Edvard Grieg

Edvard Grieg (1891), portret deur Eilif Peterssen

Edvard Hagerup Grieg is op 15 Junie 1843 in Bergen, Noorweë gebore. Sy ouers was Alexander Grieg (1806–1875), ’n koopman en visekonsul in Bergen, en Gesine Judithe Hagerup (1814–1875), ’n musiekonderwyseres en dogter van Edvard Hagerup.[2][3] Die van, oorspronklik as Greig geskryf, het ’n Skotse oorsprong. Na die Slag van Culloden in 1746 het Grieg se oupagrootjie, Alexander Greig,[4] ver gereis en hom in ongeveer 1770 in Noorweë gevestig waar hy ’n sakebedryf in Bergen geopen het.

Grieg is in ’n musikale omgewing grootgemaak. Sy moeder was sy eerste klavieronderwyseres en het hom begin leer klavier speel toe hy ses was. Grieg het verskeie skole bygewoon, insluitend Tanks Hoërskool, Tanksskool en die Noorweegse Privaatskool.[5]

In die somer van 1858 het Grieg die vooraanstaande Noorse violis Ole Bull, ’n familievriend, ontmoet;[6] Bull se broer was getroud met ’n tante van Grieg.[7] Bull het die 15-jarige seun se talent raakgesien en sy ouers oorreed om hom na die Leipzig-konservatorium te stuur[6] wat destyd onder leiding van Ignaz Moscheles was.

Grieg het by die konservatorium ingeskryf en sy studies op klavier toegespits. Hy het graag na die konserte en uitvoerings in Leipzig gaan luister. Hy het nie van die studierigting wat deur die konservatorium gebied is, gehou nie. ’n Uitsondering was egter die orrel wat verplig was vir klavierstudente. In die lente van 1860 het hy ’n lewensgevaarlike geval van pleuritis en tuberkulose oorleef. Die siekte het hom met ’n erg beskadigde linkerlong en ’n aansienlik misvormde borsspier gelaat waardeur sy gesondheid hom sy lewe lank gepla het. Hy het ook aan talle respiratoriese infeksies gely en het uiteindelik ’n gekombineerde long-en-hartsaking opgedoen. Grieg is verskeie kere in spa’s en sanatoria in Noorweë en elders opgeneem. Verskeie van sy dokters het persoonlik met hom bevriend geraak.[8]

In 1861 het Grieg sy debuut as uitvoerende pianis in Karlshamn, Swede gemaak. In 1862 het hy sy studies in Leipzig afgesluit en sy eerste konsert in sy tuisdorp gehou met uitvoerings van Beethoven se Klaviersonata No. 8 (Pathétique).

Edvard Grieg and Nina Hagerup (1899)

In 1863 het Grieg na Kopenhagen, Denemarke vertrek en vir drie jaar daar gewoon. Daar het hy die Deense komponiste J.P.E. Hartmann en Niels Gade ontmoet. Hey het ook die Noorse komponis Rikard Nordraak (komponis van die Noorse volkslied) ontmoet en goed met hom bevriend geword. Grieg het Nordraak as inspirasie beskou en na Nordraak se afsterwe in 1866 het Grieg ’n dodemars ter nagedagtenis aan Nordraak gekomponeer.

Op 11 Junie 1867 het Grieg met ’n kleinnig van hom, Nina Hagerup, getrou. Die volgende jaar is hul enigste kind, Alexander, gebore. Alexander is in 1869 aan breinvliesontsteking oorlede. In die somer van 1868 het Grieg sy Klavierconcerto in A-mineur gekomponeer terwyl hy met vakansie in Denemarke was. Die bekende klavierconcerto is vir die eerste keer op 3 April 1869 deur Edmund Neupert in die Kasino-teater in Kopenhagen uitgevoer. Grieg kon self nie daar wees nie omdat hy ander verpligtinge in Christiania gehad het.[9]

In 1868 het Franz Liszt, wat nog nie vir Grieg ontmoet het nie, ’n getuigskrif vir Grieg aan die Noorse Ministerie van Opvoeding geskyf, wat daartoe gelei het dat Grieg ’n reisvergunning kon kry. Die twee komponiste het in 1870 in Rome ontmoet. Met Grieg se eerste besoek het hulle deur Grieg se Vioolsonata No. 1 gewerk en Liszt het baie daarvan gehou. Met sy tweede besoek in April het Grieg die manuskrip van sy klavierconcerto saamgeneem. Liszt het dit gebladlees en die gehoor het die uitermate geniet. Grieg het wel aan Liszt uitgewys dat hy die eerste beweging te vinnig gespeel het. Liszt het tydens hierdie besoek aan Grieg wenke oor orkestrasie gegee (soos om die melodie van die tweede tema in die eerste beweging aan ’n solotrompet te gee).

In 1874–1876 het Grieg op versoek van die skrywer toneelmusiek vir die premiére van Henrik Ibsen se stuk Peer Gynt geskryf.

