Engelenburghuis

Engelenburghuis is 'n Kaaps-Hollandse huis in die Pretoriase voorstad Arcadia wat die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en 'n versameling kunsstukke van sy eertydse eienaar, dr. Frans Engelenburg, huisves. Hy was 'n Suid-Afrikaanse joernalis van Nederlandse herkoms, redakteur van Die Volkstem asook twee maal voorsitter van die Akademie.

Hierdie huis teen Meintjieskop in Pretoria het dr. Frans Engelenburg in 1903 laat bou en in sy testament bemaak aan die regering. Dit huisves nou die SA Akademie en 'n kosbare kunsversameling en sy hoofkantoor nadat die Akademie die huis bekom het. Op dieselfde terrein is twee kantoorgeboue op grond wat die Akademie verkoop het namate sy bedrywighede afgeskaal is. Uiteindelik het die huis self in Oktober 2012 in die mark beland.

Engelenburg het sy Kaaps-Hollandse huis in Arcadia, Pretoria, ontwerp deur sir Herbert Baker (of Johannes Rienk Burg), in 1903 laat bou. Destyds het dit buite die dorp gestaan en daarom bekendgeraak as "Engelenburg's Folly" (Engelenburg se gekheid).[1] Eers heelwat later het dit as "Het Witte Huis" bekendgestaan omdat die voorkoms daarvan merkbaar van die omliggende huise verskil het. Die uiteenlopende kunsversameling in die huis weerspieël Engelenburg se kosmopolitiese geaardheid. 'n Deel van die versameling bestaan uit erfstukke wat uit Nederland verskeep en na die binneland vervoer is. Die meeste van die stukke in die versameling het Engelenburg aangekoop tydens sy buitelandse reise. Enkele het hy op veilings bekom. Die versameling bestaan uit onder meer porselein, glasware, skilderye, silwer, meubels, tapisserieë en beeldhouwerke.

Engelenburg het in Junie 1898 twee erwe teen Meintjieskop vir £450 elk by die weduwee Anna Christina Elizabeth Ziervogel (née Ballot) gekoop. Haar man, Carel Frederik Ziervogel (1825-'96), was 'n landdros wat 'n deel van E.P.A. Meintjes se plaas, Arcadia, aangeskaf het. Hy het dit die Ziervogel-landgoed genoem. Engelenburg het in 1900 'n derde erf bygekoop, drie jaar voor die oprigting van die huis.

In sy testament het hy die grond, geboue en verbeteringe aan die regering van die Unie van Suid-Afrika nagelaat, uit dankbaarheid vir wat Suid-Afrika vir hom beteken het.[2] Deur die beywering van die latere goewerneur-generaal dr. E.G. Jansen, wat saam met sy vrou, Mabel, ook 'n ywerige versamelaar van kuns en oudhede was, het die regering die waardevolle inhoud van die woning teen £2 000 van die boedel gekoop en is ’n gedeelte van die huis as ’n museum ingerig. Die onkoste vir die instandhouding en uitstal van die versameling sou vir die rekening van die Regering wees. Die museum is onder die kuratorskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns geplaas. Later het die huis en sy inhoud die eiendom van die S.A. Akademie geword.

Die Akademie het in 1948 na die Engelenburghuis verhuis en later moes 'n tydelike gebou op die terrein opgerig word vir bykomende ruimte. Dit het later ook te klein geword sodat die organisasie in 1985 die Akademiegebou betrek het. Weens geldelike druk het die Akademie die deel van die oorspronklike erf aan Hamiltonstraat later verkoop en toe die poort in Edmondstraat na sy huidige plek verskuif. In 1998 verkoop die Akademie die Akademiegebou aan die Zambiese regering, wat dit as ambassade ingerig het. Die oostelike deel van Engelenburghuis is weer in kantoorruimte omskep en in Mei 2000 verhuis die verkleinde personeel daarheen. Die heeltydse personeel het teen 2012 vyf getel.

In Oktober 2012 plaas die Akademie dié huis in die mark teen R7 miljoen. Uit besonderhede verstrek in Die Burger van 3 November 2012 blyk dit die huis beslaan 352 m² en die erf 1 500 m². Dit bestaan, ná die vergrotings van 1922, 1953 en 1999, uit drie portale, 'n ontvangs, vyf kantore, 'n kombuis, wynkelder, pakkamer en drie toilette. Die museumvleuel bestaan uit vier ruim vertrekke met houtvloere. Verder is daar 'n keldervlak, parkeerafdak vir ses voertuie en nog 'n pakkamer. Die artikel in Die Burger verstrek nie die rede vir die verkoop nie.