Afrikaanse geskiedenis sou verander, gesneuwel. Die slagveld was teen 'n heuwel naby die huidige Fort England-hospitaal geleë, en dit word deur die Xhosa steeds eGazini of die "Plek van Bloed" genoem.

Die sowat 5 000 Britse setlaars, wat in die volgende jaar in Algoabaai voet aan wal gesit het, is eers ná hul aankoms oor dié gebeure in kennis gestel. Die immigrante het boerderye in die gebied begin en koring geplant, soos van hulle verwag is. Maar binne 'n jaar of twee het die meeste setlaars hul plase verlaat en hulle in Grahamstad gevestig waar hulle hul oorspronklike beroepe as ambagsmanne en kunshandwerkers hervat het. Die Britse immigrante het hul stempel op Grahamstad se boukuns afgedruk sodat die stad tans as een van die bes bewaarde Victoriaanse nedersettings buite die Britse eilande beskou word. 'n Kenmerkende voorbeeld van koloniale argitektuur is die setlaarhuisies rondom Artificers' Square.

High Street, Grahamstown, geskilder deur Thomas Baines omstreeks 1849.

In die 1830's was Grahamstad reeds die grootste nedersetting in die Kaapkolonie buite Kaapstad en sou hierdie status nog tot die einde van die 19de eeu handhaaf. In 1836 het Grahamstad die administratiewe hoofstad van die oostelike Kaapkolonie geword. Sedert 1852 is dit ook die setel van 'n Anglikaanse biskop. Die Katedraal van St. Michael en St. George is die oudste Anglikaanse kerkgebou in Suid-Afrika en spog met 'n toring van 46 meter.

Vanaf die 1860's het Grahamstad se groei weens die ontdekking van diamante in Kimberley en later goud aan die Witwatersrand verstadig namate meer mense na die binneland stroom. Die Britse troepe is na Natal en die Transvaal verskuif, terwyl die spoorlyn tussen Gqeberha en Johannesburg nie deur Grahamstad geloop het nie.

Administrasiegebou van die Rhodes-universiteit

Danksy die stigting van 'n verskeidenheid skole in die laat 19de eeu en die opening van die Rhodes-universiteit in die vroeë 20ste eeu het Grahamstad tot 'n belangrike opvoedkundige sentrum vir die hele land ontwikkel. Met sy talle kerke het dit daarnaas as godsdienstige sentrum gefungeer, terwyl dit vir die boeregemeenskappe in die omgewing as handelsplek gedien het. Godsdiens en handel speel steeds 'n belangrike rol in die lewe van sy inwoners, maar danksy die universiteit en sy navorsingsinstellings asook meer as eenhonderd skole en ander opvoedkundige instellings, is Grahamstad vandag hoofsaaklik 'n stad van wetenskap en onderwys.

Die plaaslike landdroshof, die hooggeregshof en die universiteit se regsskool maak van Grahamstad 'n belangrike regtelike sentrum. Sedert 1864, toe die Oostelike Distrikshof gestig is, dien Grahamstad as setel van die Hooggeregshof se Oos-Kaapse afdeling.

Grahamstad dien ook as setel vir die Makana Plaaslike Munisipaliteit. Hierdie munisipaliteit, wat in Desember 2000 gevorm is, sluit naas Grahamstad ook omliggende nedersettings soos Alicedale, Carlisle-brug, Fort Brown, Riebeek-Oos, Salem, Seven Fountains en Sidbury in. Die veertigduisend stemgeregtigdes in die gebied word deur 'n uitvoerende burgemeester en 'n raad van 24 lede onder leiding van 'n munisipale bestuurder verteenwoordig.

Grahamstad huisves naas die Rhodes-universiteit ook baie skole en is die enigste stad in Suid-Afrika wat se primêre handelsektor die onderwys is. Terwyl hierdie statistiek sekerlik 'n gevolg is van die hoë skoolgelde van die privaatskole en die relatiewe klein bevolking, het dit 'n merkwaardige aantal skole per capita. Van hierdie is 'n paar van die meer bevoorregte skole hieronder gelys:

Die bekende Herbert Baker kloktoring van die Universiteit Rhodes

Die Rhodes-universiteit, wat in 1904 gestig is, het tot een van die mees vooraanstaande tersiêre instellings in Suid-Afrika ontwikkel. Die universiteit het tans sowat 6 000 studente.

Die universiteit het sy wortels in die St. Andrew-kollege wat studente in die laat 19de eeu vir hul universiteitsopleiding voorberei het. Dit was egter duidelik dat daar in die Oos-Kaap 'n behoefte aan 'n eie sentrum vir hoër onderwys was, en so het vier professore van St. Andrew die Rhodes-universiteitskollege met 'n skenking van die De Beers-mynboumaatskappy gestig. Dié skenking was deel van Cecil John Rhodes se testament.

In 1904 het die universiteitskollege van die St. Andrew-kampus na die Drostdy-gebou verhuis. Destyds was sewe professore by die kollege betrokke, terwyl studentegetalle ondanks die ekonomiese moeilikhede, wat in die vroeë 20ste eeu ondervind is, stewig gegroei het. In 1947 is die besluit geneem om die kollege tot 'n onafhanklike universiteit op te gradeer, en vier jaar later, op 10 Maart 1951, is die Rhodes-universiteit amptelik ingewy.

Danksy Joodse studente aan Rhodes-universiteit was Grahamstad een van die laaste plattelandse gemeentes wie se sinagoge die langste staande kon bly, maar dis nou ook verkoop.