Grieg het noue bande met die Bergen Filharmoniese Orkes (Harmonien) gehad en van 1880 tot 1882 die pos van Musikale Regisseur van die orkes behartig. In 1888 het Grieg vir Tsjaikofski in Leipzig ontmoet. Grieg is aangeraak deur die droefheid wat hy in Tsjaikofski waargeneem het.[10] Tsjaikofski het Grieg se musiek hoog aangeslaan en die skoonheid, oorspronklikheid en warmte daarvan geprys.[11]

Edvard Grieg-museum in Troldhaugen

Die Noorweegse regering het ’n pensioen aan Grieg betaal. In die lente van 1903 het Grieg nege grammofoonopnames van sy klaviermusiek in Parys gemaak; al hierdie historiese opnames is op langspeelplate en CD’s heruitgegee ten spyte van die beperkte getrouheid daarvan. Grieg het ook pianola-musiekrolle vir die Hupfeld Phonola pianolestelsel en vir die Welte-Mignon reproduseringstelsel gemaak wat tot vandag nog bestaan en gehoor kan word. Hy het ook met die Æolian-maatskappy saamgewerk aan die ‘Autograph Metrostyle’ musiekrolreeks waarin hy tempokartering vir baie van sy stukke aangedui het.

In 1906 het Grieg die komponis en pianis Percy Grainger in Londen ontmoet. Grainger was ’n groot aanhanger van Grieg se musiek en ’n sterk band tussen die twee is gesmee. In ’n onderhoud in 1907 het Grieg gesê: “Ek het Noorweegse Boeredanse geskryf wat niemand in my land kan speel nie en hier kom hierdie Australiër wat hulle speel soos dit hoort! Hy is ’n genie wat die Skandinawiërs nie anders kan as om lief te hê nie.”[12]

Edvard Grieg is in die voorjaar van 1907 op 64-jarige ouderdom oorlede na ’n lang siekbed. Sy laaste woorde was: “Wel, indien dit so moet wees.” Tussen dertig en veertigduisend mense het die begrafnis bygewoon in die strate van sy tuisdorp. Na sy wense is sy eie Dodemars ter Herinnering aan Rikard Nordraak deur ’n vriend van hom, Johan Halvorsen, uitgevoer. Halvorsen was met Grieg se niggie getroud. Saam met die Dodemars is ’n beweging van Chopin se Klaviersonata No. 2 gespeel. Grieg is veras en sy as is in ’n grafkelder in ’n berg naby sy huis, Troldhaugen, begrawe. Sy vrou is as is na haar afsterwe langs Grieg s’n begrawe.

Grieg en sy vrou het hulself as Unitariste beskryf en Nina het die Unitêre Kerk in Kopenhagen bygewoon na Grieg se dood.[13][14]

Van Grieg se vroeë werke sluit ’n simfonie (wat hy later onderdruk het) en ’n klaviersonata in. Hy het ook drie vioolsonatas en ’n tjellosonata geskryf.

Grieg het ook die “Peer Gynt Suite – In die Saal van die Bergkoning” gekomponeer. Dit is as toneelmusiek gebruik vir die stuk “Peer Gynt”. In hierdie musiekstuk steel Peer die bruid by ’n troue. Die woedende gaste jaag hom, hy val en stam sy kop teen ’n klip. Hy word wakker in ’n grot waar hy deur trolle omring is. Die musiek stel die kwaai trolle voor wat Peer uittart. Dit word harder met elke herhaling van die tema. Die musiek eindig waar Peer ontsnap.

In 1874 het Grieg in ’n brief aan sy vriend Frants Beyer sy ongelukkigheid uitgespreek oor die Dans van die Bergkoning se Dogter, een van sy komposisies van Peer Gynt. Hy skryf: “Ek het ook iets geskryf vir die toneel in die saal van die bergkoning – iets wat ek nie kan uitstaan nie omdat dit absoluut stink na beesmis, oordrewe Noorweegse nasionalisme en trolagtige selfbevrediging! Maar ek het ’n gevoel dat die ironie waarneembaar sal wees.”[15]

Grieg se Holberg Suite is oorspronklik vir klavier geskryf en later vir ’n strykorkes verwerk. Grieg het liedere geskryf deur tekste van Heinrich Heine, Johann Wolfgang von Goethe, Henrik Ibsen, Hans Christian Andersen, Rudyard Kipling en andere getoonset het. Die Russiese komponis Nikolaj Mjaskovski het ’n tema van Grieg gebruik vir die variasies waarmee hy sy Derde Strykkwartet afgesluit het. Die Noorweegse pianiste Eva Knardahl het Grieg se volledige klavierwerke gedurende 1978 en 1980 opgeneem. Die opnames is in 2006 deur BIS Records heruitgegee op 12 CD’s.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Edvard Grieg.

• (no) Grieg 2007. Amptelike webblad vir die viering van Grieg se afsterwe 100 jaar vantevore
• (no) Die Grieg-argiewe in Bergen se Openbare Biblioteek
• (no) Troldhaugen-museum, Grieg se huis
• (en) Standbeeld van Edvard Grieg deur Sigvald Asbjornsen in Prospect Park (Brooklyn)
• (en) Rolprente oor Grieg se lewe: What Price Immortality? (1999), Song of Norway (1970)
• (en) Prenteversameling van Edvard Grieg in flickr commons
• (en) Edvard en Nina Grieg, Biografiese Unitaristiese en Universalistiese Woordeboek

Notas

Bibliografie

• (no) Benestad, Finn; Schjelderup-Ebbe, Dag (1990) [1980]. Edvard Grieg – mennesket og kunstneren (in Noors) (2 uitg.). Oslo: Aschehoug. ISBN 82-03-16373-4.