Franse Rewolusie

Die doel van die rewolusionêre beweging van 1789 was om die ou stelsel van feodalisme, absolutisme en die daarmee gepaardgaande klasseverskille omver te werp. Die rewolusionêre se leuse was: "Vryheid, gelykheid, broederskap" (Frans: Liberté, égalité, fraternité). Die Amerikaanse Rewolusie, die onafhanklikverklaring van die veertien kolonies as die Verenigde State van Amerika (1776) en die Amerikaanse Verklaring van Menseregte het as 'n belangrike voorbeeld gedien vir die Franse Verklaring van Menseregte van 1789.

Die bestorming van die Bastille

Om staatsbankrotskap te keer en nuwe belastingswette voor te stel, vergader die Franse state-generaal (États généraux) op 5 Mei 1789 in Versailles. Die afgevaardigdes sluit 300 verteenwoordigers van die adel, 300 geestelikes en 600 burgerlikes in. Nadat die twee bevoorregte stande weier om 'n vrye stemming toe te laat, verklaar die burgerlikes hulle op 17 Junie wettig as die Nasionale Konstitusionele Vergadering (Assemblée nationale constituante), met graaf Gabriel Honoré Mirabeau (1749–1791) as voorsitter. Die adel en kerklikes sluit by die vergadering aan om 'n burgerlik-liberale grondwet uit te werk.

Op 20 Junie lê die verteenwoordigers in Versailles die eed af dat die Nasionale Vergadering nie ontbind sal word voordat 'n besluit oor Frankryk se nuwe grondwet geneem is nie. Die situasie begin egter handuit ruk met die toenemende rewolusionêre geweld in die strate.

Op 17 Julie 1789 bestorm burgers van die hoofstad, Parys, die staatsgevangenis Bastille – een van die simbole van die destydse despotisme – om die gevangenes te bevry. Weens die onluste doen die adel op 4 Augustus afstand van hul voorregte en feodalisme word afgeskaf. Op 27 Augustus word die Verklaring van Menseregte uitgereik. Onder die volgehoue druk van die massas verlaat koning Lodewyk XVI sy kasteel in Versailles om weer in Parys te gaan bly. Danksy gemagtigdes soos graaf Mirabeau word die monargistiese stelsel egter nog nie geraak nie.

Die rewolusionêre spits hulle maatreëls aanvanklik daarop toe om die kerk en kerklikes se invloed te verminder; die staat lê beslag op die goedere van die kerk om sy skuldlas te delg. Volgens die Burgerlike Konstitusie van die Klerus (kerklikes) van 12 Julie 1790 word geestelikes gedwing om trou te sweer aan die grondwet. Die besittings van die kerk en van emigrante word konfiskeer en dien as dekking vir die nuwe papiergeld (assignate) wat uitgereik word. Die kulturele stryd begin verskerp; uiteindelik word die besluit geneem om die adel af te skaf.

In 1791 versleg die posisie van die monargie vinnig. Met die afsterwe van graaf Mirabeau verloor die aanhangers van 'n konstitusionele monargie hulle vernaamste woordvoerder. Koning Lodewyk XVI probeer op 20 Junie vlug en sweer op 14 September selfs trou aan die nuwe grondwet wat op 3 September afgekondig word; die atmosfeer word egter al hoe radikaler. By die verkiesing van die Wetgewende Vergadering (Assemblée législative), wat op 29 September vir die eerste keer vergader, kry die linksgesindes 'n groot aantal stemme; die Republikeinse Girondiste word die leidende groep.

Aangesien die koning en die emigrante deur die Ou Europa ondersteun word, dwing die gematigde Girondiste Lodewyk XVI in April 1792 om teen die anti-rewolusionêre magte oorlog te verklaar. Die sogenaamde Bergparty – met Jean-Paul Marat, Georges Jacques Danton en Robespierre as sy vernaamste woordvoerders – tree steeds radikaler op teen emigrante en priesters wat nie trou aan die grondwet sweer nie. Ná 'n reeks militêre neerlae bestorm die rewolusionêre die Tuileries, die koning en sy gesin word in die Temple aangehou. Die massa begin sy skrikbewind van moord en geweld onder leiding van die Jakobyne (wat ook die meerderheid in die nuwe Nasionale Vergadering het wat op 20 September vergader). Die monargie word op 21 September afgeskaf. Die rewolusionêre kondig die nuwe Franse Republiek af (die sogenaamde Eerste Republiek). In Januarie 1793 begin die hofsaak teen koning Lodewyk XVI, wat nou as "burger Louis Capet" bekend staan. Op 21 Januarie word hy tereggestel.

