Ekotoerisme

'n Olifantsafari deur die Jaldapara Nasionale Park in Wes-Bengale, Indië.

Ekotoerisme kan slegs volhoubaar wees as die volgende begryp word:

Wetenskaplik onderskrewe natuurlike verskynsels prikkel baie van die ervarings wat mense in natuurlike omgewings beleef. As dit nie so was nie, sou mense dié ervarings ewe geredelik in winkelsentrums kon beleef as in die natuur – veral wat die geestelike ervarings betref. Die menslike verstand dra egter belangrike komponente by tot die individu se belewenis van die natuur. Ons het ook ontvanklikheid nodig om bewus te word van dié ervarings: Hoewel die meeste mense wat die natuur besoek wel dié geesteservarings beleef, is hulle nie noodwendig bewus van die betekenis daarvan nie omdat hulle nie oor die nodige ontvanklikheid beskik nie. Geesteservarings benodig dus sowel 'n innerlike as 'n uiterlike dimensie. Om dit anders te stel: Mense is bewus van die feit dat hulle die natuur om die voor die hand liggende redes besoek, soos om te ontspan, wild te sien, na voëls te kyk of vis te vang. Onbewustelik ervaar hulle egter die intrinsieke kwaliteite van die natuur. Dit is die geestelike betekenis – die ware rede waarom mense oor en oor na natuurlike plekke terugkeer – en die rede vir 'n groeiende ekotoerismebedryf. Die vraag ontstaan: Sal ons kan byhou in daaglikse omstandighede sonder dié "onbewuste" natuurervaring?

Suid-Afrika is vinnig aan die ontwikkel, veral wat sy potensiaal as 'n ekonomies haalbare ekotoerismebestemming betref. Dit is belangrik om die natuurlike omgewing te bewaar om ekonomiese groei op dié gebied te handhaaf. Dit is ewe belangrik om die bevolking in te lig oor die voordele van bewaring. Dit kan gedoen word deur:

• Bewusmaking,
• Die oordra van kennis en
• Die verkryging van samewerking.

Die behoud van biodiversiteit, ekostelselfunksie, ekologiese prosesse en genetiese diversiteit is sommige van die doelwitte wat in beskermde gebiede bestuur word om volhoubare benutting te verseker. Dit is aanvaarde praktyk waar verbruik plaasvind, maar kan net verkry word waar gebiede groot genoeg is om toe te laat vir natuurlike prosesse, of waar kleiner gebiede aktief bestuur word om ewewig te handhaaf. Dieselfde begrip geld vir ekotoerismepraktyke. Gebiede word dikwels ontwikkel sonder beplanning, of ekotoerisme word nie aktief bestuur nie, sodat die intrinsieke kwaliteite van die natuur verlore gaan. Die boublokke vir positiewe ervarings is dan nie meer beskikbaar nie. In dié stadium begin mense soek na ander bestemmings en keer hulle nie terug na die gebied nie. Dit kom neer op onvolhoubare ekotoerismepraktyk.

Ekologiese probleme is dikwels die gevolg van die mens se optrede ten opsigte van die natuur. Dié optrede word grootliks bepaal deur ons siening van ons plek in die natuur, asook ons kennis van die natuur. Die mens staan nie buite die natuur nie, maar vorm deel daarvan. Ons is bloot een van die baie spesies op aarde. Is dit dus moontlik dat ons tuis voel in die natuur – tussen ander spesies – omdat ons deel van die geheel vorm? Dit lyk asof mense dit nodig vind om te "ontsnap" van hul eie spesie en die kunsmatige wêreld wat hulle geskep het om ontspanning en stresverligting in die natuur te vind. "Ekologie" kan gesien word as 'n term wat nie net die biologiese wêreld insluit nie, maar ook kulturele, sosiale en menslike verhoudinge. Ekotoerisme plaas in al dié gevalle die klem op die menslike ervaring. Daar is tans nie net 'n toename in besoekers aan natuurlike plekke nie, maar ook 'n aanvraag na al meer afgeleë bestemmings. Daarby word die natuur toenemend ingespan in sekere beradingspraktyke. Dit lyk asof mense al meer besef hoe belangrik die natuur vir hul geestesgesondheid is. Die logiese afleiding is dat meer ongerepte gebiede beskerm behoort te word en nie ontwikkel moet word nie. Ongelukkig is dit nie wat gebeur nie. 'n Toneel wat hom dikwels afspeel, is: Enkele mense kom af op nuwe, ongerepte bestemmings. Hulle word gevolg deur avontuurlike stappers en kampeerders. Nog besoekers daag op en uiteindelik word geriewe op aanvraag gebou. Dié sogenaamde "ontwikkeling" vernietig dit waarvoor mense in die eerste plek gekom het. Wat sal met mense se natuurervaringe gebeur as ons toelaat dat omgewingsbedreigings, wat deur die mens self geskep word, intrinsieke natuurwaardes vernietig? Hoe sal ons byhou sonder die gerusstelling wat ons in die natuur vind?

