George Thom

Thom was een van die eerste drie Skotse predikante wat in die NG Kerk gearbei het en was, soos di. John Evans (van 1818 tot 1823 die eerste leraar van die NG gemeente Cradock) en ds. John Taylor (eerste leraar van die NG gemeente Beaufort-Wes), eers sendelinge van die Londense Sendinggenootskap. Hy doen die Kaap aan in 1812 op pad na Kolkata in Indië as sendeling vir die L.S.G. Hy het so 'n gunstige indruk op 'n Skotse regiment gemaak wat hier gestasioneer was en self so baie van die plek gehou, dat hy verlof kry om hier te bly. Teen 1817 het hy waarnemende superintendent van die genootskap geword en in dié hoedanigheid verwelkom het Robert Moffat en ander sendeling aan die Kaap. Nadat hy sy misnoeë met sekere optrede van die L.S.M. te kenne gegee het, bedank hy in 1818 uit die genootskap.

Hy tree in 1818 in diens as leraar van die NG gemeente op Caledon. Dit het eers gebeur nadat die goewerneur hom vergewis het dat die leer van die Presbiteriaanse Kerk in Skotland in alle opsigte met dié van die Gereformeerde Kerk aan die Kaap ooreenstem en hy ook die mening van die hoofregter ingewin het. Terwyl hy in 1821 met verlof in sy geboorteland was, ken die Universiteit van Glasgow, 'n eredoktersgraad in die teologie aan hom toe.

Op 6 November 1825 word hy op Tulbagh as die nuwe leraar verwelkom deur ds. Henry Sutherland, wat in die oggend 'n rede uitgespreek het oor Titus 2:7, 8, terwyl dr. Thom in die namiddag sy intreepreek gelewer het na aanleiding van 2 Tim. 3:16. Met dié geleentheid was daar 'n groot skare teenwoordig. Dr. Thom was egter nie die kerkraad se eerste keuse nie, want hulle wou hê dat die sending Arie Vos die nuwe leraar word. Die kerkraadsnotule meld nie wat die uitslag van die versoek aan die goewerneur lord Charles Somerset was nie, behalwe dat die koloniale sekretaris 'n brief aan die kerkraad geskryf het om te vra waarom dié versoek nie deur die kommissaris-politiek gedoen is nie, waarop die kerkraad geantwoord het dat dit sonder enige oogmerk teen die kommissaris-politiek geskied het.

In 1826 ontvang dr. Thom in antwoord op sy navraag berig van die koloniale regering aan die Kaap dat die kerkrekeninge en alle dokumente in Engels opgestel moet word. In die volgende jaar moes ook die kerkrekeninge in die Britse geldeenheid opgestel word en nie meer in riksdaalders nie. Ook in 1826 word Clanwilliam afgestig as afsonderlike gemeente en die landdros daar vra ds. Thom om die kerkraadslede daar te kom voorstel. Hy was bereid om te gaan en die kerkraad stem toe dat hy die kerkwa kon gebruik, maar Clanwilliam moes 50 Rds. betaal en ook instaan vir enige moontlike skade aan die wa. Dr. Thom het ook gevra dat die koste van Tulbagh met hom moes saamgaan na Clanwilliam omdat die koster van die dogtergemeente nie 'n lidmaat van die Gereformeerde Kerk was nie. So kon Tulbagh se koster die inkomste daar geniet. Die kerkraad het dit goedgekeur. Dr. Thom moes baie streng aan die regulasie gehou het omdat hy nie wou hê iemand wat nie 'n lidmaat van die Kerk was moes as koster waarneem nie.

Tydens dr. Thom se dienstyd is die orrel, wat 'n tyd lank uit die kerk verwyder was, teruggeplaas. Daar was egter ook 'n musikale geselskap op Tulbagh wat graag in die kerk wou optree. Dr. Thom het blykbaar nie van die idee gehou nie, want in die vergadering van 26 Desember 1829 het hy dit onder die aandag van die ouderlinge gebring dat hy graag sou wil sien dat daar tydens sy afwesigheid geen musikale instrumente, buiten die orrel, in die kerk toegelaat sal word nie. Die ouderlinge sowel as die diakens was tevrede met dié versoek.

