Elizabeth Maria Molteno

Elizabeth is in 'n invloedryke Kaapse gesin van Italiaanse afkoms gebore. Sy was die oudste en baie geliefde dogter van John Molteno, die eerste premier van die Kaapkolonie. Baie van haar agtien broers en susters het belangrike poste in die sakewêreld en die regering beklee.

Sy het haar kinderjare in die beskermde omgewing van haar familie se Claremont-landgoed in Kaapstad deurgebring waar sy opgevoed is. Haar pa het dikwels diplomatieke of sakereise onderneem, en baie kere het sy ouer kinders die geleentheid gekry om hom te vergesel. So het Elizabeth dikwels na oorsese bestemmings soos Italië en Londen gereis en het haar pa se groot belangstelling in politiek en nuus gedeel.

As 'n hoogs intelligente jong dame met 'n sterk persoonlikheid en 'n buitengewone geheue het sy opvattings en gewoontes ontwikkel wat vir 'n meisie in die Victoriaanse tydperk onkonvensioneel was. Dikwels het sy ruwe klere gedra en meer belangstelling vir wetenskap en politiek getoon as vir huwelik en kinders. Sy was nie-religieus, maar het haarself as spiritueel beskou en was haar lewe lank 'n oortuigde voorstander van geslags- en rassegelykheid.

Ná haar matriekeksamen het Elizabeth, in teenstelling met haar susters, verkies om nie in die huwelik te tree nie, maar om liewer met haar studies by die Newham-kollege in Cambridge voort te gaan.

Elizabeth het een van min professionele loopbane gekies wat vir vroue in die 19de eeu toeganklik was en haar as onderwyser en later as skoolhoof van die Collegiate School, 'n meisiesskool in Port Elizabeth, bekwaam. Hier het sy die Victoriaanse onderwysstelsel, wat nog sterk op konstante herhaling van leerstof berus het, ingrypend gemoderniseer. Haar leermetodes is in haar tyd as gevorderd en liberaal beskou en het ook een van die eerste stelsels van geslagsonderwys vir meisies in Suid-Afrika ingesluit.

Sy was haar lewe lank só oortuig van die belangrikheid van onderwys vir meisies dat sy geweier het om 'n salaris vir haar administratiewe en opvoedkundige werk te trek. Danksy die inkomste van die Molteno-familie was sy in finansiële opsig onafhanklik.

Emily Hobhouse

Sy was sterk gekant teen die Anglo-Boereoorlog toe krygshandelinge begin het en is derhalwe genoodsaak om haar werk te bedank. Anti-oorlogsaktiviste is deur hul teenstanders algemeen as "Boeregesind" bestempel en is onder hewige sosiale druk geplaas. Die blanke gemeenskap van Port Elizabeth het eweneens die Britse saak gesteun. Toe Molteno geweier het om haar politieke aktiwiteite te staak, is sy gedwing om te bedank, ondanks 'n ondersteuningsveldtog wat deur haar vroeëre leerders en kollegas van stapel gestuur is.

Sy was 'n stigtingslid van die South Africa Conciliation Committee en het in 1899 na Kaapstad verhuis om aksies van dié komitee betrokke te raak. Sy het in die Moederstad 'n reeks massavergaderings georganiseer waartydens duisende teen die oorlog en die etniese verdeling, wat dit veroorsaak het, betoog het.[1]

Molteno het hegte vriendskap gesmee met Emily Hobhouse en Olive Schreiner, en die drie vroue was ná die oorlog gemeenskaplik betrokke by humanitêre en anti-oorlogsaktiwiteite. Saam het hulle veldtogte vir die slagoffers - veral kinders - van Britse konsentrasiekampe en die plundering van Afrikanerplase gevoer.

In Port Elizabeth het sy kennis gemaak met Alice Matilda Greene (1858-1920), die tant van die skrywer Graham Greene. Alice Greene was 'n talentvolle en welbelese opvoedkundige uit 'n gesiene Engelse familie wat in 1887 na die Oos-Kaap gekom het om onderwys te gee.[2] Sy is as adjunkskoolhoof by die Collegiate School aangestel en het saam met Elizabeth by anti-oorlogsaksies betrokke geraak het. Die twee vroue het baie oortuigings gedeel, en hieruit het 'n lewenslange vriendskap ontstaan.

Mahatma Gandhi en sy vrou Kasturba in 1914

Ná die oorlog het Molteno ontevrede geraak met die radikale nuwe politieke ontwikkelinge in Suid-Afrika en haar in Engeland gevestig. Hier het sy in 1909 kennis gemaak met Mahatma Gandhi. Die twee het vriende geword en 'n briefwisseling begin wat dekades lank voortgeduur het.

In 1912 het Molteno na Suid-Afrika teruggekeer en aktief betrokke geraak by die stryd vir 'n nierassige samelewing en vrouestemreg. Sy was 'n hoogs begaafde openbare redenaar - 'n aanleg wat van haar, ook omrede haar hoë sosiale status en invloed, 'n gewilde spreker by politieke vergaderings gemaak het. Daarnaas hy sy haar lewe lank bydraes vir 'n reeks Britse en Suid-Afrikaanse publikasies gelewer. Later het Emily Hobhouse oor haar geskryf: "Jou aanleg om na die kern van 'n saak deur te dring blyk so duidelik, en jy het 'n meesterlike greep op taal wat die verduideliking van morele en spirituele aspekte betref". Haar geskrifte het daarnaas ook baie aandag getrek vanweë hul radikale (en dikwels anti-imperialistiese) taalstyl.

