Ewe (taal)

Ewe (Èʋe of Èʋegbe, [èβeɡ͡be], ) is 'n Niger-Kongo-taal in Wes-Afrika wat deur sowat 3,8 miljoen mense gepraat word. Dit word deur die Ewe-volk gepraat en is veral in die suide van die lande Ghana, Togo en Benin versprei.

Verspreiding van die Gbe-tale met Ewe in geel
Die woord "vrede" in Ewe in die Vredetunnel van Bremen
Ewe
Èʋe, Èʋegbe 
Uitspraak: [èβeɡ͡be]
Gepraat in: Vlag van Benin Benin
Vlag van Ghana Ghana
Vlag van Togo Togo 
Gebied: Wes-Afrika
Totale sprekers: 4,7 miljoen[1]
Taalfamilie: Niger-Kongo
 Volta-Kongo
  Volta-Niger
   Left Bank
    Gbe
     Ewe 
Skrifstelsel: Latynse alfabet
Taalkodes
ISO 639-1: ee
ISO 639-2: ewe
ISO 639-3: onderskeidelik:
ewe – Ewe
wci – Waci
kef – Kpesi

Ewe behoort tot 'n groep van verwante tale, die Gbe-tale, wat in die weste deur die Voltarivier begrens word en oor die suide van die lande Ghana, Togo, Benin en Nigerië langs die kus van die Bog van Benin streek. Hierdie Gbe-tale vorm 'n dialekkontinuum bestaande uit Aja, Ewe, Fon, Gen en Phla-Pherá.

Ewe is nes baie Afrikatale tonaal met 'n onderwerp-werkwoord-voorwerp-volgorde. Tydens die Duitse koloniale tydperk is 'n skrifstelsel vir Ewe ingevoer, gebaseer op die Latynse alfabet met bykomende letters. Die bekendste woord is waarskynlik vodun [vodṹ] wat in Ewe en Fon "gees" of "godheid" beteken. Ewe vorm saam met ander tale die grondslag waaruit Haïtiaanse Kreools ontwikkel het.[2]

Ortografie

Die Afrika-alfabet word gebruik wanner Ewe ortografies daargestel word en die skriftelike weergawe is 'n soort kombinasie van die Latynse alfabet met die Internasionale Fonetiese Alfabet.[3]

A aB bD dƉ ɖDz dzE eƐ ɛF fƑ ƒG gGb gbƔ ɣ
[a][b][d][ɖ][d͡z][e], [ə][ɛ][f][ɸ][ɡ][ɡ͡b][ɣ]
H hI iK kKp kpL lM mN nNy nyŊ ŋO oƆ ɔP p
[h][i][k][k͡p][l][m][n][ɲ][ŋ][o][ɔ][p]
R rS sT tTs tsU uV vƲ ʋW wX xY yZ z
[l][s][t][t͡s][u][v][β][w][x][j][z]

'n "n" word dikwels na vokale geplaas om nasalisering te merk. Toon word algemeen nie gemarkeer nie, behalwe in sommige algemene gevalle wat vereenvoudiging vereis, byvoorbeeld die eerste persoon meervoud mí "ons" is hoog gemerk om dit van die tweede persoon meervoud mi "julle" te onderskei en die tweede persoon enkelvoud wò "jy" is laag gemerk om dit van die derde persoon meervoud wó "hulle" te onderskei.

  • ekpɔ wò [ɛ́k͡pɔ̀ wɔ̀] — "Hy het jou gesien"
  • ekpɔ wo [ɛ́k͡pɔ̀ wɔ́] — "Hy het hulle gesien"

Verwysings
  1. "Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Éwé" (in Engels). Ethnologue. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 April 2020. Besoek op 10 Augustus 2019.
  2. (en) Bonenfant, Jacques L. (2011). "History of Haitian-Creole: From Pidgin to Lingua Franca and English Influence on the Language" (PDF). Review of Higher Education and Self-Learning. 3 (11). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 23 Maart 2015. Besoek op 10 Augustus 2019. {{cite journal}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  3. (en) Jim-Fugar, Nicholine; Jim-Fugar, M.K.N (2017). Nuseline's Ewe-English Dictionary. p. 5. ISBN 1-5210-4018-4.

Eksterne skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.