Frankryk

Nasa-Satellietbeeld van die Franse Alpe

In die suide en ooste van Frankryk lê vier groot bergkettings: die Pireneë, wat die grens tussen Spanje en Frankryk vorm; die Alpe en die Jura, wat die grens tussen Frankryk, Italië en Switserland vorm; en die Vogese in die noordooste.

Die Pireneë strek sowat 450 km van oos na wes, van die Baai van Biskaje in die weste tot aan die Middellandse See in die ooste. Hoewel die ketting smal is, vorm dit 'n doeltreffende versperring tussen Frankryk en Spanje, aangesien daar slegs enkele maklike passe deur die berge is. Die hoogste pieke, wat bo die boomlyn uitstyg, is bedek met gras of net kaal rots. Die hoogste punt is die bergspits Vignemale (3 298 meter).

Die Franse Alpe strek van die Meer van Genève na die Liguriese See. Hierdie kort bergreeks is baie hoog en bevat een van die hoogste pieke in Europa, Mont Blanc (4 810 meter), waarvan die westelike helfte in Frankryk en die oostelike helfte in Italië is. Hierdie gebied ondervind 'n swaar sneeuneerslag in die winter, en word druk deur skiërs besoek. Die hoogste pieke is permanent onder sneeu bedek, en daar is verskeie gletsers.

Die Franse Jura is sowat 250 km lank en nêrens breër as 80 km, nie. Die oostelike deel bestaan uit geplooide lae, en daar is 'n hele aantal indrukwekkende, diep klowe. Die hooglandgebied in die weste is onvrugbaar en dun bevolk. Die hoogste piek is Crêt de la Neige (1 723 meter).

Die Vogese vorm 'n hooglandgebied met 'n lengte van omtrent 160 km. Dit bestaan in hoofsaak uit kristallyne gesteentes, wat in die noorde gedeeltelik deur sandsteen bedek is. Die pieke is in die algemeen gerond, in teenstelling met die van die Alpe en die Pireneë. Hohneck (1 423 meter) is die hoogste punt.

Kaart van Franse riviere

Frankryk word in hoofsaak deur vier groot riviere gedreineer. Hulle is die Seine, die Loire, die Garonne en die Rhône. Die riviere ontspring almal in die Sentrale Massief en vloei daarvandaan na die see. Aangesien die meeste riviere self nie bevaarbaar is nie, word op groot skaal van kanale gebruik gemaak om hul bevaarbaarheid te verhoog, veral in die nywerheidsgebiede.

Die Seine (776 km) is die bedrywigste rivier in Frankryk. Die rivier word tot by die groot hawe Rouen deur getye beïnvloed, en dit is bevaarbaar tot by die groot nywerheidsgebied rondom Parys, waar fabrieke op die rivieroewers aangetref word. Die skeepsverkeer tussen Parys en die Rhône-rivier bereik die stad oor die Bo-Seine en die Bourgondiese kanaal.

Die Loire (1 005 km) is die langste rivier in Frankryk, maar dra nie juis baie skeepsverkeer nie. Die rivier kom sterk af in die winter, of wanneer die sneeu in die lente smelt, en dan voer dit ook groot vragte sand mee, sodat die rivierbedding verstop en skeepsverkeer ontwrig word. In die somer het die rivier baie minder water as in die winter.

Die Garonne (650 km) word ook nie op groot skaal vir skeepvaart gebruik nie. Soos die Loire kom die rivier sterk af in die winter en dra dan 'n groot vrag sediment, wat sandbanke in die rivier opbou.

Die Rhône vloei 812 km. van sy oorsprong in Switserland na die see. Hierdie rivier het twee nadele: 'n onreëlmatige afloop, en ’n steil gradiënt, sodat verkeer moeilik stroomop beweeg. Die delta-monding van die Rhône word dikwels toegeslik. In die moerasagtige gebied rondom die delta word rys gekweek.

Verdeling van die Frankiese Ryk in Wes-, Midde- en Oos-Frankeland volgens die Verdrag van Verdun in 843

Karel die Kale, die seun van Lodewyk die Vrome en Judith van Beiere, het tussen 843 en 877 as koning van die Wes-Frankiese Ryk geregeer. In 875 is hy deur pous Johannes VIII na Rome genooi en tot keiser gekroon, maar slegs twee jaar later oorlede. Weens die vroeë afsterwe van sy seun Lodewyk die Stamelaar (877–879) en sy twee seuns het die ryk egter geleidelik begin ontbind.

Neder-Boergondië het in 877 onder die heerskappy van Boso van Wene en Hoog-Boergondië (Franche-Comté) in 888 onder Rudolf I (888–912) onafhanklike koninkryke geword. Die seuns van albei heersers is later tot konings van Italië gekroon.

Ná die gedwonge bedanking van koning Karel III is Odo, graaf van Parys (888–898), tot die eerste teenkoning verkies. Die Karolingiese dinastie het vervolgens nog sowat honderd jaar lank aan die bewind gebly, maar die werklike gesag in die koninkryk is deur Odo se nasate, die Robertyne, uitgeoefen.

Net soos in Duitsland het ook in die Wes-Frankeryk groot administratiewe geweste begin vorm: Francia, Champagne, Akwitanië, Gascogne, Toulouse, Gothië, Katalonië, Bretagne, Normandië en Vlaandere.

In die 14de eeu ontwikkel Frankryk met sy twintig miljoen inwoners (in vergelyking met Duitsland se veertien en Engeland se vier miljoen) tot die magtigste nasie in Europa.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Franse Rewolusie.

