Eersterivier (rivier)

Die groep bergpieke by Stellenbosch is tot 1 500 m hoog en kry hoë reënval en selfs sneeu in die winter. Hierdie berge vorm 'n belangrike waterskeiding: noordweswaarts vloei die water na die Groot-Bergrivier en na die ooste voed hulle die Sonderendrivier. Suidwaarts dreineer die Eersterivier die Jonkershoekberge, Simonsberg, die Stellenboschberge en die Helderberg. Die Eersterivier ontvang water van enkele sytakke. In Stellenbosch sluit vanaf die omgewing van Koelenhof die Plankenbrugrivier met sy sytak die Krommerivier (vanaf die wynplaas Rustenburg) aan. Die Bloukliprivier kom uit die Stellenboschberge, en vloei via die plaas Keerweder en die dorpsgebied De Zalze naby die Vlottenburgstasie in die Eersterivier. Slegs in besonder goeie reënjare loop die Kuilsrivier by Macassar in die Eersterivier. Met 'n ingewikkelde stelsel van damme, kanale, pyplyne en tonnels deur berge is die Eersterivier verbind aan die Theewaterskloofdam in die bolope van die Sonderendrivier en die Bergrivier. Water kan hierdeur tussen die rivierstelsel uitgeruil word.

In sy bolope staan die rivier ook bekend as die Jonkershoekrivier. Daar vloei dit deur denneplantasies en verby 'n forelkwekery. Daarna loop dit deur die wynplase Oude Nektar, Klein Gustrouw (voorheen Leef-op-Hoop) en Schoongezicht (tans die bekende Lanzerac) na die woonbuurt Mostertsdrift op Stellenbosch. Van daar af word ook water afgekeer na verskeie leivore en die ou meulstroom. Aan die westekant van die dorp loop die rivier deur die plase Libertas en Fleurbaai, en daarna suidwaarts (en oos van die Baden Powell-rylaan) oor die plase Vredenburg, Vlottenburg, Spier, Lynedoch, Welmoed en Meerlust en die stadsgebiede Faure (voorheen die plaas Vergenoegd) en Macassar (voorheen die plaas Zandvliet). By Macassar swaai die rivier suidoos, verby die kramat van sjeik Josef en die Macassar-watersuiweringswerke om met 'n lagune by Macassarstrand in Valsbaai uit te mond.

Die vallei van die Eersterivier was die eerste van die binnelandse rivieroewers wat deur blanke boere bewoon en bewerk is. Kpl. Willem Muller het in September 1655 hierdie eerste rivier teengekom nadat hy die Kaapse Skiereiland verlaat het. Hieronimus Cruse maak in 1669 reeds van die rivier melding in sy reisjoernaal. Op 'n kaart van die einde van die 17de eeu van die gebied verskyn al die name van die Eersterivier sowel as die van die “Tweederivier”, vandag bekend as die Lourensrivier. Stellenbosch is gestig op 'n eiland in die rivier. In 1716 en weer in 1768 het die rivier die dorpie oorstroom en is 'n deel van die rivier gedemp om die eiland uit te skakel.

Die Britse kunsskilder Thomas William Bowler het in 1850 'n skildery van die brug oor die Eersterivier gemaak.

• Ertjieskloofdam

• Burman, Jose: Waters of the Western Cape. Kaapstad: Human & Rousseau, 1970.