Uit die aard van die saak is ekotoerisme belangrik vir die ekonomiese bevoordeling van plaaslike gemeenskappe. Maar wat van die oorlewing van die mensdom? Wat sal individue motiveer en inspireer as daar geen natuurlike en ongerepte plekke sou oorbly nie? In die ongerepte natuur kan ons deel hê in iets wat, indien nie ewig nie, ten minste langdurig is in vergelyking met die menslike lewensduur. Dit is gerusstellend in die lig van die mens se sterflikheid en die tydelikheid van alles waarvoor ons omgee. Dit is nie die abstrakte idee van duursaamheid wat ons in die wildernis teëkom nie, maar die ervaring van duursaamheid wat belangrik is. Sonder dié idee sou ons ervaring "blind" wees, soos wat die filosoof Immanuel Kant in 1929 geskryf het: "Gedagtes sonder inhoud is leeg, intuïsies sonder begrip is blind." In die natuur kom ons die goddelike, of die analoog daarvan, teë, omdat ons van aangesig tot aangesig kom met oeroue dinge en tydlose siklusse. Wanneer ons snags opkyk na die sterre, word ons herinner aan hul ouderdom en die geweldige misterie waarin ons lewens gehul is. Om deur die Richtersveld te bestuur of in die Grand Canyon af te klim is om onsself te voel afdaal in 'n tydlose ryk. Ons kan oor hierdie dinge in handboeke lees – maar wanneer ons hulle in die natuur teëkom, is dit dié regstreekse kontak wat van die natuurervaring 'n geesteservaring maak.

Wanneer ons die natuur besoek, ondervind ons 'n beeld of analoog van die goddelike wat tot ons diepgewortelde spiritualiteit spreek. Oeroue rotse en oseane, die oënskynlik eindelose ritmes van die lewe en die jaargetye herinner ons daaraan dat ons deel van iets nimmereindigend is. Die geweldige uitgebreidheid en asemrowende krag van wilde plekke, en selfs hul ongeërgdheid teenoor ons, is nog 'n bron van geestelike gerusstelling. In vergelyking met die wilde natuur lyk ons persoonlike probleme, en selfs die onderlinge geskille van die menslike ras, nietig genoeg om vergeet te word. Die natuur bevorder die aflegging van die self wat in elke spirituele tradisie ingeskryf staan. Dit trek ons weg van ons eie klein probleempies in die rigting van vereenselwiging met 'n groter geheel. Dié beweging word versterk deur fisieke verwydering van die tonele wat ons daagliks sien en die oorsake van ons alledaagse kwellinge, en deurdat van ons vereis word om ons aandag toe te spits op enkele diepgaande en onmiddellike sake. Ons word verder deur die skoonheid van die natuur gerusgestel en na buite getrek – weg van die self en in ons omgewing in.