Ds. J.A.S. Oberholster, argivaris van die Kaapse Kerk, skryf in sy Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Tulbagh (Roodezand, Waveren) 1743 - 1943: "Dr. Thom as 'n man van geleerdheid en goeie insig. Die notule van sy kerkraadsvergaderinge gee 'n indruk van die deeglikheid waarmee sake behandel is. Dr. Thom het sy bediening met groot ywer en bekwaamheid waargeneem en daar het merkbare seën op gerus. Dit is jammer dat sy bediening op so 'n tragiese wyse moes eindig. In die begin van 1833 het die kerkraad hom genoodsaak gesien om die goewerneur te versoek om dr. Thom op volle pensioen te laat aftree daar hy die laaste vier jaar aan herhaalde vlae van kranksinnigheid gely het, en dus nie in staat was om sy ampspligte na behore waar te neem nie."

Goewerneur lord Charles Somerset vaardig hom in 1820 af om in Skotland na predikante vir die NG Kerk te gaan soek ten einde te voorsien in die groot behoefte aan predikante vir nuwe of vakante gemeentes. Toe die Britte die Kaap in 1806 die tweede en laaste maal beset, was daar slegs sewe gemeentes aan die Kaap. Maar sedert die vanaf van Caledon in 1811, volg nuwe gemeentes flink op mekaar: George (1813), Uitenhage (1817), Cradock (1818), Beaufort-Wes en Somerset-Wes (albei 1819). Ná dr. Thom se reis, kom Worcester (1821), Somerset-Oos (1825), Durbanville, Clanwilliam, Colesberg (al drie in 1826), Glen Lynden (1827), Wynberg (1829), Albanie (1831), Stockenström (1832) en Piketberg (1833) aan die beurt.

Daar was ten tyde van dr. Thom se reis na Skotland juis ’n groot tekort aan predikante. Dit was dringend noodsaaklik om veral in die buitedistrikte gemeentes te stig en so die Kerk se beskawende invloed daarheen uit te brei. Die tekort aan predikant sou redelik maklik uit Nederland aangevul kon word, maar die Britse owerheid het verkies om predikante van die Skotse Presbiteriaanse Kerk na Suid-Afrika te bring. Die Skotse Kerk het groot ooreenkomste met die Calvinistiese NG Kerk vertoon, maar boweal was die voornemende predikante almal Engelssprekend en sou dit die verengelsing, wat Somerset reeds in 1812 begin het, aanhelp. Die Kweekskool, wat predikante vir die NG Kerk sou oplei, is eers in 1859 gestig (toe daar reeds 80 gemeentes bestaan het), en weinig Afrikaners het destyds na Europa gegaan om hulle as leraar te bekwaam.

Dr. Thom beraam in oorleg met graaf Bathurst, indertydse Britse koloniale sekretaris (na wie Bathurst in die Oos-Kaap vernoem is), ’n plan om proponente van die Kerk van Skotland te oortuig om die leraarsamp in die NG Kerk te aanvaar, nadat hulle eers vir ’n ruk die Hollandse taal in Nederland sou gaan aanleer. Kommissies is in Aberdeen en Glasgow gestig om proponente te werf en, skryf eerw. Andries Dreyer in 1924 "het moet erkend worden, dat Dr. Thom zeer gelukkig was in zijn keuze van de eerste kandidaten voor Zuid-Afrika".[1]

Die kommissie van Aberdeen stuur di. Andrew Murray sr., Colin Fraser en George Morgan, wat onderskeidelik in die NG gemeente Graaff-Reinet, NG gemeente Beaufort-Wes en NG gemeente Somerset-Oos geplaas word. Die kommissie van Glasgow stuur di. Henry Sutherland, Alexander Smith en William Ritchie Thompson, wie se eerste gemeentes onderskeidelik Worcester, Uitenhage en Stockenström (eers as sendeling en van die gemeente se stigting in 1832 af as leraar) was.

• (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) Dreyer, eerw. A. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933. Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
• Hofmeyr, George (hoofred.) 2002. NG Kerk 350. Wellington: Lux Verbi.BM.
• (af) Oberholster, dr. J.A.S. 1943. Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Tulbagh. Kerkraad: Tulbagh.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1975. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).