Straatversperring in die Paryse Rue Soufflot (24 Junie 1848)

Die verbod op 'n sogenaamde hervormingsbanket in Parys het die aanleiding tot die sogenaamde Februarie-rewolusie tussen 22 en 24 Februarie 1848 gegee. Studente, werkers en lede van die Nasionale Garde het straatversperrings opgerig en sodoende die "burgerlike koning" gedwing om afstand van die troon te neem. Ná die proklamasie van die republiek het 'n progressief-sosialistiese regering begin om sosiale wette soos die "reg op arbeid" af te kondig en "nasionale werkwinkels" vir werkloses in die lewe geroep. Die eerste algemene verkiesing van die Franse parlement in April 1848 is egter deur burgerlik-konserwatiewe partye gewen.

In Mei van dieselfde jaar het radikale Sosialiste soos Louis Auguste Blanqui begin om volskaalse betogings teen die nuwe regering te organiseer. Aangesien die nasionale werkwinkels nie lewensvatbaar was nie, is hulle in Junie gesluit. Die Paryse werkers het onmiddellik in opstand teen die regering gekom. Die oorlogsminister Eugène Cavaignac (1802–1857) het onbeperkte volmagte ter beëindiging van die onluste gekry en besluit om die "rooi gevaar" summier dood te skiet. Sowat 20 000 opstandelinge het hul lewens verloor.

Die nuwe Franse grondwet van November 1848 het voorsiening gemaak vir 'n eenkamerparlement en 'n regstreeks verkose staatspresident as regeringshoof. Die Franse burgery, wat besorg was oor die politieke stabiliteit van die land, het met driekwart van die uitgebragte stemme Louis Napoléon, 'n neef van Napoleon I, as prins-president verkies. Sy anti-parlementêre houding en beleid is deur groot dele van die bevolking en die kerk verwelkom, terwyl die Republikeine veral teen Louis se Roomse Ekspedisie in 1849 ter beskerming van die Kerkstaat beswaar aangeteken het. 'n Republikeinse opstand in Junie 1849 is neergeslaan.

Louis Napoléon se voorstel om die grondwet te wysig en sodoende sy herverkiesing moontlik te maak is in 1850 deur die parlement afgekeur. Met die staatsgreep van Desember 1851 het Louis die kamer ontbind, en die Franse kiesers het in 'n referendum ten gunste van 'n nuwe grondwet gestem wat voorsiening vir 'n tienjarige ampstermyn van die president gemaak het. In 'n tweede referendum het kiesers met 97 persent die herinstelling van die monargie ondersteun. In Desember 1852 het Louis as keiser Napoleon III 'n erflike monargie in Frankryk gestig.

Napoleon III in 1852. Skildery deur Franz Xaver Winterhalter

Napoleon III se regeringsvorm was dié van 'n monargistiese diktatuur waarin die volk deur middel van referendums nog 'n beperkte invloed op die politiek uitgeoefen het. Die regeringstyl van Napoleon, wat homself as die verteenwoordiger van die Franse nasie beskou het, is soms as demokratiese caesarisme beskryf, en sy hoofoogmerk was om die uitwerkings van klasverskille te verminder. Onder die indruk van die Sosialistiese opstande van die verlede het die burgery die nuwe bewind halfhartig gesteun.

Danksy die uitbou van die finansiële en die nywerheidsektor en grootskaalse kapitaaluitvoere het die Franse ekonomie vinnig begin groei. Die sosiale beleid was deur nasionale programme ten opsigte van werkverskaffing en armoedeverligting, maar ook deur 'n verbod op werkersorganisasie en stakings gekenmerk.

Die Paryse wêreldtentoonstellings van die jare 1855 en 1867 en die grootskaalse bouprojekte in Parys tussen 1852 en 1865, wat van die metropool die "wêreld se hoofstad" sou maak was kenmerke van Frankryk se nuwe welvarendheid. Tegelykertyd het Algerië 'n belangrike verskaffer van graan geword en talle Franse setlaars het hulle hier gevestig. Ook in Afrika, Libanon, Sirië, Indië en China het Frankryk as 'n koloniale moondheid opgetree. Tussen 1859 en 1869 het die Suezkanaal in Egipte onder meer danksy Franse steun ontstaan.

Die Franse steun vir nasionalistiese bewegings in Italië, Duitsland en op die Balkanskiereiland was daarop gemik om die Franse invloed ná die nederlaag van 1815 weer te vergroot. Die land het ook 'n belangrike rol in verband met die Krimoorlog (1854–1856) gespeel en as bemiddelaar tussen Rusland en Engeland opgetree.

In 1867 het Napoleon se buitelandse beleid egter 'n aantal teenslae ervaar – Nederland het geweier om Luxemburg aan Frankryk te verkoop, die Verenigde State het die Franse inmenging in Meksiko afgeweer, en weens die voortgesette optrede as militêre bondgenoot van die Kerkstaat het betrekkinge met Italië gespanne gebly.

Die teenstelling tussen die vryheidsbeleid ten opsigte van die buiteland en die diktatoriese binnelandse bewind het uiteindelik tot kritiek gelei; die keiser is genoodsaak om 'n "program van noodsaaklike vryhede" vir individue, die pers en die parlementskamer goed te keur. Die oorwinning van die opposisie in die verkiesing van 1869 het gepaard gegaan met die ontwerp van 'n nuwe grondwet, en in die referendum van 1870 het 83 persent van die kiesers vir 'n liberale monargie gestem.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Frans-Duitse Oorlog.

Napoleon III en die Pruisiese kanselier Otto von Bismarck ná die Slag van Sedan

Dit was veral Frankryk se strewe om sy prestige in die internasionale politiek te behou en die dreigende Duits-Pruisiese hegemonie in Europa te beveg wat die land onder die minister van buitelandse sake, Gramont, tot militêre optrede teen Duitsland gedryf het. Die Duits-Franse geskil oor die Spaanse troonopvolging het die aanleiding tot die Franse oorlogsverklaring gegee.

