Frikkadel

Frikkadel is 'n tradisionele Suid-Afrikaanse, Deense, Duitse en Belgiese gereg, bestaande uit balletjies gerolde maalvleis wat gewoonlik gebak word in 'n oond, maar ook in kookolie diepgebraai kan word. Die resep kan onder andere broodkrummels, fyn gerasperde uie, tamaties, eiers, sout, asyn en speserye bevat.

Gaar frikkadelle.
Deense frikadeller in die pot.
Danksy Nederlandse invloed het frikkadelle ook in Indonesië ingeburger geraak waar hulle as perkedel bekend staan en naas vleis ook uit fyngemaalde aartappels bestaan

Dit kan met bykosse soos rys, kapokaartappels of selfs mieliepap bedien word.

Oorsprong en etimologie

Die term Frikadelle het in die laat 17de eeu in die Duitse taalgebied ingeburger geraak. In die vroeë 18de eeu was ook benamings soos Frickedelle en Fricandelle gebruiklik waarmee na voorlopers van die huidige Frikandelle (snye gestoomde vleis) verwys is.

Die etimologiese herkoms is omstrede. Sommige taalnavorsers beskou frikkadel as 'n leenwoord wat van die Italiaanse frittata en die diminutief frittadella afgelei sou wees, maar die laasgenoemde word nouliks gebruik en die eersgenoemde verwys in Italiaans eerder na 'n omelette wat van eiers berei word. Vleisbolletjies word in Italië algemeen polpette genoem.

Die groot aantal sinonieme in die Duitse taalgebied wat van Bulette of Boulette in Noordoos-Duitsland tot faschierte Laibchen in Oostenryk strek, gooi meer lig oor die oorsprong van die gereg. Dit is tans duidelik dat die Noord-Duitse term Frikadelle die oudste ontlening is sodat die resep nie noodsaaklik van Suid-Europese herkoms is nie. Nou verwante benamings in België, Denemarke (frikadeller) en Nederland (frikandel) dui daarop dat die gereg sy historiese oorsprong in die noorde of noord-weste het.

Maalvleis was nouliks bekend in die middeleeuse kookkuns, juis omdat dit 'n moeilike taak was om vleis fyn te maal – die vleismeul is eers teen die middel van die 19de eeu ontwikkel. Gemaalde vleis was egter al 'n bestanddeel van middeleeuse Engelse pasteie, en ook in die Arabiese kookkuns was diepgebraaide vleisbolletjies 'n gewilde gereg. In die Duitse taalgebied het gemaalde vleis oorwegend as worsvulsel gedien.

Die oudste historiese verwysing na Frikadellen kom in Maria Sophia Schellhammer se Brandenburgische Kochbuch voor wat in die laat 17de eeu gepubliseer is. Die skrywer vermeld dat die gereg sy oorsprong in Holland het.[1] As leenwoord kom frikadel sedert die 17de eeu (volgens sommige outeurs selfs sedert die 15de eeu) in Nederlands voor en het sy etimologiese wortels na bewering in die Franse en Provensaalse fricadel wat van die Gallo-Romeinse werkwoord frigicare ("rooster") afgelei sou wees (vergelyk Latyns frigere "rooster").[2]

Die vakterm fricadelle is egter beperk tot Noord-Frankryk en kom eers 1742 in die kookboek Le cuisinier moderne voor. Moontlik is dit uit die Nederlandse of Duitse taalgebied ontleen.

Net soos die huidige Nederlandse frikandelle was die vroegste Duitse Frikadellen nog worsvormig. Hulle is van gemaalde kalfvleis, broodkrummels en spek berei en in botter gebraai. Dikwels is kalfnette gebruik om klein worsies te vorm.[3] In die 18de eeu het die huidige Frikadelle in Noord-Duitsland gewild geraak, moontlik onder invloed van 'n ander resep, Königsberger Klopse uit Koningsberg in Oos-Pruise. Duitse emigrante het die resep in die 19de eeu na oorsese lande geneem – so het Amerikaane hamburgers hul oorsprong heel waarskynlik in die Duitse gereg.

Verwysings
  1. Günter Wiegelmann en Barbara Krug-Richter: Alltags- und Festspeisen in Mitteleuropa. 2de oplaag 2006, bl. 44
  2. J. de Vries en F. de Tollenaere: Etymologisch woordenboek. Dertiende druk. Utrecht/Antwerpen: Aula/Het Spectrum 1983, bl. 116)
  3. Krünitz se Ensiklopedie, 1778

Eksterne skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.