Sy het in nou kontak met die Gandhis gebly, gereeld besoeke aan die egpaar in hul "Phoenix-Indiërbuurt" gebring en selfs eiendom in die nabygeleë Ohlanga gekoop. Sy het daar tydens die satyagraha-veldtog kom woon, en haar betrokkenheid het groot stukrag aan die beweging verleen - waarby haar status en politieke betrekkinge 'n belangrike rol gespeel het. In toesprake, wat sy saam met Gandhi by vergaderings in Durban gelewer het, het sy 'n beroep op Indiërs gedoen om hulle met Afrika te vereenselwig.

In 1914 het die Gandhis na Kaapstad gekom, en Elizabeth Molteno het baie moeite gedoen om te verseker dat hulle kennis kon maak met die invloedrykste en magtigste politieke persoonlikhede in Suid-Afrika. Nadat sy haar Indiese gaste by die Molteno-landgoed vermaak het, het sy hulle aan Emily Hobhouse en die eerste minister, generaal Louis Botha, voorgestel. Generaal Botha, wat voor dié ontmoeting in Kaapstad Gandhi se versoeke vir 'n onderhoud oor 'n lang tyd geïgnoreer het, het daarna steeds hartlik met Gandhi gekommunikeer. Gandhi het later oor Molteno se rol as "vredesluiter" geskryf wat hom in staat gestel het om met sommige van die magtigste persoonlikhede in die land in aanraking te kom.

In die volgende jare het sy 'n reeks veldtogte vir die politieke en landregte van swart Suid-Afrikaners gelei waarby sy met bekende swart leiers soos John Dube (die eerste sekretaris-generaal van die African National Congress) en Sol Plaatje saamgewerk het.[3]

Vir Molteno was die mishandeling van aangehoudenes deur die Suid-Afrikaanse Polisie 'n uiters belangrike kwessie. Terwyl Gandhi self aangehou is, het sy besoeke aan gevangenes gebring wat geslaan is en getuienis gelewer by ondersoeke.

Sy het ook stappe onderneem om die belange van mevrou Gandhi te beskerm nadat sy tydens aanhouding nie versorg is nie. In 'n baie ernstige geval het sy 'n besoek aan mnr. Soorzai gebring, 'n satyagrahi wat as beweerde aanvoerder van 'n staking aangehou en in die tronk mishandel en geslaan is. Die beserings was noodlottig, en ná sy afsterwe het Molteno aktief betrokke geraak by die strafsaak rondom Soorzai se mishandeling en dood, alhoewel uiteindelik niemand skuldig bevind is nie.

Elizabeth Molteno was haar lewe lank betrokke om die saak van die vrouestemregbeweging te bevorder.

As 'n vasbeslote en gedugte voorstander van vroueregte het sy met vroue van alle etniese groepe en van alle agtergronde saamgewerk wat passiewe weerstand gebied het. Sy het gereeld as spreker by byeenkomste van die vrouestemregbeweging opgetree en het die hoop uitgespreek dat vroue in 'n toekomstige veelrassige Suid-Afrikaanse samelewing 'n belangrike rol sou kon speel.

Toe die Eerste Wêreldoorlog in 1914 uitgebreek het, het sy met haar nou vriende Emily Hobhouse en Olive Schreiner in Engeland saamgespan om bystand aan gewetensbeswaardes te verleen. Die grootste deel van haar aktiwiteite in die Verenigde Koninkryk het egter uit werk vir 'n saak van laer profiel bestaan - die kwessie van vroueregte en vroue se politieke verteenwoordiging.

Toe die Russiese Rewolusie enkele jare later gewoed en die oorlog ten einde geloop het, was baie mense aanvanklik daarvan oortuig dat 'n nuwe tydperk van menseregte en vryheid sou aanbreek. Elizabeth Molteno het hierby geen uitsondering gevorm nie, en in 1919 het sy entoesiasties geskryf oor 'n toekoms waar "...alle ras-, geslags- en godsdienstige verskille; al die ou sjibolette wat tot dusver gebruik is om die massas in bedwang te hou plek moet maak vir wyer en dieper konsepte van menslikheid".[4]

Trevone

Elizabeth Molteno is in 1927 in Trevone, Cornwall in Suid-Engeland oorlede, die stranddorp wat sy as haar aftreeplek gekies het. Sy is daar in die St Saviour's-begraafplaas langs haar vriendin Alice Green ter ruste gelê.[5] Hul grafskrif lui: "They loved and served South Africa".

Na haar word verwys as moontlik "een van die invloedrykste vroue in Suid-Afrika gedurende die 19de en vroeë 20ste eeu"[6] en as "Een van die merkwaardigste Suid-Afrikaanse vroue van haar generasie."[7]

Haar waardes en oortuigings was net soos die kwessies, waarvoor sy gestry het, so buitengewoon vooruitdenkend vir die tydperk waarin sy geleef het dat hulle eers dekades later algemeen aanvaar is (veral in Suid-Afrika) en die rol, wat sy gespeel het by hul opeising en bevordering, grootliks in vergetelheid geraak het.