Terwyl die meeste Europese moondhede danksy die bekwame Duitse kanselier Otto von Bismarck se diplomatiese onderhandelinge hul neutraliteit verklaar het, is die Franse troepe ná 'n Duitse offensief en hewige gevegte verslaan. Op 1 September 1870 het 'n Franse leër onder maarskalk MacMahon (1808–1893) naby Metz gekapituleer, en Napoleon III is deur die Duitsers gevange geneem. Gematigde republikeinse politici het op 4 September die Derde Franse Republiek geproklameer en 'n nasionale regering ter verdediging van die land gevorm.

Tydens die beleg van Parys het gewapende burgers, die sogenaamde Franctireurs, teen die Duitse troepe geveg, maar in Januarie 1871 het ook die Franse hoofstad gekapituleer. Die Nasionale Vergadering van Frankryk het in Bordeaux president Thiers tot die hoof van die uitvoerende gesag verkies. In die voorvrede van Versailles het Frankryk Elsas-Lotaringe aan Duitsland afgestaan en toegestem om 'n oorlogskadevergoeding ter waarde van vyf miljard frank aan Duitsland te betaal, terwyl gebiede in Oos-Frankryk onder Duitse besetting gekom het. Op 10 Mei 1871 is die amptelike Vrede van Frankfurt am Main gesluit.

Ná die oorlog het die nuut verenigde state Duitsland en Italië as nuwe moondhede in Europa opgetree. Nadat Frankryk se leidende rol op die vasteland aan die Duitse Keiserryk moes afstaan, het die kloof tussen Duitsers en Franse steeds verder gegroei.

Frankryk tydens die Tweede Wêreldoorlog

Nog voor die vredesluiting met Duitsland het Kommunistiese en Sosialistiese groeperings, die sogenaamde Communards, 'n poging onderneem om die regering omver te werp. Die opstand van die Paryse Commune tussen Maart en Mei 1870 is egter deur maarskalk MacMahon bloedig neergeslaan, en in die sogenaamde "Bloedige Week" het sowat 30 000 opstandelinge gesneuwel.

Ná die betaling van 'n oorlogskadevergoeding het die Duitse besettingstroepe Oos-Frankryk voortydig ontruim, en die konserwatiewe meerderheidspartye het MacMahon tot president verkies. Pogings om die monargiese stelsel te herstel was vergeefs nadat die laaste Bourbonse troonpretendent, die graaf van Chambord, geweier het om Frankryk se nasionale vlag, die Trikolore, te erken. Met 'n meerderheid van slegs 353 teen 352 stemme is in 1875 die Derde Republiek geproklameer.

Die nuwe grondwet het algemene stemreg en 'n Nasionale Vergadering, wat uit die Kamer van Gedeputeerdes en die Senaat bestaan het, ingestel. Die staatspresident, wat die gesag oor die ministers en hul departemente uitgeoefen het, is vir 'n ampstermyn van sewe jaar deur die Nasionale Vergadering verkies. Hy het oor die reg beskik om die grondwet te wysig.

Die meeste partye in die parlement het nie oor 'n spesifieke program beskik nie en is hoofsaaklik deur hul leiers oorheers; die meerderheid in die parlement het gevolglik steeds gewissel, en in die tydperk tot by die jaar 1914 was daar nie minder as 50 verskillende kabinette nie. Nogtans was die nuwe bedeling veral danksy sy moderne administrasie wat steeds onpolities gebly het relatief stabiel; die destydse Franse staat is eerder deur advokate, professore en skrywers oorheers as deur politici, en dit het vanweë sy buitelandse beleid 'n goeie reputasie op die internasionale toneel geniet.

Ná die monargiste se oorwinning in die verkiesing van 1885 is 'n outoritêr-nasionalistiese beweging in die lewe geroep, wat volgens sy leier, die oorlogsminister Georges Boulanger (1837–1891) Boulangisme genoem is en naas monargiste ook konserwatiewe en radikale groeperings verenig het. Die republikeinse oorwinning in die verkiesing van 1889 het egter 'n einde aan Boulanger se diktatoriese aspirasies gemaak. Ná sy vlug uit Frankryk het hy in Brussel selfmoord gepleeg.

Frans-Indo-China: Laos, Kambodja en Viëtnam

Ná die Tweede Wêreldoorlog het generaal Charles de Gaulle op 25 Augustus 1944 die Vierde Republiek as 'n reaksie op die Vichy-bewind en sy oormatige magskonsentrasie geproklameer. Die verkiesings vir 'n grondwetlike vergadering, wat 'n nuwe grondwet sou saamstel, is in Oktober 1945 gehou. Die afgevaardigdes het generaal de Gaulle as regeringsleier verkies, maar in die volgende maande het dit duidelik geword dat sy ambisieuse projek om die Franse staatkundige bedeling te hervorm nie die nodige toestemming sou kry nie. De Gaulle het op 20 Januarie 1946 bedank.

Die nuwe grondwet, wat op 13 Oktober 1946 in 'n referendum aanvaar is, het voorsiening gemaak vir 'n sterk wetgewende gesag. So het die Franse parlement nie net die staatspresident verkies nie, maar ook die belangrike besluite wat deur die eerste minister geneem is (die aanstelling van nuwe ministers en die instelling van nuwe regeringsprogramme) moes vooraf deur die afgevaardigdes goedgekeur word.

