Swam

'n Swam of skimmel is enige lid van 'n groot groep eukariotiese organismes wat mikro-organismes soos gis en muf, asook die bekender sampioene insluit. Swamme vorm die koninkryk Fungi, 'n biologiese koninkryk wat apart is van die plante en diere. Een groot verskil tussen plante en swamme, is dat swamme se selle selwande het wat chitien bevat, terwyl plante se selwande sellulose bevat.

Swamme
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:
Eukaryota
(geen rang):
Opisthokonta
Koninkryk:
Fungi

(L., 1753) R.T. Moore, 1980[1]
Filums
Ascomycota
Basidiomycota
Blastocladiomycota
Chytridiomycota
Glomeromycota
Microspora
Microsporidia
Neocallimastigomycota
Zygomycota

Hierdie en ander verskille dui daarop dat swamme 'n aparte groep verwante organismes is, die sogenaamde Eumycota of "ware swamme"; 'n groep wat 'n gemeenskaplike voorouer deel.

Daar word onderskeid getref tussen hierdie "ware swamme" en die soortgelyke slymswamme (die Mycetozoa) en waterswamme (die Oomycota). Die biologiese vakgebied wat hom besig hou met die studie van swamme heet "swamkunde" of "mikologie" en word dikwels as 'n vertakking van plantkunde beskou, alhoewel genetiese studies bewys het dat swamme eintlik nouer verwant is aan diere as aan plante.

Swamme word dwarsdeur die wêreld aangetref en die meeste is onopvallend vanweë hul klein grootte en strukture, die manier waarop sommige hulself kamoefleer en as simbiote van plante, diere en ander swamme leef. Hulle kan opvallend word wanneer hulle vrugte dra: sogenaamde "sporokarpe", soos sampioene of muf. Swamme vertolk 'n belangrike rol in die ontbinding van organiese stowwe en het fundamentele rolle in die herwinning en verdeling van voedingstowwe in die natuur.

Swamme word ook as 'n direkte bron van voedsel gebruik, soos sampioene en knolswamme (truffels), insuurmiddels vir brood en in die gissing van verskeie produkte, soos wyn, bier en sojasous. Sedert die 1940's word swamme ook aangewend in die vervaardiging van antibiotika en meer onlangs word sommige van die ensieme wat swamme produseer ook gebruik in die nywerheid en in reinigingsmiddels.

Hulle word ook as "groener" alternatiewe vir die kontrolering van onkruid en peste gebruik. Baie swamspesies vervaardig bioaktiewe verbindings genaamd mikotoksiene (swamgiwwe), soos alkaloïede en poliketied, wat giftig vir mense en diere is. Die vrugstrukture van sommige spesies bevat psigotropiese verbindings wat hallusinasies veroorsaak en word in sommige kulture tydens tradisionele seremonies of vir ontspanning gebruik. Swamme is daartoe in staat om mensgemaakte materiale en geboue af te breek en kan ernstige siektes in mense en diere veroorsaak.

Die verlies aan gewasse as gevolg van swamsiektes of verrotte voedsel kan 'n groot impak op die voedselvoorraad van mense en plaaslike ekonomieë hê. Die Fungi-koninkryk bevat 'n enorme diversiteit met betrekking tot taksonomiese groepe met verskillende ekologieë, lewensiklusse en morfologieë; van die eensellige, waterliewende Chytridiomycota tot reusesampioene.

Daar is egter steeds min bekend oor die ware biodiversiteit van hierdie koninkryk, alhoewel daar beraam word dat daar ongeveer 1,5 miljoen spesies is, waarvan slegs 5% amptelik geklassifiseer is. Sedert die baanbrekende 18de en 19de eeuse werke van Carl Linnaeus, Christiaan Hendrik Persoon, en Elias Magnus Fries word swamme volgens hulle morfologie (d.w.s. hulle karaktereienskappe soos spoorkleur en mikroskopiese eienskappe) of fisiologie geklassifiseer.

Vorderings in molekulêre genetika beteken dat DNS-analises vandag ook gebruik kan word om swamme te klassifiseer, wat soms die geskiedkundige groeperings (gebaseer op voorkoms, bou, ens.) in twyfel trek.

Fossiele van sampioene word selde aangetref omdat hulle maklik verteer raak. In 2017 is egter van hulle in Myanmar se barnsteen aangetref. Dié fossiele se ouderdom word op 99 miljoen jaar geraam.[2]

Voortplanting

Laer fungi plant voort deur spore, wat in die lug rondsweef en begin groei sodra hulle 'n geskikte bestaansmedium gevind het. Die voortplanting kan op ongeslagtelike of geslagtelike wyse plaasvind. In die eerste geval kan elke swam spore voortbring, maar in die tweede geval vind daar 'n versmelting tussen twee swamme of dele daarvan plaas.

As voorbeeld kan ons die bekende broodskimmel neem, wat by plantkundiges as Mucor mucedo bekend staan. Die puntjies op die draadvormige uitgroeisels (hifes) verdik as hulle 'n sekere ontwikkelingstadium bereik. Hierdie verdikking is bekend as die sporedosie, en die spore word hierin gevorm. As die sporedosie ryp is, bars dit oop en die spore word vrygestel.

Hier het ons met ongeslagtelike voortplanting te doen. Geslagtelike voortplanting vind slegs plaas as die verdikte punte van twee onafhanklike plantjies met mekaar in aanraking kom. Sodra twee hifes teen mekaar raak, verdik hul punte en vorm 'n sogenaamde gametangium. Twee gametangia smelt saam en vorm die sigospoor, wat dikkerige, donker wande bet. Wanneer die sigospoor 'n geskikte groeiplek gevind het, verdeel dit. 'n Draadvormige uitgroeisel verskyn, wat op sy beurt 'n sporedosie dra. By ongeslagtelike voortplanting vorm daar spore in die sporedosie, waaruit nuwe swamme dan groei.

Bronnelys
  • KENNIS, 1980, ISBN 0798108266, volume 4, bl. 729

Verwysings
  1. Moore RT. (1980). "Taxonomic proposals for the classification of marine yeasts and other yeast-like fungi including the smuts". Botanica Marine. 23: 361–73.
  2. "Fossielen paddenstoelen gevonden van bijna 100-miljoen jaar oud" (in Nederlands). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 April 2017.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.