Georges Jacques Danton

Die koning se dood gee aanleiding tot rojalistiese en girondistiese opstande, terwyl die ekonomie as gevolg van die hoë inflasiekoers verswak. Die assignate verloor steeds meer waarde.

Die radikale trek voordeel uit die situasie; die nuwe grondwet, wat onder meer die instelling van die nuwe Komitee van Openbare Veiligheid bepaal, loop op 'n diktatoriese regering onder leiding van Danton en later Robespierre uit. Die verpletterende militêre neerlae lei op hulle beurt weer tot groter verdrukking van elkeen wat as vyandiggesind teen die vryheid en die republiek beskou word. Die instelling van die eerste algemene diensplig (Levée en masse) deur Lazare Carnot is 'n maatreël wat die gewapende stryd teen buitelandse magte meer trefkrag sou verleen. Die stryd teen die totale aanslag is 'n stryd om oorlewing wat op verskeie fronte gevoer word. Die nasionale lied, die Marseillaise, en die nuwe vlag, die Trikolore, versinnebeeld die nuwe gesindheid.

Aanhangers van die ateïstiese Jakobyn Jacques Hébert (1757–1794) begin streng teen die Christendom optree; die "geboue wat as kerke bekend staan" word gesluit en die Notre-Dame-katedraal in Parys tot "Tempel van die Rede" verklaar. In Mei 1794 word die Christendom in Frankryk afgeskaf en deur die nuwe "Kult van die Rede" vervang. In Junie vier Robespierre die "Fees van die Hoogste Wese" waar hy self as priester optree.

Nadat die militêre situasie verbeter het, word 'n einde aan die Jakobynse terreur gemaak. Danton word op 5 April 1794 en Robespierre op 28 Julie onthoof. Geweld en onluste hou egter aan. Op 21 Mei 1795 word 'n Jakobynse opstand onderdruk en die land kry op 22 Augustus sy derde rewolusionêre grondwet. Die Nasionale Vergadering word op 26 Oktober ontbind en deur 'n direktorium van vyf lede vervang.

Dit is veral die welgestelde bourgeoisie wat in die laaste fase van die rewolusie 'n einde aan die chaotiese toestande wil maak. Met 'n staatsgreep op 9 November 1799 beëindig generaal Napoléon Bonaparte die rewolusionêre tydperk en verklaar homself tot eerste konsul en staatshoof.

In sy wanhoop het Lodewyk besluit om op 5 Mei 1789 die Franse Parlement, wat as die State-Generaal bekend gestaan het, byeen te roep. In hierdie liggaam het die gewone volk ook verteenwoordigers gehad, maar die State-Generaal het in 175 jaar nie een keer vergader nie. Hieroor het die volk baie opgewonde geraak, want hulle het gehoop dat hervorminge spoedig sou kom. Maar die tyd het omgegaan en niks het gebeur nie. Die volk was ontnugter.

Die Derde Stand (die middel – en laer klasse) neem op 20 Junie 1789 'n eed dat hulle nie sou verdaag voordat hervorminge gewaarborg word nie. Die koning antwoord hulle deur te beveel dat hulle die saal dadelik moet verlaat, en deur Necker, sy mees gemagtigde en toegeeflikste minister, te ontslaan. Die mense van Parys was woedend. Hulle gryp die wapens van die militêre kaserne en marsjeer na die Bastille, die gehate fort-tronk van Parys, waar hulle geglo het baie onskuldige politieke en ander gevangenes aangehou is.

Die tronkgoewerneur word oorgehaal om oor te gee. Mal van opwinding stroom die gepeupel die gebou binne, vermoor die wagte en ontset die handjievol gevangenes. Toe rig hulle hul woede teen die gebou self en maak dit met die grond gelyk.

Die Franse Revolusie het eindelik aan die Derde Stand mag gegee. Aanvanklik het sake betreklik ordelik en vreedsaam verloop. Die sagmoedige koning was nie juis ongewild nie en hy het selfs ingestem om die driekleur-kokarde te dra, die simbool van die Revolusie. Die State-Generaal, wat vandag die Nasionale Vergadering genoem word, het voortgegaan om te vergader en het selfs onder die wyse en gematigde invloed van graaf Mirabeau 'n aantal hervorminge geproklameer wat die Franse volk alles gegee het wat hul wou hê.

'n Maand nadat die Bastille bestorm is, het die Nasionale Vergadering alle feodale regte en voorregte van die adelstand herroep. Kort hierna reik hulle 'n Deklarasie van Menseregte uit, wat o.m. verklaar dat alle mense gelyk is en dat die wil van die volk die hoogste gesag is. Indien die Franse Revolusie hier sou opgehou het, sou veel bereik gewees het. Maar ongelukkig het slegte tye voorgelê. In Oktober 1789 het die Franse gepeupel weer losgebreek.