In die verkiesings vir die eerste nasionale vergadering van die Vierde Republiek het die Franse kiesers op 10 November 1946 sterk steun vir partye getoon wat gedurende die oorlog aktief by die Franse weerstandsbeweging Résistance betrokke was – die kommunistiese PCF, die gaullistiese MRP en die sosialistiese SFIO wat 'n regeringskoalisie onder leiding van die sosialistiese president Vincent Auriol (1947–1954) gevorm het. Dit was egter vinnig duidelik dat die politieke standpunte van die drie partye aanmerklik van mekaar verskil het, veral met betrekking tot Frankryk se buitelandse beleid.

So was die Moskou-georiënteerde Kommunistiese Party sterk gekant teen Frankryk se politieke toenadering tot die Verenigde State tydens die Koue Oorlog en het derhalwe liewer hul plekke in die opposisiebanke ingeneem. So was die Franse regering in staat om 'n aktiewe rol by die Europese integrasieproses te speel. Die land het tot die OESO en NAVO toegetree en nouer politieke bande met Duitsland gesmee – 'n beleid wat die basis vir 'n Europese versoeningsbeleid sou vorm.

Die onafhanklikheidsbewegings in Frankryk se oorsese kolonies was eweneens hoog op die politieke agenda van die Vierde Republiek. Die oorlog in Indo-China, wat in November 1946 uitgebreek het, sou enkele jare lank die buitelandse beleid van Frankryk oorheers. Ondanks grootskaalse beleggings en militêre steun van Amerikaanse kant het Frankryk uiteindelik 'n militêre nederlaag gely. Nadat die nuut verkose president René Coty (1954–1959) op 7 Mei 1954 'n vredesooreenkoms onderteken het, het Frankryk hom aan dié Asiatiese gebiede onttrek.

In Noord-Afrika het Marokko en Tunisië twee jaar later hul onafhanklikheid van Frankryk verklaar. In Algerië met sy groot aantal Franse setlaars was die politieke situasie ingewikkelder en sou in 1954 tot 'n militêre konflik lei waaroor die Franse publiek jare lank verdeeld sou wees. Om die konflik te besleg, is generaal de Gaulle op 29 Mei 1958 deur Coty as nuwe premier benoem. De Gaulle het vir homself verregaande bevoegdhede vir 'n tydperk van ses maande asook omvattende grondwetwysigings geëis. Die nuwe grondwet, wat ná 'n referendum afgekondig is, sou die begin van die Vyfde Republiek markeer.

Charles de Gaulle, stigter en eerste president van die Vyfde Republiek

Die Grondwet van die Vyfde Republiek, wat met medewerking van Charles de Gaulle en Michel Debré geskryf is, is op 4 Oktober 1958 aanvaar. Dit het as die grondslag van 'n nuwe, half-parlementêre staatsbestel gedien wat meer uitvoerende gesag aan die Staatspresident verleen het en sodoende ook 'n einde aan die politieke instabiliteit van die vroeëre parlementêre republieke gemaak het.

Die huidige president Emmanuel Macron

Sedert die sestigerjare speel Frankryk danksy die versoening en latere noue samewerking met Duitsland 'n belangrike rol as 'n dryfkrag agter die Europese beweging, wat met die stigting van die Europese Ekonomiese Gemeenskap (EEG) 'n groot politieke sukses behaal het. Vandag is Frankryk een van die belangrikste lande van die Europese Gemeenskap en 'n voorstander van die idee dat Europa ook wêreldwyd 'n politieke rol moet speel.

In 1995 het die neo-gaullistiese politikus Jacques Chirac as opvolger van François Mitterrand die presidentsamp oorgeneem. Sy eerste ampstermyn is deur politieke skandale en spanninge met die sosialistiese eerste minister Lionel Jospin oorskadu. By die presidentsverkiesing van 2002 het die verregse kandidaat Jean-Marie Le Pen verrassenderwys daarin geslaag om in die tweede en finale ronde teen Chirac te staan, maar het uiteindelik 'n nederlaag gely. Die regsliberale politikus Jean-Pierre Raffarin is as nuwe eerste minister benoem.

Frankryk se kritiese houding teenoor die Amerikaanse optrede in Irak het in 2002 en 2003 tot politieke spanninge met die Verenigde State gelei, terwyl die binnelandse politieke debat deur geskille oor sosiale hervormings oorheers is. In 2005 het die Franse kiesers die Europese Grondwetsooreenkoms in 'n referendum afgekeur en erge verleentheid vir die Franse regering op Europese politieke terrein veroorsaak. In dieselfde jaar is Dominique de Villepin as nuwe eerste minister benoem.

Sosiale spanninge in die voorstede van Franse metropole het in laat 2005 en 2006 tot gewelddadige onluste gelei. In die presidensiële verkiesing van 2007 het Nicolas Sarkozy as kandidaat van die regeringsparty UMP teen Ségolène Royal gestaan en in die finale ronde 'n oorwinning behaal. Sarkozy is in 2012 opgevolg deur die Sosialistiese Party (PS) se kandidaat, François Hollande. In dieselfde jaar het die PS die meerderheid setels in die Nasionale Vergadering, die Franse parlement, verower. Die ekonomiese ontwikkeling in die land word as die grootste uitdaging vir die Franse regering beskou. In verband met die Eurokrisis het die regering se onvermoë om ekonomiese hervormings in te stel, die hoë staatsskuldlas te verlig en die omvang van Frankryk se openbare sektor te verminder kritiek van ander EU-lidstate uitgelok.[15][16] Hollande is in 2017 opgevolg deur die sosiaalliberale Emmanuel Macron.

