Eerste Vryheidsoorlog
Die Eerste Vryheidsoorlog of Eerste Boereoorlog (Engels: First Boer War, Nederlands: Eerste Boerenoorlog) was 'n konflik tussen die Verenigde Koninkryk en die Boere van Transvaal, (die Zuid-Afrikaansche Republiek). Dit het van 20 Desember 1880 tot 23 Maart 1881 geduur.[1]
| Eerste Vryheidsoorlog | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deel van die Anglo-Boereoorloë | |||||||
 Kloksgewys van links: Nasleep van die Slag van Elandsfontein, The Boers' method of fighting" in The Illustrated London News; Britte in aksie tydens die Slag van Majuba; Britse kavallerie tydens 'n aanval tydens die Slag van Laingsnek. | |||||||
| |||||||
| Strydende partye | |||||||
 Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) |
.svg.png.webp){kind=small} Verenigde Koninkryk | ||||||
| Aanvoerders | |||||||
| Piet Joubert Nicolaas J. Smit J.D. Weilbach Frans Joubert Piet Cronje |
George Pomeroy Colley (†) Anstruther (†) W. Bellairs | ||||||
| Sterkte | |||||||
| 3 000-7 000 | 1 200 (in Natal) 1 700 (in Transvaal) | ||||||
| Ongevalle en verliese | |||||||
| 41 gesneuweldes 47 gewondes |
408 gesneuweldes 315 gewondes | ||||||
| Burgerlikes wat omgekom het [meestal Boere] | |||||||
Oorsig
Die oorlog het begin nadat Sir Theophilus Shepstone van die Verenigde Koninkryk die Sandrivierkonvensie van 17 Januarie 1852 verbreek het deur die Transvaal op 12 April 1877 te annekseer.
Daar was vier botsings en veldslae tussen die Boere en die Britte:
- Die Slag van Bronkhorstspruit op 20 Desember 1880
- Die Slag van Laingsnek op 28 Januarie 1881
- Die Slag van Ingogo op 8 Februarie 1881, ook bekend as die Slag van Skuinshoogte
- Die Slag van Majuba op 27 Februarie 1881
Na Majuba is met vredesonderhandelinge begin en is daar op 21 Maart 1881 'n vredesooreenkoms geteken.
Die Oorlog
1877-anneksasie
Die oorlog het begin nadat Sir Theophilus Shepstone die Transvaal op 12 April 1877 geannekseer het. Die boere het geprotesteer en die oorlog het daarna uitgebreek.
11 November 1880, Potchefstroom
In November 1880 het die eerste openlike konflik tussen die Boere en Brittanje plaasgevind. P.L. Bezuidenhout het geweier om ekstra fooie te betaal op sy ossewa deur te sê dat hy reeds sy belasting betaal het. Die Britse owerhede het die wa gekonfeskeer, waarna 100 manne onder leiding van Piet Cronje die wa gaan terugneem en aan Bezuidenhout terugbesorg het. Hierdie insident staan as die Bezuidenhout-voorval bekend.
20 Desember 1880, Bronkhorstspruit
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Slag van Bronkhorstspruit.
Kolonel Anstruther se opmars van Lydenburg na Pretoria word by Bronkhorstspruit deur generaal Frans Joubert met 150 man binne 10 minute vernietigend gestuit – 57 Britte dood, meer as 100 gewond. Boere: 2 dood, 5 gewond. Anstruther sterf.
16 Januarie 1881, Elandsfontein
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Slag van Elandsfontein.
Die Britte stuur 'n 'n ekspedisiemag om 'n Boerelaer by Elandsfontein aan te val. Boeremagte wen die slag, na die Britte onttrek. Agt gewondes aan Boere kant en vier gesneuweldes en ses gewondes aan die Britse kant.
28 Januarie 1881, Laingsnek
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Slag van Laingsnek.
Op die heuwelrug Laingsnek, oos van die berg Majuba in Natal, was 1 500 Boere ingegrawe. Op 28 Januarie 1881 het Generaal Colley met meer as 1 000 man hulle aangeval. Weer eens is die Britte verpletterend verslaan. Gesneuweldes: 83 Britte; 14 Boere. Gewondes: 111 Britte; 27 Boere.