Gedryf deur honger en deur kwaadwillige gerugte opgestook, marsjeer 'n klomp vroue na Versailles, waar die koning se paleis was. Voor Lafayette hulle kon keer, het hulle ingebreek, en slegs die belofte dat die koning en koningin hulle na Parys sou vergesel, het hulle tevrede gestel. In die daaropvolgende jare berei die Nasionale Vergadering die nuwe grondwet voor. Dit was nie voor die somer van 1791 dat dinge ernstig verkeerd begin loop het nie. Eers het die groot Mirabeau gesterf. Toe probeer die koning om uit die land te vlug, maar sy koets word voorgekeer, en hy en sy gesin moet na Parys terugkeer.

Die idees van die Franse Revolusie het oor die hele beskaafde wêreld versprei en in baie lande het die onderdruktes in opstand gekom teen die outokratiese regerings. Ook in ons land was die burgers nie meer tevrede met die despotiese en onsimpatieke regering van die Nederlands Oos-lndiese Kompanjie nie en in 1795 het die burgers van Swellendam en Graaff-Reinet hulself onafhanklik van die bestuur van die Kompanjie verklaar, hoewel hul trou aan die Republiek Nederland gesweer het. Na 'n paar maande is die Kaapse Owerheid weer erken.

Teen die einde van 1791 was die mag besig om uit die hande van die gematigdes na die van die uiterste oproermakers te gly. Die belangrikste van hulle was 'n politieke groep wat as die Jakobyne bekend gestaan het. Die Nasionale Vergadering is ontbind en die Wetgewende Vergadering het sy plek geneem. In April 1792 word oorlog teen Oostenryk verklaar. Die posisie van die koning met sy Oostenrykse vrou het onhoudbaar begin word, en al meer mense het hom daarvan verdink dat hy met Frankryk se vyande heul.

Toe meng Lodewyk in met die maatreëls wat die Wetgewende Vergadering voorgestel het, en in Augustus word die koning en sy gesin na nog 'n volksopstand in hegtenis geneem. In September 1792 word die Kroon afgeskaf en 'n republiek uitgeroep. In 'n atmosfeer van massahisterie word koningsgesindes op groot skaal tereggestel, en die skrikbewind begin. Die Jakobyne het daarop aangedring dat die koning tereggestel moet word. Ten spyte van die pogings van die meer gematigde party, die Girondyne word Lodewyk XVI op 21 Januarie 1793 onthoof.

Die Komitee van Openbare Veiligheid, wat deur die Jakobyne oorheers is, word in die lewe geroep en in Junie arresteer hulle die leiers van die Girondyne en onthoof hulle almal. Die leiers van die Jakobyne was Danton, die prokureur met die skor stem, Robespierre, wat geleerd, presies en genadeloos was, en Marat, 'n bloeddorstige en wrede man. Vir Marat het die oplossing van alle vraagstukke blykbaar gele in bloed en meer bloed. In hierdie tydperk is honderde mense in hegtenis geneem, opgesluit en tereggestel, dikwels selfs sonder die gebaar van ʼn verhoor en op grond van net die vaagste vermoedens dat die slagoffers met die koningshuis meegevoel betoon het.

Te midde van al hierdie afgryse en bloedvergieting staan een heldedaad uit: die moord op die bloeddorstige Marat deur 'n jong Normandiese meisie, Charlotte Corday. Soos Jeanne d' Arc eeue tevore, het sy geglo dat sy 'n goddelike taak het, naamlik om Frankryk van hierdie monster te bevry. Spoedig het die Jakobynse leiers onder mekaar stry gekry. Danton wou die slagting beëindig. Robespierre wou dit voortsit. Die gevolg was dat Danton na die valbyl gesleep is, maar Robespierre het hom gevolg.

Toe het die vernietigingskoors eindelik begin sak. Die ondergang van Robespierre het daarop gedui dat die mense moeg geword het van die bloedvergieting. Nog 'n grondwet is voorberei, nie so demokraties soos die vorige nie. Daarvolgens het die vernaamste gesag in die hande van vyf mense gele, die sg. Direktoraat. Hierdie regering was vier jaar aan bewind toe dit deur Napoleon omvergewerp is. Eindelik het die Franse Revolusie tot 'n einde gekom, hoewel die oorlog met die res van Europa nog met onderbrekings tot 1815 voortgeduur het.

Op die ou end is Frankryk oorwin, maar dit het nie die einde van revolusionêre gedagtes meegebring nie. Die revolusie was een van die belangrikste gebeurtenisse in die geskiedenis van Europa, en sy gevolge word tot vandag nog gevoel.

• KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 1, bl. 34, 35

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Franse Rewolusie.