Die Franse kernaangedrewe vliegdekskip Charles de Gaulle

Frankryk is 'n permanente lid van die Verenigde Nasies (VN) se Veiligheidsraad en beskik oor die vetoreg. Die buitelandse beleid van die land konsentreer op die noue bande met Duitsland binne die strukture van die Europese Unie en sy belangrike betrekkinge met voormalige kolonies in Afrika. In baie Afrikalande tree die Franse regering met 'n soort ordende gesag op.

Frankryk staan skepties teenoor die Verenigde State se beleid as die enigste oorblywende supermoondheid en maak steeds eie voorstelle in verband met internasionale vraagstukke. Volgens sy eie internasionale rol-konsep is Frankryk een van die oorblywende groot moondhede vanweë sy vetoreg in die Veiligheidsraad, sy kernwapenarsenaal en sy vermoë om wêreldwyd as 'n militêre mag op te tree.

Die land probeer steeds op internasionale vlak as onafhanklike moondheid optree en sodoende by internasionale aktiwiteite en vraagstukke betrokke te raak. Die land se buitelandse beleid kan dus naas "aktiwisme" met sleutelwoorde soos grandeur, rang en gloire ("grootheid", "rang" en "glorie"), maar ook trots, prestige en waardigheid opgesom word.

Die Franse Dassault Mirage 2000 vegvliegtuig

Die land was in 1949 een van die stigterslede van die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO) en is op militêre gebied deur die Verenigde State beskerm. Met die presidentskap van generaal de Gaulle in 1958 het die betrekkinge met die Verenigde State en die Amerikaans-oorheerste NAVO egter begin verander. Frankryk het die militêre afdeling van die NAVO in 1968 verlaat, maar gaan steeds voort om 'n aktiewe rol by die politiese aktiwiteite van die organisasie speel.

Onder die leiding van de Gaulle het Frankryk vanaf 1960 sy eie kernwapens ontwikkel. As 'n kernmoondheid het die land vanaf 1965 met sy Force de Frappe op vyftig vliegtuie met kernwapens gesteun, en in 1968 het die Franse weermag reeds oor agttien lanseerplatforms vir middelafstandmissiele beskik, wat in die jare 1970 en 1971 met kernmissiele toegerus is.

In die sewentigerjare is die Force de Frappe versterk deur duikbote met sestien middelafstandmissiele.

Diensplig is sedert die Algeriese Oorlog geleidelik afgeskaal en uiteindelik in 2001 deur Jacques Chirac opgeskort. Frankryk beskik tans oor 'n beroepsweermag van sowat 359 000 soldate. Die land se militêre begroting beloop sowat 2,6 persent van sy bruto geografiese produk, effens meer as die Verenigde Koninkryk met 2,4 persent, en is die hoogste in die Europese Unie waar lidstate gewoonlik slegs 'n gemiddelde van minder as 1,5 persent aan verdediging bestee. Dit beteken dat die Franse en Britse begroting sowat 40 persent van die EU se totale militêre uitgawes beloop. Frankryk belê sowat tien persent van sy militêre begroting in sy force de frappe (kernwapens). Die militêre uitrusting word oorwegend plaaslik vervaardig.

Ekonomie van Frankryk
Air France CAC 40 Euro Landbou SNCF

Die nuwe Airbus A380 is op 18 Januarie 2005 in die Franse stad Toulouse bekend gestel

Frankryk is 'n lid van die G8-groep van leidende nywerheidslande en is tans die vyfde grootste ekonomie ter wêreld, na die Verenigde State, Japan, Duitsland en die Verenigde Koninkryk, asook die tweede grootste nywerheidsland in Europa na Duitsland. Frankryk het by nog 11 ander EU-lede aangesluit om die Euro as nuwe gemeenskaplike geldeenheid te gebruik vanaf 1 Januarie 1999. Die Euromunte en -banknote het die Franse Franc totaal vervang in 2002.

Die Franse ekonomie steun sowel op die private entrepreneurskap (met meer as 2,5 miljoen geregistreerde ondernemings) asook staatsbeheerde bedrywe. Alhoewel die invloed van die staat nou geleidelik verminder word, beheer publieke ondernemings nog 'n groot deel van die Franse infrastruktuur, met name die spoorweë (SNCF), elektrisiteit, lugvaart en telekommunikasie. Die regering is tans besig om sy aandele aan Air France, France Télécom, versekerings-, bank- en krygstuigbedrywe te verkoop. Ekonomiese patriotisme, dirigisme, sentralisering en hiërargiese strukture bly egter tipiese kenmerke van die Franse ekonomie.

Desondanks die patriotiese tendense van die land se ekonomiese beleid is 46 persent van aandele in ondernemings, wat in die CAC 40 gelys word, in buitelandse besit. Maar sedert die Sosialistiese oorwinning in die verkiesing van die jaar 1981 het Frankryk se ekonomiese beleid duidelik in 'n ander rigting beweeg as dié van byvoorbeeld die Verenigde Koninkryk of Duitsland. Die Franse regering het in die verlede aktief opgetree teen vyandige oornames van Franse ondernemings en meer aandag aan sosiale vraagstukke gegee as aan die stabiliteit van sy geldeenheid.

Die eksklusiewe ekonomiese sone van Frankryk en sy oorsese gebiede

Die hoofsaalike uitvoergoedere is motors, vliegtuie, farmaseutiese produkte, elektroniese toerusting en wyn. Volgens die OESO was Frankryk in 2004 die vyfde grootste uitvoerder van vervaardigde produkte, ná die Verenigde State, Duitsland, Japan en die Volksrepubliek China. Tegelykertyd is dit die vierde grootste invoerder van vervaardigde goedere (ná die Verenigde State, Duitsland en die Volksrepubliek China).