8 Februarie 1881, Ingogo (Skuinshoogte)
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Slag van Ingogo.
Op die ou pad na Newcastle ongeveer 15 km suid van Mount Prospect verslaan genl. Nicolas Smit 'n Britse "vertoningsmag/bangmaakmag" onverwags suid van die Ingogo op Skuinshoogte. Colley se mag trek deur die nag terug, maar die Boere volg nie op nie. Dooies en gewondes is in 'n treurige toestand agtergelaat. 76 Britte dood, 63 gewondes. Boere: 8 dood, 6 gewond.
27 Februarie 1881, Majuba
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Slag van Majuba.
Die Slag van Majuba was die mees verwoestende veldslag – nie in omvang nie, maar in krysvernuf en politieke betekenis onberekenbaar groot. Die Britse ryk is tot in sy fondamente geskud en Transvaal het sy vryheid herwin. Naas Bloedrivier is dit die belangrikste enkele gebeurtenis vir die Afrikanervolk in sy oorlewingstryd. 92 Britte dood, 135 gewond, 53 gevange. Boere: 1 gesneuwel (Bekker), 5 gewond.
Noemenswaardige rolspelers
Generaal Sir George Colley (1835–1881) was die bevelvoerder van alle Britse magte in Suider-Afrika asook die Hoë kommissaris van die Britse regering in Suid-Afrika en Goewerneur van Natal. Hy stam uit 'n Engels-Ierse militêre familie van 'n hoë stand en is 'n kleinneef van die Hertog van Wellington. Hy was een van die grootste Britse militêre deskundiges in die 19de eeu. Colley was ook 'n begaafde kunstenaar: 'n skilder, 'n digter en 'n musikus wat die flautino (fluit) bespeel het.
Daarby kon hy behalwe sy moedertaal ook Frans en Duits praat. As offisier neem hy deel aan die oorloë teen die Xhosas, China, die Ashanti’s (Ghana) en doen diens in Indië.
Generaal Colley sneuwel op Sondag 27 Februarie 1881 bo-op die berg Majuba en is op Mount Prospect, die eertydse terrein van die Britse kamp, begrawe.
Generaal Petrus Jacobus (Piet) Joubert (1831–1900) was Kommandant-generaal van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) en die tweede lid van die Driemanskap. Tydens President T F Burgers se besoek aan Europa in 1876 neem hy as staatspresident waar. Saam met Paul Kruger is hy een van die onderhandelaars met die Britse regering oor hulle verbreking van die Sandrivier Konvensie en om te protesteer teen die Britse anneksasie. As vredeliewende mens word hy teen sy sin as opperbevelvoerder van die Boeremagte gekies. Tog aanvaar hy die pos en verrig sy taak met besondere militêre vernuf. Hy sterf aan natuurlike oorsake (siekte) gedurende die Tweede Vryheidsoorlog.
Mev. Hendrina Joubert wat haar man in die Boerekamp besoek het, was een van die eerste persone wat met sonop op Sondagmôre, 27 Februarie, die Britte op die kruin van Majuba opgemerk het.
Generaal Nicolas Jacobus Smit (1837–1896), bevelvoerder by Ingogo en Majuba. Hy was 'n uitstekende militêre leier. Sy strategie was verstommend suksesvol, veral met die slag van Majuba en geniet groot vertroue onder sy manne. Later is hy volksraadslid vir Ermelo en word in 1887 as vise-president gekies. Internasionaal word hy hoog geroem: Pruise maak hom Ridder van die Rooi Adelaar en in Nederland word hy Kommandeur van die Orde van die Nederlandse Leeu.
Verwysings
- (en) Raugh, Herold. The Victorians at War, 1815–1914: An encyclopedia of British military history. Santa Barbara:ABC-CLIO, 2004. pp. 267
Bronne
- (en) Duxbury, Geo. R. David and Goliath: The First War of Independence, 1880–1881 (Johannesburg: SA National Museum of Military History, 1981).
- (en) Gross, David (ed.) We Won’t Pay!: A Tax Resistance Reader ISBN 1-4348-9825-3 pp. 169–174
