Exocoetidae

Die term egte vlieënde visse verwys meestal na die familie Exocoetidae (orde Atheriniformes), hoewel nie een van die visse werklik kan vlieg nie. Dat hulle egter die bekendste "vlieërs" onder die visse is, is waarskynlik toe te skryf aan die onvergeetlike indruk wat so 'n skool visse in die omgewing van 'n skip maak as hulle uit die water opspring. Dit gebeur meestal wanneer die skool deur roofvisse, dolfyne of die skip self agtervolg word.

Hulle het hul vliegvermoë waarskynlik mettertyd ontwikkel sodat hulle hul vyande kan ontduik. Die visse is egter selfs nie in die lug veilig nie, want daar word hulle dikwels deur meeue, albatrosse en fregatvoëls ingewag. Afgesien van die vinne, is die voorkoms van die Exocoetidae nie baie indrukwekkend nie. Die visse lyk baie soos harings. Daar is tweevlerkige vlieënde visse, waarvan die borsvinne baie tot 'n dravlak vergroot is, en viervlerkige vlieënde visse, wat bowendien vergrote buikvinne het.

Alle spesies het 'n sterk asimmetriese stertvin, met 'n verlengde onderste deel. Hiermee word stukrag vir vlieg verleen. As die visse uit die water wil opspring, verhoog hulle hul vaart net onder die wateroppervlak tot meer as 25 tot 35 km/ h. Dit is voldoende om uit die water vry te kom. Die vinvlerke word eers in die lug gesprei en dien net as dravlak, waarmee daar geen vliegbeweging gemaak word nie.

Met die landing terug in die see kan die nut van die spesiale bou van die stert gesien word: Die onderste deel kom eerste in die water, soda! die vaart, indien nodig, onmiddellik weer vermeerder kan word vir 'n onafgebroke glyvlug. Die stert maak dan baie vinnige roeibewegings, met ongeveer 50 slae per sekonde. In uitsonderlike gevalle is 'n vluglengte van 200 tot 400 m, snelhede van 70 km/h en vlughoogtes van 5 tot 6 m al waargeneem.

Die hoogste vlugte kan net uitgevoer word by gunstige opwaartse lugstrominge teen golwe of skeepsrompe. Gevolglik beland daar dikwels visse op die dek van 'n skip. Die meeste vlugte word egter naby die wateroppervlak uitgevoer en duur net ʼn paar sekondes. Die snelheid is dan ongeveer 35 km/ h. Die algemeenste spesie is die gewone vlieënde vis, ook bekend as die tropiese tweevlerkvlieëndevis (Exocoetus volitans), wat in al die warm seë voorkom.

Hierdie spesie behoort tot die tweevlerkige groep. 'n Voorbeeld van 'n viervlerkige spesie is die Kaliforniese vlieënde vis (Cypselurus californicus). Minder goeie vlieërs is die halfbekke (genus Oxyporamphus, Dermogenys en Hyporamphus), wat maar eintlik net kort sprongetjies gee. Dit is nie duidelik of die vlieënde knorhane (familie Dactylopteridae) kan sweet of vlieg nie. Die waarnemings is teenstrydig en in elk geval seldsaam. Waarskynlik berus die naam van hierdie visse hoofsaaklik op die vorm van die sterk vergrote borsvinne, en word hierdie vinne net soms gebruik by spronge bo die water, soos wat baie visspesies wel uitvoer.

In varswater kom vlieënde visse net by 2 klein families voor, naamlik die bylsalms (Gasteropelecidae; 8 spesies) en die vlindervisse (Pantodontidae; 1 spesie). Die bylsalms is egter die enigste soort waarvan daar met sekerheid gesê kan word dat hulle werklik kan vlieg, dit wil sê werklike vliegbewegings kan maak. Die klein vissies, met 'n maksimum lengte van 9 cm, is gewilde akwariumvisse.

Hulle kom in die Amasonegebied van Suid-Amerika voor en die gespesialiseerde bou van hierdie visse is opvallend. Die visse is sydelings afgeplat, terwyl die bors- en buikdeel baie gekiel is. Dit hou verband met die breë, uitgegroeide skouer- gordel, waaraan die kragtig ontwikkelde borsspiere vasgeheg is, en waaraan die relatief groot en effens gekromde borsvinne beweeg.

Ook in ander opsigte is die bou van die liggaam aangepas by 'n lewenswyse net onder die wateroppervlak, waar jag gemaak word op klein insekte. Daar word aanvaar dat die ontwikkeling van hul vliegvermoë saamhang met die jag op insekte. Van die 3 genera is die vliegbeweging net by die Gasteropelecus deeglik ondersoek. By hierdie genus vergroot die vissies hul vaart deur baie vinnige borsvinslae (effektief na onder gerig) terwyl hulle halfpad uit die water is.

Tydens hierdie aanloop deurklief die skerp, gekielde onderkant die water nog. Eers wanneer die regte vaart bereik is, kom die hele liggaam bo die water uit en word ʼn zoemende geluid gehoor namate die borsvinne in 'n hoë tempo klap. Die vlugafstand bedra 'n maksimum van 3 m. Die vis het self waarskynlik nie genoeg beheer ten einde koerswysigings in die lug uit te voer, soos voëls en insekte wel kan doen nie, want die bylsalm val meestal sydelings in die water terug.

Die bekendste akwariumbylsalms is die silwerbylsalm (Gasteropelecus sternicla), die gevlekte bylsalm (Gasteropelecus maculatus), die gestreepte bylsalm (Carnegiella strigata) en die dwergbylsalm (Carngiella marthae). Die enigste spesie vlindervis (Pantodon buchholzi) het ook baie sterk ontwikkelde borsspiere en -vinne. Op grond daarvan kan verwag word dat hy wel doeltreffende vliegbewegings kan uitvoer, maar dit is nog nie duidelik aangetoon nie.

Die vis, wat 15 cm lank kan word, kom in die trope in Wes-Afrika, en in die stroomgebiede van die Nigerrivier en die Kongorivier voor. Sy klein buikvinne, met 4 baie lang vinstrale wat origens niks met die vliegbeweging te doen het nie, is baie opvallend. Ook by hierdie spesie hou die sweef- en vliegvermoë waarskynlik verband met die jag op insekte, wat veral saans plaasvind.

Die familie se lywe is lank en half silindries na plat. Die pektorale vinne is vergroot en reik tot amper by die stertvin, die dorsale en anale vinne is agter naby die stertvin. Die stertvin is gevurk en die onderste lob is langer as die boonste lob. Die familie se grootte wissel van 11 – 46 cm.

Die volgende genus en spesies kom aan die Suid-Afrikaanse kus voor:

• Cheilopogon

• Cheilopogon altipennis - Kleinkop-vlieënde vis
• Cheilopogon furcatus - Kolvin-vlieënde vis
• Cheilopogon cyanopterus - Swartvlerk-vlieënde vis

• Alfabetiese lys van visse
• Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name
• Lys van varswater visfamilies
• Lys van visfamilies

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 192, 193

• Coastal Fishes of Southern Africa. Phil & Elaine Heemstra. 2004. ISBN 1-920033-01-7