In 2005 het Frankryk se uitvoere €355 miljard beloop. Uitvoere na die Verenigde State het met nege en uitvoere na Asiatiese lande selfs met sestien persent gegroei. Nogtans voer die land minder goedere en dienste uit as ander vergelykbare nywerheidslande.

Die statistieke van die OESO toon in 2003 dat Frankryk die lidstaat met die meeste direkte buitelandse beleggings is (met die uitsondering van Luxemburg, waar buitelandse beleggings grotendeels in die vorm van geldtransaksies van internasionale banke met 'n setel in Luxemburg gemaak word). Met buitelandse beleggings ter waarde van 47 miljard VSA-dollar oortref Frankryk selfs die Verenigde State met 39,9 miljard VSA-dollar, Duitsland (12,9 miljard VSA-dollar) en Japan (6,3 miljard VSA-dollar).

La Défense, die sakesentrum van Parys

Die vernaamste sektore van die Franse ekonomie is die motornywerheid, ruimte- en lugvaartnywerheid, masjienbou, chemiese nywerheid en die inligtings- en kommunikasietegnologie. Die metropolitaanse gebied van Parys is die grootste nywerheids- en handelsentrum. Ander belangrike sentrums is Lyon, Marseille, Lille, Toulouse, Bordeaux, Straatsburg, Nantes, Nice en Rennes.

Landbou en toerisme is eweneens hoogs ontwikkel. Sedert 1969 het die landbousektor 'n positiewe handelbalans, en Frankryk het tot die tweede grootste uitvoerder van landbouprodukte op die wêreldmark ontwikkel, met wyn, dranke, graan, suiwelprodukte en suiker as sy vernaamste uitvoergoedere. Die land produseer jaarliks 55 miljoen hektoliter wyn en is met meer as 75 miljoen buitelandse besoekers in 2003 die belangrikste toeristebestemming ter wêreld, nog voor Spanje (52,5 miljoen toeriste) en die Verenigde State (40,4 miljoen toeriste). Frankryk lok met sy kulturele erfenis in historiese stede soos Parys, lang strande en gesofistikeerde vakansieoorde langs sy kuslyn, ski-oorde in die Sentraalmassief, die Alpe en die Pireneë en landelike gebiede wat met hulle natuurskoon en rustigheid bekoor en gewild is by ekotoeriste.

Louis Vuitton-bybehore in die vertoonvenster van 'n Hongkongse winkel

Die Franse luukse goederebedryf het oor die eeue 'n mededingende posisie op internasionale markte gehandhaaf. Sy suksesverhaal berus op die tradisionele samewerking tussen staat, ambagsbedryf en samelewing wat in die afgelope jare met 'n uiters doeltreffende strategie van ondernemings in dié bedryf gepaard gegaan het. Groot eiendomsmaatskappye en handelsmerke van wêreldfaam verseker dat Frankryk se aandeel op die wêreldmark vir tradisionele luukse goedere meer as 'n derde beloop.[17]

Luukse is oorspronklik verbind met oorvloed, veelvuldigheid en afwisseling, waarby die klemtoon in Frankryk dikwels op sinlike genot en lewensvreugde val. Onafhanklik van al die emosionele en maatskaplike aspekte van luukse het die belangrikheid van luukse goedere in Frankryk sy wortel in suiwer ekonomiese oorwegings. In die 17de eeu, die tydperk van Lodewyk XIV, die Sonkoning, het die Franse minister van finansies, Jean-Baptiste Colbert, die verhoging van uitvoere bepleit om 'n oorskot op die handelsbalans aan te teken en sodoende die staat se skatkis te vul.

Colbert het die stigting en uitbreiding van fabrieke bevorder wat hoogwaardige produkte sou vervaardig om hulle na die buiteland uit te voer, waaronder edele tekstielstowwe en porselein. Die luukse goederebedryf het gaandeweg tot 'n soort nasionale kultuurgoed ontwikkel wat in die Franse bewussyn veranker is. Toe die bedryf in 2009 weens die internasionale finansiële krisis in 'n resessie gedompel is, was die Franse staat dan ook bereid om dit met belastinggeld te subsidieer.

Dit is veral kleding, bybehore, juweliersware, horlosies, parfuums, kosmetiek en meubels waarmee die bedryf sukses op die wêreldmark behaal. Volgens die tydskrif Forbes se ranglys van welvarende persoonlikhede in 2011 was vier verteenwoordigers van die Franse luukse goederebedryf onder die top vyf rykste mense in die land: Bernard Arnault (LVMH-groep), Liliane Bettencourt (dogter van die stigter van L'Oréal), François Pinault (voormalige voorsitter van Pinault-Printemps-Redoute/PPR) en die Gebroeders Wertheimer (eienaars van Chanel). Die enigste nyweraar was Serge Dassault (lug- en ruimtevaart) wat die vierde plek beklee het.

Die sterk uitvoergerigte Franse luukse goederebedryf dra sowat een persent tot die land se bruto geografiese produk by en het 200 000 werknemers in diens. In 2012 het kopers wêreldwyd sowat €200 miljard (ZAR2,7 miljard) aan luukse goedere bestee, waarvan veertig persent aan Frans-vervaardigde produkte. Tien persent van alle luukse goedere word na Japan uitgevoer, terwyl uitvoere na nuut geïndustrialiseerde lande stewig groei. Hier word sekere luukse goedere in tye van ekonomiese onsekerheid of hoë inflasiekoerse as 'n veilige belegging beskou. Vervaardigers en klante heg daarnaas groot waarde aan eksklusiwiteit sodat luukse merke ook tydens 'n ekonomiese insinking nie by uitverkope betrokke raak nie.