Soos McKibben egter aangedui het, word die natuurlike landskappe wat vir ons spirituele ervarings sorg, bedreig – en saam met hulle die sin van die natuur as die toneel van ontsagwekkende kragte en tydlose siklusse, 'n plek onaangeraak deur menslike drama. Daar moet besef word dat die ervaring wat mense in die natuur waardeer, net beskikbaar is wanneer die natuur in 'n onontwikkelde toestand is, of as die gebied so bestuur word dat die besoeker dit steeds as sodanig ervaar. Die toestand van 'n plek is dus een van die belangrikste faktore wat die volhoubaarheid van enige ekotoerismeprojek bepaal. In Suid-Afrika is die natuurlike gebiede waar toestande ideaal is vir positiewe natuurervaringe vinnig besig om te krimp: Net drie persent van die land word amptelik deur wetgewing beskerm, terwyl nog 14% deur private eienaars "beskerm" word as wildplase. Dit beteken dat daar baie min afgeleë en onontwikkelde natuurlike gebiede in Suid-Afrika oor is. Dit is, inderdaad, eerder 'n geval van bedreigde spasies as bedreigde spesies. Die oorblywende gebiede behoort dus uiters versigtig ontwikkel of gebruik te word om te verseker dat die huidige geslag nie die laaste is wat baat vind by dit wat ekotoerisme kan bied nie.

As mens aanneem dat ekotoerismebestemmings in Suid-Afrika "ongerep" moet bly, is 'n begrip van wat mense wil hê en waarom hulle bepaalde gebiede besoek van uiterste belang. Dit gaan nie oor vyfsterverblyf met lugreëling, uithalerkookkuns en uitsonderlike luuksheid nie, maar oor die intrinsieke eienskappe van die natuur. Dié eenvoudige feit word dikwels verontagsaam, of gaan ontwikkelaars verby omdat hulle onbewus is daarvan. Die eindresultaat is oorontwikkelde gebiede wat die landskap blywend ontsier. Dit lei tot 'n verlies aan belangstelling in die gebied, en uiteindelik tot 'n verlies aan inkomste en broodnodige werk vir die plaaslike gemeenskap. Met behoorlike ontwikkeling en bestuur van geriewe en infrastruktuur hoef die teenwoordigheid van die mens by 'n ekotoerismebestemming nie sigbaar te wees nie. As ontwikkeling goed beplan word met samewerking tussen professionele kundiges op alle terreine, behoort dié ontwikkeling nie die natuurlikheid van die gebied aan te tas nie. Met die ontwikkeling van randgebiede kan die kerne van die meeste gebied onaangeraak gelaat word. Die indeling in sones kan verskillende ervarings verseker en voorsiening maak vir mense met verskillende vlakke van bewustheid oor die natuur. Die tegnologie wat hiervoor nodig is, is geredelik beskikbaar, maar word blykbaar selde toegepas. Die belangrikste probleme is steeds onkunde en onvolhoubare ekonomiese doelwitte, waar korttermyn-doelwitte bepaal watter ontwikkeling plaasvind en die langtermyn-uitwerking verontagsaam word.

Wat sal gebeur met die waarneming van die ongerepte natuur as 'n tasbare analoog van die goddelike wanneer klimaatveranderinge en ander omgewingsbedreigende faktore die aangesig van die natuur verander? Sal ons steeds positief voel oor die natuur – en sal die natuur steeds dieselfde positiewe uitwerking op menslike geestesgesondheid hê as ons moet toekyk hoe net bepaalde spesies uitsterf – soos reeds die geval is – maar ook hele ekostelsels? Dié dilemma het die afgelope jare gelei tot die begrip van "omgewingsintelligensie". Soos Clinebell dit stel: "Heelparty aardgeletterde mense… ervaar by voorbaat 'n aansienlike gevoel van rou oor die vooruitsig van toekomstige verliese in die natuur. Vooruitlopende rou is veral algemeen onder kinders en jongmense wanneer hulle bewus raak van die toenemend bedreigde toekoms van die natuurlike wêreld… waarin hulle gaan leef." Die oorlewing van die planeet – en van die mensdom – kan daarvan afhang of wêreldwye bewustheid van die belang van die natuur vir menslike ondervinding verhoog kan word. Dit kan gedoen word deur die ontwikkeling van dié soort intelligensie onder ons medemense aan te moedig.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ekotoerisme.