Een van die belangrikste bates van die bedryf naas eksklusiwiteit is dan ook die beheer oor die handelsmerk, die prysvlak en die vervaardiging van produkte. Baie Franse vervaardigers van luukse goedere beskik oor hul eie winkelkettings sodat prysvlakke beheer kan word en plaas nie die vervaardiging van hul produkte uit nie (sowat tagtig persent van Franse luukse goedere word deur ondernemings in dié bedryf self vervaardig). Baie ondernemings is steeds in familiebesit, alhoewel die bedryf deur groot beheermaatskappye oorheers word. Die hoofstad Parys word as die wêreldhoofstad van luukse goedere beskou – 'n groot persentasie ondernemings in die bedryf het sy hoofkwartiere in die sogenaamde "Goue Driehoek" (Triangle d'or) tussen die Rue du Faubourg Saint-Honoré, die Avenue Georges-V en die Avenue Montaigne, of in die Rue de la Paix en op die Place Vendôme.

Die luukse goederebedryf word naas die lug- en ruimtevaartbedryf, die farmaseutiese bedryf en die landbousektor by die suksesvolste ekonomiese sektore van die land gereken wat grootskaals na die buiteland uitvoer en 'n stabiele oorskot op die handelsbalans toon – terwyl die nywerheidsektor se bydrae tot die Franse BGP tussen 2000 en 2011 van agttien tot twaalf persent gedaal het.

'n TGV-hoëspoedtrein in die stasie van Lyon

Frankryk het 'n goed ontwikkelde infrastruktuur wat in sy metropolitaanse gebiede en nywerheidsentrums selfs as uitstekend beskryf kan word. Die uitgebreide netwerk van snelweë sluit 'n groot persentasie privaat tolpaaie in. Die land beskik tans ook oor die grootste spoorwegnetwerk vir hoëspoedtreine wat steeds verder uitgebrei word. Nuwe spoorlyne vir Franse TGV- en Duitse ICE-hoëspoedtreine tussen Parys en Saarbrücken, Straatsburg, Frankfurt am Main, Stuttgart en München is in 2007 in bedryf gestel. Tot en met 2020 sal 2 000 kilometer se nuwe hoëspoedspoorlyne gebou word.

Die Franse regering het vir homself daarnaas 'n ambisieuse doelwit gestel om die aantal elektriese motors teen die jaar 2020 tot twee miljoen te verhoog.

Mense volgens geboorteland wat in Frankryk woon, soos in 1999

Vanweë die stadige bevolkingsgroei was daar reeds teen die middel van die 19de eeu 'n knellende tekort aan mannekrag in Frankryk. So het reeds met die begin van die nywerheidsomwenteling gasarbeiders uit ander Europese lande soos Italië, Pole, Duitsland, Spanje en België na Frankryk gekom om hulle in die metropolitaanse gebied van Parys of in die mynboustreke en swaar nywerheidsgebiede van Nord-Pas-de-Calais en Lotaringe te vestig.

Vanaf 1880 het die buitelandse bevolking sowat een miljoen beloop, en immigrante het tussen sewe en agt persent van die ekonomies aktiewe bevolking verteenwoordig.[18]

Die demografiese fenomeen van massa-emigrasie, wat in hierdie tydperk kenmerkend vir byvoorbeeld Duitsland was, was in Frankryk heeltemaal onbekend. In die tyd van die Eerste Wêreldoorlog was sowat drie persent van die bevolking van buitelands afkoms, en onverdraagsaamheid teenoor vreemdelinge het geleidelik begin toeneem. Die aantal buitelanders het in die volgende jare verder toegeneem en in 1931 6,6 persent van die totale bevolking beloop. Nog tot en met 1974 was Frankryk se immigrasiebeleid relatief liberaal. In 2006 was 5,8 persent van die bevolking van buitelandse afkoms, naas 'n bykomende 4,3 persent wat in die buitelande gebore was en ingeburger is (die sogenaamde Français par acquisition).[19]

Ten opsigte van die herkomslande was daar groot verskuiwings. Terwyl in 1931 meer as 90 persent van die buitelandse bevolking van Europese afkoms was, veral uit Italië en Pole, het hulle aandeel in die 1970's tot sowat 60 persent gedaal. Intussen was Portugese die belangrikste groep immigrante.

In 2010 was 6,7 miljoen inwoners in die buiteland gebore – sowat elf persent van die totale bevolking. Dit maak van Frankryk die sesde belangrikste immigranteland ter wêreld ná die Verenigde State (42,8 miljoen), die Russiese Federasie (12,3 miljoen), Duitsland (9,1 miljoen), Saoedi-Arabië (7,3 miljoen), Kanada (7,2 miljoen), maar nog voor die Verenigde Koninkryk met 6,5 en Spanje met 6,4 miljoen immigrante.

Kinders van immigrante – met een of twee buitelandse ouers – het in 2008 elf persent van die totale bevolking of 6,5 miljoen beloop. By drie miljoen van hulle is albei ouers van buitelandse herkoms. Tans is die meeste immigrante uit die Europese Unie (34 persent, veral Portugese, Italianers en Spanjaarde), die Magreb-lande van Noord-Afrika (Algerië, Marokko en Tunisië, 30 persent), Asië (14 persent, waarvan 'n derde uit Turkye) en Afrika suid van die Sahara (elf persent) afkomstig.

Verskillende kleredragte van Middeleeuse Franse Jode

Frankryk se Joodse gemeenskap is die derde grootste ter wêreld naas die Verenigde State en Israel. Hulle verskil egter van ander Joodse gemeenskappe in Europa deur hulle oorwegend Noord-Afrika-Sefardiese herkoms (60 tot 70 persent). Die Joodse bevolking het veral uit die voormalige kolonies Algerië, Marokko en Tunisië na Frankryk gekom. Die sogenaamde Crémieux-dekreet het Algerynse Jode in 1870 tot Franse burgers verklaar en hulle het ná die onafhanklikwording van Algerië in 1962 saam met die Pieds noirs, die Europese setlaars, na Frankryk gevlug.

Tour de France 2004 in Parys

Die Stade de France tydens die eindstryd van die Coupe de France 2010/11 tussen Lille OSC en Paris Saint-Germain

Die Franse nasionale sokkerspan nadat hulle die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2018 in Rusland gewen het

Rugbywedstryd tussen Frankryk en Wallis tydens die Sesnasies-toernooi in 2007

Sokker is die gewildste sportsoort in Frankryk, en die nasionale span – wat bekend staan as die équipe tricolore of les Bleus – spel ook 'n belangrike rol as 'n identiteitskeppende band tussen die verskillende sosiale en etniese groepe van die land. Die meeste internasionale wedstryde van die nasionale sokkerspan vind in die Stade de France in Saint-Denis naby Parys plaas. Die span van Paris Saint-Germain is tans die Franse sokkerkampioen. Frankryk het reeds twee keer die FIFA Sokker-Wêreldbeker aangebied, in 1938 en in 1998, en ook twee keer gewen (in 1998 en 2018). Daarbenewens het dié land reeds drie keer die UEFA Europa-beker (in 1960, 1984 en 2016) aangebied, meer as enige ander Europese land, en die Coupe Henri Delauney twee keer gewen (in 1984 en 2000). Frankryk het ook die FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2003 aangebied én gewen, waardeur hulle hul 2001-titel suksesvol verdedig het.

Voor die Tweede Wêreldoorlog was rugby die gewildste sportsoort in Frankryk wat deur Britte tydens die 19de eeu ingevoer is en onder meer by die mynwerkers van die suide gewild geraak het. Rugby is sedertdien gedeeltelik deur sokker verdring. Dit is egter nog steeds die mees populêre sport in die suidelike geweste van die land. Die Franse nasionale rugbyspan – bekend as XV de France, Les Tricolores of Les Bleus – wat nes sy sokkereweknie 'n idenditeitsfaktor het, neem aan die jaarlikse Sesnasies-toernooi deel, saam met Engeland, Ierland, Italië, Skotland en Wallis. Frankryk het die kampioenskap reeds 18 keer gewen, insluitend tien Grand Slams (Grand Chelem) – en het nog agt ander kere die titel gedeel. In 2007 het Frankryk as die gasheerland van die Rugbywêreldbeker opgetree – die eerste toernooi in 'n Franssprekende land. In 1991 en 1999 het dié land as medegasheer opgetree, saam met Engeland, Ierland, Skotland en Wallis. Die Franse rugbyspan het drie keer die eindstryd van die Rugbywêreldbeker (in 1987, 1999 en 2011) gehaal, maar dit nog nie gewen nie. In 2023 was Frankryk gasheer van die tiende Rugbywêreldbeker en een van die gunstelinge op die titel, maar hulle het die kwarteinstryd teen die verdedigende en nuwe wêreldkampioen Suid-Afrika naelskraap met 28–29 verloor.

Die Tour de France is die bekendste fietswedren ter wêreld. Die Tour vind sedert 1903 gereeld oor drie weke in Julie plaas en is net tydens die Eerste en Tweede Wêreldoorlog gekanselleer. Alhoewel die roete jaarliks gewysig word, lei dit deur heel Frankryk en aangrensende lande.

Ander gewilde sportsoorte is atletiek, Formule 1-motorwedrenne (met die Franse Grand Prix wat sedert 2018 weer gehou word) en tennis (met die Franse Ope in Parys). Val Thorens en Chamonix is net twee bekendes van 'n groot aantal ski-oorde in die Franse Alpe.

Olimpiese Spele het verskeie kere in Frankryk plaasgevind: Somerspele in 1900 en 1924 in Parys, Winterspele in Chamonix-Mont-Blanc (1924), Grenoble (1968) en Albertville (1992). Met die aanbieding van die Olimpiese Somerspele in 2024 sal Parys naas Londen die tweede stad wees wat vir 'n derde keer as gasheerstad van Olimpiese Somerspele optree.

ARTE se setel in Straatsburg

Net soos baie ander Europese lande beskik Frankryk oor publiekregtelike en privaatregtelike televisiekanale. Die publiekregtelike uitsaaikorporasie France Télévisions behels die kanale France 2, France 3, France 4, France 5 en France Ô (vroeër RFO).

France Télévisions is ook 'n aandeelhouer van TV5, ARTE en die nuuskanaal EuroNews. TV5 is 'n Franstalige gemeenskaplike kanaal van Frankryk, België en die Franssprekende gebiede van Kanada en Switserland en ná die BBC, CNN en MIV die vierde grootste televisienetwerk ter wêreld. ARTE is 'n Duits-Franse kanaal wat deur ARTE France saam met die Duitse publiekregtelike uitsaaikorporasies ARD en ZDF beheer word.

Die privaatregtelike uitsaaikorporasie TF1 is die grootste televisiekanaal in Frankryk. TF1 was tot by 1987 publiekregtelik. Die korporasie beheer ook die sportkanaal Eurosport.

BFM is 'n onafhanklike privaatregtelike nuuskanaal, wat ook op die internet uitgesaai word – net soos die Frans- en Engelstalige nuuskanaal France24, wat sedert Desember 2006 uitsaai en deur TF1 en France Télévisions beheer word.

• Académie française
• Franse kookkuns